مسبب اصلی نوسان بازارها

  جدیدترین آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد در بهار سال‌جاری رشد «پول» از رشد «شبه‌پول» سبقت گرفته و تمایل مردم برای سپرده‌گذاری مدت‌دار در بانک‌ها کاهش یافته است؛ حال آنکه در سال‌های قبل همواره رشد شبه‌پول بیشتر از پول بود. همزمانی این رفتار با رها شدن فنر ارزی پس از مدت‌ها تثبیت نرخ واقعی، موجب تشدید نوسان در بازارها شده است. این آمارها به‌خوبی تایید می‌کند اصلاح نکردن نظام ارزی در کنار تاخیر در اصلاح نظام پولی، به‌عنوان دو دلیل اصلی نوسان نرخ در بازارهای دارایی محسوب می‌شوند.

رشد سه ماهه پول از شبه‌پول پس از نیم دهه سبقت گرفت. در حالی که طی سال‌های گذشته عمدتا رشد پول در سه ماه نخست منفی گزارش می‌شد، آمارهای نشان می‌دهد در سه ماه نخست سال‌جاری نه‌تنها رشد پول مثبت شده، بلکه میزان رشد آن از شبه‌پول بیشتر گزارش شده است. این موضوع نشان می‌دهد که گسل‌های تورمی نقدینگی فعال شده است و احتمالا این گسل‌ها در ماه‌های آینده، تکانه‌های تورمی را تشدید خواهد کرد. در ماه‌های گذشته، بسیاری از بازارهای دارایی با مشکل نوسان قیمتی روبه‌رو بودند؛ در حالی که بسیاری عامل اصلی نوسان قیمت در بازارها را رخدادهای سیاسی تلقی می کردند، اما بررسی ها حاکی از آن است که ریشه اصلی تغییر در اجزای نقدینگی بوده و عوامل سیاسی باعث شده که اثرگذاری آن بر شاخص های قیمتی تسریع شود، در سال های گذشته، رشد بالای نقدینگی به دلیل مشکلات ترازنامه‌ای بانک‌ها، شرایط را برای نوسانات قیمتی در بازارهای دارایی فراهم آورده است.  تغییر اجزای نقدینگی از یکسو و تثبیت نرخ واقعی ارز از سوی دیگر در نهایت منجر به بروز التهابات ارزی در ماه‌های اخیر شده است.

در این شرایط اگر سیاست‌گذار نتواند ابزارهای لازم برای کنترل نقدینگی را در اختیار داشته باشد، در نتیجه آثار تورمی تا پایان سال تشدید خواهد شد.

بانک مرکزی، آمارهای پولی و بانکی را تا پایان خردادماه سال‌جاری منتشر کرده است. این آمارها آخرین وضعیت نقدینگی و اجزای آن یعنی پول و شبه‌پول را نیز مشخص کرده است. نقدینگی شامل حجم پول و شبه‌پول است. حجم پول همراه با بخشی از شبه‌پول (سپرده‌های کوتاه‌مدت و سپرده‌های قرض‌الحسنه) نقش تقاضای خرید مردم را ایفا می‌کند و طبق برخی مطالعات با دو تا سه وقفه فصلی به تورم منجر می‌شود. بخش دیگر شبه‌پول (سپرده‌های بلندمدت) تاثیر کمتری بر تورم دارد، اما می‌تواند به رونق اقتصادی کمک کند؛ چراکه شبکه بانکی به پشتوانه این نوع سپرده‌ها، به فعالان اقتصادی تسهیلات اعطا می‌کند و موجبات تحرک اقتصادی را فراهم می‌آورد. به این ترتیب، هرچه سهم سپرده‌های بلندمدت از کل شبه‌پول نسبت به سهم سپرده‌های کوتاه‌مدت و قرض‌الحسنه افزایش یابد از شدت تورم‌زایی نقدینگی در کوتاه‌مدت کاسته خواهد شد؛ اما  هر چه سیالیت نقدینگی بیشتر شود، اثرات آن بر تورم نیز بیشتر منعکس خواهد شد. در سال‌های گذشته، مثبت شدن نرخ سود واقعی عملا باعث شده که نسبت شبه‌پول به پول، روند صعودی را تجربه کند، اما در ماه‌های اخیر، براساس آمارها این روند در حال تغییر بوده است. «دنیای اقتصاد» پیش‌تر نیز در گزارشی با عنوان «تغییر چهره نقدینگی» در تاریخ ۱۰ اسفندماه به این موضوع اشاره کرده و نسبت به عواقب تغییر ترکیب نقدینگی در اقتصاد کشور هشدار داده بود.
نقدینگی ۱۶۰۰

بررسی‌ها نشان می‌دهد که نقدینگی یک قدم با ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان فاصله دارد. آخرین آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که حجم نقدینگی در خردادماه سال‌جاری به سطح ۱۵۸۳ هزار میلیارد تومان رسیده است، از سوی دیگر در سه ماه نخست سال‌جاری حدود ۵۳ هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور تزریق شده است، یعنی به طور متوسط در هر ماه حدود ۱۷ هزار میلیارد تومان به سطح اقتصاد تزریق شده است. اگر این روند در ماه بعد نیز تکرار شود، در نتیجه حجم نقدینگی در ابتدای تیر ماه از سطح ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان خواهد گذشت و یک سطح جدید دیگر را فتح کرد. همچنین در صورتی که رشد نقدینگی در ماه‌های آتی نیز مانند سه ماه نخست سال‌جاری باشد، میزان نقدینگی به سطح ۱۷۳۶ هزار میلیارد تومان تا پایان سال جاری خواهد رسید. براساس آمارهای بانک مرکزی در سال‌جاری رشد نقطه به نقطه نقدینگی در پایان خردادماه ۹۷ به ۴/ ۲۰ درصد رسیده است. این رقم در خردادماه سال ۹۶، به میزان ۱/ ۲۴ درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که از سطح نرخ رشد نقدینگی طی یک سال ۷/ ۳ واحد درصد کاسته شده است. در نتیجه رشد نقدینگی با یک شیب ملایم در حال کاهش است. این موضوع را می‌توان حتی از رشد سه ماهه نیز مشاهده کرد. رشد سه ماه نخست نقدینگی در سال‌جاری به میزان ۴/ ۳ درصد بوده است، این در حالی است که رشد نقدینگی در سه ماه اول سال قبل به میزان ۹/ ۴ درصد گزارش شده است.
فعال شدن رشد پول

