از آبگیری تا تخلیه دریاچه مصنوعی تبریز

ساخت و آبگیری «دریاچه مصنوعی تبریز» روی رودخانه آجی‌چای در روزهای گذشته حاشیه‌هایی زیادی را برای استان آذربایجان شرقی ایجاد کرد. این اقدام واکنش اعضای ستاد احیای دریاچه ارومیه، رئیس سازمان محیط زیست، تعدادی از نمایندگان مجلس و کارشناسان تالابی و حتی شهروندان مناطق مختلف کشور را برانگیخت و در نهایت منجر به تخلیه دریاچه مصنوعی و رهاسازی آب به سمت دریاچه ارومیه شد. هرچند که درباره زمان رهاسازی آب نیز اختلاف نظرهایی وجود داشت.

 اعتراض اصلی به ساخت و آبگیری دریاچه مصنوعی تبریز این بود که باید پرداخت حق‌آبه دریاچه ارومیه اولویت اول استان آذریاجان شرقی باشد و در شرایطی که حق‌آبه دریاچه ارومیه به طور کامل داده نشده است، آبگیری دریاچه مصنوعی تخلف از مصوبات هیات وزیران به حساب می‌آید.

اظهار نظر رسمی در این باره را مسعود تجریشی - مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه - مطرح کرد و به ایسنا گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه هیچ موافقتی با ساخت این دریاچه مصنوعی نکرده است و آبگیری آن با مصوبات هیات وزیران برای احیای دریاچه ارومیه مغایرت دارد.

او همچنین ضمن انتقادش شدید از وزارت نیرو اظهار کرد: از آنجا که حق‌آبه دریاچه ارومیه هنوز به‌طور کامل تامین نشده است به‌طور قطع نمی‌توانیم سهم آب دریاچه را به سایر بخش‌ها اختصاص دهیم. از وزارت نیرو تعجب می‌کنم چون طبق مصوبه هیات وزیران حق‌آبه دریاچه ارومیه باید حتما تامین شود، درحالی‌که هنوز سهم آبی دریاچه به‌طور کامل داده نشده است. وزارت نیرو به عنوان مسئول آب کشور باید از ساخت و آبگیری این دریاچه مصنوعی اطلاع داشته باشد چون بی‌اطلاعی هم  قصور محسوب می‌شود.

مسعود باقرزاده کریمی - مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی کشور- هم ساخت دریاچه مصنوعی تبریز را «ناقض سیاست دولت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه» دانست و گفت: سیاست دولت در این منطقه، کنترل مصرف آب و هدایت آن به سمت دریاچه ارومیه است و ساخت دریاچه مصنوعی این سیاست را نقض می‌کند.

این کارشناس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا تاکید کرد: سازمان حفاظت محیط زیست با ساخت این دریاچه مخالفت کرده است. حتی اگر دریاچه مصنوعی عدد قابل توجهی را از دریافت آب دربرنگیرد، ساخت دریاچه مصنوعی ناقض سیاست اصلی دولت یعنی هدایت آب به سمت دریاچه و احیای آن است.

پای این موضوع به مجلس شورای اسلامی هم کشیده شد و هادی بهادری - نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی - در گفت‌وگو با خانه ملت اظهارکرد: بحران دریاچه ارومیه یک بحران منطقه‌ای و ملی است اما بسیاری از مسئولان نسبت به این موضوع  بی‌توجه هستند و این وضعیت گاهی باعث می‌شود تصمیماتی بر خلاف منافع ملی و منطقه ای بگیرند. شهرداری تبریز بدون توجه به مسائل بحرانی دریاچه ارومیه اقدام به ساخت دریاچه مصنوعی کرده بود که خوشبختانه این پروژه متوقف شد.

منتقد دیگر دریاچه مصنوعی فرهاد سرخوش - مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی- است که چند روز پیش ضمن اعلام اعتراض شدید نسبت به آبگیری دریاچه مصنوعی تبریز به ایسنا گفت: پروژه پنهانی تبریز خیانت بزرگی به دریاچه ارومیه بود. آذربایجان غربی با چه سختی قطره قطره آب ذخیره می‌کند تا وضعیت دریاچه ارومیه دچار بحران نشود اما آذربایجان شرقی اقدام به احداث آب‌بند و پارک آبی می‌کند که جای تاسف دارد.

