آیا دریاچه خزر خشک می شود؟

 ناسا به تازگی نتایج رصدهای ماهواره GRACE در بازه زمانی 2016- 2002 را منتشر کرد که تأثیرات تغییرات آب و هوایی در بروز خشکسالی در مناطق مختلف جهان و وضعیت نامناسب منابع آب شیرین و آب های زیرزمینی را نشان می دهد.

ماهواره های دوقلوی GRACE (GRACE-2 و GRACE-1)، مأموریت مشترک ناسا و مرکز هوافضا آلمان بود که از سال 2002 آغاز و تا 2017 ادامه داشت. داده های تهیه شده توسط این ماهواره ها، اطلاعات ارزشمندی را برای مطالعه زمین شناسی، وضعیت اقیانوس ها و تغییرات آب و هوایی زمین در اختیار دانشمندان قرار داده است.

تغییرات غیرطبیعی در منابع آب شیرین
برای ارائه تحلیل دقیق تر از وضعیت منابع آب شیرین و آب های زیرزمینی، علاوه بر تصاویر تهیه شده توسط ماهواره دوقلوی GRACE در بازه زمانی 14 ساله، از داده های ماهواره های GPCP، تصاویر ماهواره های Landsat و گزارش هایی در مورد فعالیت های سدسازی، میزان بارش و استفاده از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی نیز استفاده شد.

هدف از اجرای این طرح، بررسی تأثیر تغییرات آب و هوایی - از پدیده هایی مانند ال نینو و لا نینو تا مدیریت نادرست منابع آب در بخش کشاورزی - بر منابع آب شیرین بود.

نتایج به دست آمده حاکی از آن است که سطوح آب های زیرزمینی به دلیل خشکسالی و شرایط ناشی از چرخه طبیعی آب و هوایی، با کاهش مواجه شده و همچنین، شرایط در برخی مناطق دچار خشکسالی طی این مدت وخیم تر شده است.

به عنوان مثال، در جنوب غرب کالیفرنیا، منابع آب های زیرزمینی بین سال های 2007 تا 2015 به دلیل چرخه های طبیعی آب از بین رفته اند؛ کاهش میزان بارش منجر به کاهش آب های سطحی شده و ساکنان مناطق مجبور به استفاده از منابع آب های زیرزمینی برای تأمین نیازهای خود شده اند.

ردپای انسان در کاهش منابع آب های زیرزمینی به وضوح دیده می شود. کشاورزان در مناطقی مانند شمال هند و دشت شمال چین به دلیل بروز خشکسالی، مجبور به استفاده از منابع آب های زیرزمینی شده اند.

همچنین ساخت سه سد در مسیر رودخانه یانگ تسه در چین، بر محیط زیست و وضعیت ذخایر آبی این منطقه تأثیر منفی گذاشته است.

آیا خزر خشک می شود؟
در تصاویر ماهواره GRACE، کاهش سطح آب دریاچه خزر نیز مشاهده می شود. بخشی از این مسأله ناشی از تغییرات طبیعی بوده است، اما بخش استفاده از حوضه آبریز خزر برای مصارف کشاورزی و صنعتی بوده است.

پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران، سال گذشته در همایش توسعه اقتصاد دریای ایران؛ چالش‌ها و راهکارها، نسبت به خشک شدن دریای خزر در آینده هشدار داد و تاکید کرد: قسمت عمیق دریای خزر به ما تعلق دارد که اکنون تبدیل به جلگه شده است و در آینده احتمال خشک شدن آن وجود دارد؛ این در حالی است که روسیه (شوروی) از سال ۱۹۷۵ در حال استفاده از آب این دریاچه برای مصارف کشاورزی است.

پاییز و زمستان سال 96 به عنوان دوران طلایی بارش در سال آبی جاری تمام شد و بارش های چندانی برای تأمین نیازهای حیاتی کشور در بخش های کشاورزی، صنعت و شرب رخ نداد. وضعیت نامطلوب بارش ها در پاییز و زمستان سال 96 تنها محدود به فلات مرکزی کشور نبود و بسیاری از حوضه های اصلی آبریز کشور نیز اسیر بحران کم آبی شدند.

حاشیه ساحلی دریای خزر و حوضه آبریز اصلی بر اساس داده های دقیق آماری، چند سالی است که به شکل نگران کننده ای با تغییرات محسوس جوی و کاهش منابع آبی رو به رو شده است. کشت محصولات آب بری چون برنج، چای و پنبه در کنار باغات میوه، بخش جدایی ناپذیر اقتصاد کشاورزی مردم حاشیه دریای خزر است.

در عمده بخش های این منطقه جغرافیایی نظام مدیریتی مطلوبی برای موضوع آب وجود ندارد و سبک بهره برداری خانگی و کشاورزی از آب به شدت سنتی است. استمرار کاهش منابع آبی در مناطق شمالی کشور و حاشیه های ساحلی دریای خزر می تواند آسیب های سنگین و بیشتری را همراه داشته باشد.

در کنار وضعیت مناطق شمالی کشور، پیش بینی شده است که ١٢ استان از ٣١ استان ایران تا ٥٠‌ سال آینده تمام سفره‌های زیرزمینی آب‌شان را از دست بدهند و با خشک‌ شدن کامل تقریبا نیمی از استان‌های ایران، جمعیت زیادی مجبور به مهاجرت شوند.