سوال مشخص این است در حالی که نرخ رشد نقدینگی در حال نزول است، چرا در حال حاضر نگرانی‌ها از نقدینگی افزایش یافته است؟‌ چرا کاهش رشد نقدینگی موجب افت روند نرخ تورم نمی‌شود و نرخ تورم در ماه‌های گذشته روند صعودی را طی کرده است؟ برای پاسخ به این سوال باید به اجزای نقدینگی رجوع کرد. آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که در پایان خردادماه سال‌جاری رشد پول به سطح ۲۰۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. براساس آمارهای بانک مرکزی، رشد نقطه به نقطه پول در خردادماه سال‌جاری به رقم ۲۵ درصد رسیده است. این در حالی است که در خردادماه سال قبل این رقم ۷/ ۲۰ درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که رشد نقطه به نقطه پول طی یک سال اخیر روند صعودی را طی کرده است. حال آن که این روند در رشد نقطه به نقطه شبه‌پول طی یک سال گذشته نزولی بوده است. آخرین آمارها نشان می‌دهد که حجم شبه‌پول در پایان خردادماه سال‌جاری به سطح ۱۳۷۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. نرخ رشد نقطه به نقطه شبه‌پول در خردادماه سال ۹۷ معادل ۷/ ۱۹ درصد بوده، این در حالی است که رشد نقطه به نقطه پول در خردادماه سال ۹۶ معادل ۶/ ۲۴ درصد گزارش شده بود. این موضوع نشان می‌دهد که روند رشد شبه‌پول همسان با رشد نقدینگی در مسیر کاهشی قرار دارد که البته کاهش بازدهی بازار پول نسبت به سایر بازارها، در این تغییر روند موثر بوده است.
رشد بی‌سابقه پول در بهار ۹۷

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که نرخ رشد پول و شبه‌پول در سه ماه نخست سال‌جاری رفتاری متفاوت نسبت به مدت مشابه در سال‌های گذشته را ثبت کرده‌اند. این روند با بررسی آمارهای پولی و بانکی طی نیم دهه گذشته قابل مشاهده است. آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که رشد پول از سال ۹۲ تا سال ۹۵ همواره در فصل بهار منفی بوده است و در برخی از سال‌ها مانند سال ۹۲ و ۹۳، این روند شدت بیشتری داشته است. اما در دو سال اخیر رشد ماهانه پول در فصل بهار، مثبت شده است. نکته قابل توجه دیگر این است که از بهار ۹۲ تا بهار ۹۶، همواره نرخ رشد سه ماهه شبه‌پول از پول بیشتر بوده است. به همین دلیل همواره مشاهده می‌شد در این سال‌ها نوسانات در بازار دارایی در فصل نخست به حداقل ممکن می‌رسید. اما بهار سال ۹۷ برای نخستین بار طی یک دهه اخیر، رشد پول از رشد شبه‌پول سبقت گرفته است. براساس آمارهای بانک مرکزی رشد شبه‌پول در سه ماه نخست سال‌جاری رقم ۱/ ۳ درصد بوده، حال آنکه میزان پول، در این مدت ۸/ ۵ درصد رشد کرده است.

این موضوع تایید می‌کند که حرکت پول و شبه‌پول در سه ماه نخست سال‌جاری متفاوت از سال‌های گذشته بوده است. در حالی که نوسان در بازارهای دارایی افزایش یافته است، تقاضا برای پول نسبت به شبه‌پول بیشتر شده است. در نتیجه وجه تورمی نقدینگی بیشتر از وجه غیرتورمی نمود یافته است. اگرچه نرخ رشد نقدینگی در ماه‌های اخیر نزولی بوده است، اما اجزای نقدینگی بیشتر به سمت پول چرخش کرده و این موضوع باعث افزایش نوسان قیمتی در بازارهای مالی شده است. یکی از راهکارها برای مهار این افزایش، استفاده از افزایش نرخ بهره است، اما در شرایطی که سیستم‌های نظارتی در بانک‌ها به خوبی عمل نمی‌کنند، عملا افزایش نرخ بهره باعث افزایش مشکلات بانک‌ها می‌شود، بنابراین این سیاست باید با ترمیم نظام بانکی همراه شود. یکی دیگر از راهکارها در شرایط کنونی انتشار اوراق از سوی دولت و اجازه عملیات بانک مرکزی در بازار آزاد است که رئیس‌کل بانک مرکزی نیز به این موضوع تاکید کرده است که باید در این خصوص نیز راهکاری برای جذاب کردن اوراق برای هدایت نقدینگی به بازار بدهی ایجاد شود و مکانیزم بانک مرکزی نیز به شکلی باشد که اثر سوئی بر ترازنامه بانک مرکزی نداشته باشد. علاوه‌بر به‌کارگیری ابزارهای مناسب برای کنترل نقدینگی نیاز است که اصلاحات نظام ارزی و اصلاحات نظام بانکی نیز تسریع شود، در غیر این صورت پول‌های سرگردان باعث تشدید التهابات در بازارهای دارایی خواهد شد.

منبع:دنیای اقتصاد