به گزارش ایسنا، انتقادات تند نسبت به آبگیری دریاچه مصنوعی تبریز باعث شد آذربایجان شرقی به‌سرعت نسبت به تخلیه آب جمع شده در دریاچه مصنوعی تبریز به سمت دریاچه ارومیه اقدام کند. در نگاه اول غائله ختم به خیر شد اما شواهد حاکی از آن است که روی دو موضوع اختلاف وجود دارد؛ یکی اینکه میزان آب ذخیره شده در دریاچه مصنوعی تبریز و ظرفیت آن دریاچه چقدر بوده است و آیا تخلیه و رهاسازی آب دریاچه مصنوعی در چنین موقعیتی تصمیم درستی بوده و آب به پیکر دریاچه نیمه خشک ارومیه رسیده است یا خیر؟

شهاب‌الدین بی‌مقدار - عضو مجمع نمایندگان آذربایجان شرقی - در خصوص احداث دریاچه مصنوعی در شهر تبریز گفت: این محل دریاچه نیست بلکه یک استخر ۵۰ هزار متر مکعبی است که تاثیر چندانی بر حق آبه دریاچه ارومیه ندارد.

از سوی دیگر مسعود تجریشی - مدیردفتربرنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه - اعلام کرد که ۵۰۰ هزار مترمکعب آب از رودخانه آجی‌چای وارد دریاچه مصنوعی شده است.

برای بررسی این موضوع اظهار نظرهای احمد فاخری‌فرد - استاد گروه مهندسی آب دانشگاه تبریز که مجری طرح پایش مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه را هم برعهده دارد - جالب توجه است. وی ضمن اشاره به سابقه ساخت دریاچه مصنوعی تبریز به ایسنا گفت: ساخت این دریاچه از سال ۱۳۸۳ شروع شد و در نهایت در سال ۱۳۹۱ به پایان رسید و امسال هم آبگیری صورت گرفت. این موضوع نگرانی‌ها و اعتراضاتی را در پی داشت و حاشیه‌هایی را در فضای مجازی ایجاد کرد.
میزان آب دریاچه مصنوعی محاسبه شد

فاخری‌فرد در مورد ظرفیت و میزان آب آبگیری شده دریاچه مصنوعی با اشاره به محاسبات انجام شده اظهارکرد: یک روز قبل از تخلیه آب دریاچه مصنوعی برای محاسبه میزان آب آبگیری شده در محل حضور یافتیم و نسبت به اندازه‌گیری آن اقدام کردیم. طبق محاسبه صورت گرفته توسط دفتر برنامه‌ریزی و پایش دانشگاه تبریز، ظرفیت دریاچه مصنوعی ۵۴۰ هزار مترمکعب و آب موجود در این دریاچه ۱۸۲ تا ۱۹۲ هزار مترمکعب بود. متاسفانه در فضای مجازی به اشتباه میزان آب موجود در دریاچه مصنوعی را ۵۰۰ هزار متر مکعب و حتی ۵۰۰ میلیون مترمکعب مطرح می‌کردند درحالی‌که این عدد به هیچ وجه درست نبود.

وی تاکید کرد: اعلام عددهای اشتباه در مورد میزان آبگیری دریاچه مصنوعی، منجر به ایجاد حواشی در فضای مجازی همچنین شتابزدگی در تخلیه آن شد چون ریزدانه‌بودن بستر مسیر رهاسازی و ناملایمات و عدم لایروبی آن باعث شد که کل حجم آب در مسیر تبخیر شود و تنها ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ متر از مسیر بسیار ناهموار و عریض رودخانه را خیس کرد.

مجری طرح پایش مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه افزود: باید آب را حداقل تا زمان نزول بارشهای فصلی و خیس شدن پایین‌دست در دریاچه مصنوعی نگه می‌داشتیم تا آب رها شده جذب مسیر نشود. رهاسازی آب در این شرایط کار غیرکارشناسی و درست این بود که حتما قبل از تخلیه آب با کارشناسان مشورت شود. برای همین این ۱۹۲ هزار مترمکعب نه برای دریاچه مصنوعی و نه برای دریاچه ارومیه هیچ کارآیی نداشت.

فاخری‌فرد با بیان اینکه باقی‌ماندن آب در دریاچه مصنوعی می‌توانست برای تغذیه آب‌های زیرزمینی موثر باشد، اظهارکرد: بستر دریاچه مصنوعی به دلیل درشت‌دانه بودن، امکان تغذیه منابع آب‌های زیرزمینی را فراهم می‌کرد بنابراین حتی اگر آب تخلیه نمی‌شد بخشی از آن به آب‌های زیرزمینی می‌رسید اما از طریق تخلیه بعد از طی کردن مسیر یک و نیم کیلومتری، بخش عمده آن تبخیر شد و بهره‌ای از آن برده نشد.

