صدا هم می‌میرد؟

 شاید برای شما هم پیش آمده باشد که پس از شنیدن قطعه جدید از خواننده‌‌ای که مدت‌ها ترانه‌ای منتشر نکرده با تعجب بگویید: «چقدر صداش عوض شده!». اما دلیل این اتفاق چیست؟ چرا صدای خوش خوانندگان پس از چندین سال تغییر می‌کند و دیگر کیفیت و زیبایی سابق را ندارد؟

خوانندگی یکی از آن شغل‌هایی است که طرفداران بسیاری دارد. افراد زیادی به امید موفقیت وارد این حرفه می‌شوند، حتی یکی دو قطعه هم منتشر می‌کنند اما پس از مدتی فراموش می‌شوند. بعضی اما می‌توانند چندین سال در قلب‌‌های مخاطبان باقی بمانند؛ در میان همین افراد هم صدای برخی پس از چند سال فعالیت در این رشته دیگر به شفافیت سال‌های آغازین نیست. اما چرا چنین اتفاقی رخ می‌دهد؟

هر صدایی توسط یک ساز تولید می‌شود. ساز تولیدکننده صدای انسان هم، حنجره او است. بنابراین همان‌طور که ساز ناکوک و شکسته صدایی ناخوشایند تولید می‌کند، تارهای صوتی آسیب‌دیده نیز باعث تغییر کردن صدای خواننده خواهند شد. به گفته یک آسیب‌شناس تولید صدا در حنجره و توسط تارهای صوتی انجام می‌شود. حنجره از 9 غضروف و رباط و 6 عضله تشکیل شده است که به وسیله مخاط پوشیده شده است، عضلات حنجره بسیار حساس و ظریف هستند و تحت تاثیر عوامل مختلف آسیب می‌بینند. حنجره هنگام ادای صداهای زیر، بالا می‌رود و هنگام تولید صداهای بم پایین می‌آید. تارهای صوتی که با آن صداسازی می‌کنیم یک دریچه است که از قسمت جلو ثابت و از پایین آزاد و متحرک هستند. صدای افراد مانند اثر انگشت منحصربه‌فرد است، صدا موضوعی اکتسابی است. می‌توان صدا را تربیت کرد و زیر و بم و کیفیت آن را تغییر داد. هنگامی که به اختلالات صوتی مبتلا می‌شویم در واقع زیر و بمی، بلندی و کیفیت صدا آسیب می‌بیند. کوچک‌ترین آسیب به حنجره یا تارهای صوتی می‌تواند کارایی یک خواننده را به میزان قابل توجهی کاهش دهد و در صورتی که این آسیب جدی و همیشگی باشد، ممکن است منجر به مرگ او در زمینه هنری شود. به همین دلیل این افراد اهمیت بسیاری به حنجره خود می‌دهند.

خوانندگان باید سبک زندگی متفاوتی با سایر افراد جامعه داشته باشند. این افراد حتما باید خواب کافی، ورزش و فعالیت در هوای تازه را در برنامه روزانه خود قرار دهند. پرهیز غذایی یکی از راه‌های طولانی کردن عمر حنجره است. همچنین خوانندگان حرفه‌ای باید برای رسیدن صدای‌شان به سطح مطلوب و نگه داشتن آن در این سطح تمرینات خاصی انجام ‌دهند. تمرینات گرم کردن صدا زمانی که خواننده می‌خواهد شروع به خوانندگی کند از به کارگیری نادرست حنجره و وارد آمدن فشار زیاد به آن جلوگیری می‌کند. ورزش دادن و حفظ سلامتی عضلات حنجره اهمیت بسزایی دارد. اگر عضلاتی که برای خوانندگی به کار گرفته می‌شوند ورزیده نباشند در صدای خواننده اختلال ایجاد می‌شود.