این کارشناس حوزه آب در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط آبی کنونی و وضعیت نامساعد دریاچه ارومیه، ساخت دریاچه مصنوعی در تبریز توجیه علمی دارد یا خیر؟گفت: نظر دفتر پایش دانشگاه تبریز این است که منافع دریاچه ارومیه در اولویت است و ما هرگز به دپوی آب در جای دیگر که منجر به نادیده گرفتن حق‌آبه دریاچه ارومیه شود، رأی مثبت نمی‌دهیم.

اما در این زمینه علی حاجی‌مرادی - مسئول فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه - نظرات متفاوتی دارد و معتقد است که میزان تبخیر آب در حوضچه یا دریاچه مصنوعی تبریز بالا بود، ضمن اینکه ستاد احیای دریاچه ارومیه طبق قانون مکلف است که در برابر هر اقدام خلاف مصوبات هیات وزیران در زمینه احیای دریاچه ارومیه بایستد.

وی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه تخلیه آب دریاچه مصنوعی در تاریخ ۲۵ مردادماه با همکاری استانداری آذربایجان شرقی، شهرداری، آب منطقه‌ای و دفتر منطقه‌ای ستاد احیای دریاچه ارومیه صورت گرفت، در مورد میزان آبگیری دریاچه مصنوعی تبریز گفت: بر اساس تصاویر ماهواره‌ای آب جمع‌شده در دریاچه مصنوعی ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار مترمکعب بود.
در مخالفت ستاد احیای دریاچه ارومیه با دریاچه مصنوعی تبریز کمیت مطرح نیست

حاجی‌مرادی در پاسخ به این پرسش که آیا آب تخلیه‌شده از دریاچه مصنوعی به دریاچه ارومیه رسیده است یا خیر؟اظهارکرد: اگر منظورتان انتقال با خط لوله است خیر. دریچه دریاچه مصنوعی باز و آب به سمت دریاچه ارمیه رها شد و طبیعی است که بخشی از آب هم در مسیر تبخیر شده باشد. در این میان توجه به یک نکته ضروری است اینکه در مخالفت ستاد احیای دریاچه ارومیه با دریاچه مصنوعی تبریز، کمیت مطرح نیست بلکه بیشتر موضوع صیانت از مصوبات هیات وزیران در مورد تامین حق‌آبه دریاچه ارومیه مورد توجه است چون طبق مصوبه دولت ستاد احیای دریاچه ارومیه تکلیف دارد که از مصوبات ابلاغی معاون اول رئیس جمهور در موضوع احیای دریاچه ارومیه صیانت کند و روشن است که ساخت و آبگیری دریاچه مصنوعی تبریز اقدامی خارج از این مصوبات به حساب می‌آید.

مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه ستاد احیای دریاچه ارومیه نمی‌توانست یک ثانیه هم در رهاسازی آب دریاچه مصنوعی به سمت دریاچه ارومیه تعلل کند، در مورد تبخیر آب در مسیر رهاسازی گفت: کسی نمی‌تواند تضمین کند که با ذخیره آب در دریاچه مصنوعی، تبخیر صورت نمی‌گرفت چون بر اساس ایستگاه سینوپتیک شهر تبریز، آب این حوضچه سالانه یک متر و ۳۵ سانتیمتر تبخیر خالص خواهد داشت همچنین اوج تبخیر آب در حوضچه و مخزن متمرکز در ماه‌های مرداد و شهریور است.

وی در پایان با تاکید بر اینکه آب نباید تحت هیچ شرایطی در دریاچه مصنوعی باقی می‌ماند چون این اقدام نقض مصوبه هیات وزیران به شمار می‌آید، اظهارکرد: در حال حاضر چندین طرح افزایش برداشت از منابع آب متوقف شده در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با حجم‌های مختلف وجود دارد که به سبب اجرای همین مصوبات تعطیل شده‌اند و این موضوع تنها مختص به این مورد نبوده است.

به گزارش ایسنا،درس بزرگ آبگیری و تخلیه این آب‌بند آنست که مدیران شهری و استانی در کل حوضه آبریز دریاچه ارومیه باید تامین حق‌آبه این دریاچه را در اولویت خود قرار دهند و از هر اقدامی خلاف مصوبات هیات وزیران در زمینه احیای دریاچه ارومیه خودداری کنند.

مدیران استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه فعالیت می‌کنند، باید آگاه باشند که اقدامات آنها بیشتر از هر زمان دیگری زیر ذره‌بین‌ مردم ایران قراردارد چون احیای دریاچه ارومیه دیگر یک مطالبه محلی نیست بلکه طی سال‌های گذشته بازگشت حیات به پیکر دریاچه ارومیه به یک خواسته ملی تبدیل شده است. به قطع مسئولان این استان‌ها وظیفه سنگینی در این زمینه بر دوش دارند و باید احیای دریاچه را با هدف حفظ حیات و بقای این استان‌ها در اولویت اول قرار دهند.