دود سیگار، بافت مخاطی مجرای تنفسی و تارهای صوتی را تحریک می‌کند، البته انعطاف‌پذیری افراد در برابر بوی توتون، متفاوت است. در حالی که بسیاری از خوانندگان در مکان‌هایی که سیگار کشیده می‌شود نمی‌مانند، البته برخی معتقدند سیگار هیچ زیانی برای‌شان ندارد. به طور کلی هر چیز که روی سیستم تنفسی تاثیر بگذارد به صدا آسیب می‌زند. البته تنها دخانیات نیست که روی تارهای صوتی تاثیر منفی می‌گذارد. دود یا گرد و غبار هم تاثیرات مخربی بر صدا و سیستم تنفسی دارد. همچنین دخانیات باعث خشک شدن تارهای صوتی می‌شود و حرارت دود ناشی از سوختن دخانیات هنگامی که وارد گلو می‌شود تاول‌هایی روی تارهای صوتی بوجود می آورد. همین اتفاق باعث می‌شود تار‌های صوتی با هم برخورد کامل نداشته باشند و صدا اصطلاحا دچار خش شود.

یکی دیگر از موارد تهدیدکننده صدا، کاری است که خود خواننده‌ها در حق خودشان انجام می‌دهند. پس از غدا خوردن، فیزیولوژی بدن روی هضم غذا متمرکز می‌شود و با توجه به اینکه خواندن امری سنگین برای بدن است، در این حالت بدن دچار تناقض می‌شود چون بدن توانایی انجام این دو عمل سنگین را ندارد.

فشار ناگهانی روی تارهای صوتی، مثل صاف کردن گلو، سرفه‌های شدید و امثال آنها روی بافت‌های صوتی تاثیر منفی می‌گذارد. این کار برای ماهیچه‌ها مثل ضربه شدید و شوکه‌کننده است. از سوی دیگر زیاد حرف زدن هم صدا را دچار آسیب می‌کند. عده‌ای در اجراهای زنده و حتی در صحبت کردن فشار بسیار زیادی به تارهای صوتی می‌آورد. این عامل تاثیر منفی بر تارهای صوتی می‌گذارد. وقتی با فشار و شدت زیادی می‌خوانیم یا صحبت می‌کنیم، ماهیچه‌های گلو، حنجره، تارهای صوتی و سایر ماهیچه های دخیل در امر خواندن به صورت عمدی دچار تنش و گرفتگی شدید می‌شوند.

خستگی روحی و جسمی در دراز مدت خواننده را به سوی افت کیفیت صدا سوق می‌دهد. اما از سوی دیگر استراحت غیر ضروری هم برای صدا مضر است. وقتی خواننده‌ای بی جهت به صدا استراحت می‌دهد مثل ورزشکاری است که سر تمرین نرود و بگوید آماده هستم اگر صدا مشکلی ندارد بی جهت نباید به صدا استراحت داد.

اما برای کمک به تارهای صوتی چه‌کارهایی می‌توان انجام داد؟ خوانندگان بهتر است در هنگام صحبت کردن از فرم بدنی مناسب استفاده کنند. باید سر، بالا و رو به عقب باشد تا هوای بیشتری وارد شش‌ها شود و استفاده از تنفس صحیح شکمی به جای تنفس سطحی باعث می‌شود تا هوای بیشتری وارد شش‌ها شود و در نتیجه اکسیژن بیشتری به ریه برسد و تلاش و کار حنجره و سیستم تنفسی کمتری صورت گیرد.

آب یکی از مهم‌ترین تامین‌کننده‌های رطوبت در سیستم صوتی است بنابراین کسانی که از صدای‌شان به صورت حرفه‌ای استفاده می‌کنند باید به طور متوسط روزانه ۲ لیتر ( ۸ لیوان) آب مصرف کنند. خوردن چند قطره آبلیمو و استفاده از خمیر دندان‌هایی که رطوبت داخل دهان را بیشتر می‌کند هم می‌تواند مفید باشد. تغییر در سبک رژیم غذایی، پرهیز از مواد محرک هم از دیگر راه‌های حفظ کیفیت بیشتر صدا و تارهای صوتی است. سلامت دهان و دندان، و سیستم ایمنی هم از نکاتی است که هرگز نباید فراموش شوند.

عوامل تهدیدکننده برای صدای یک خواننده کم نیستند اما خواننده‌ها با رعایت بهداشت حنجره می‌توانند مدت بیشتری در این حرفه به فعالیت بپردازند.