سفری به لانه زنبور در نزدیکی برج ترامپ

 روزنامه شرق در یادداشتی به قلم فريدون مجلسي- تحليلگر روابط بين‌الملل نوشت:

چند روزي است دکتر ظريف، وزير امور خارجه، همراه عباس عراقچي، معاون فعلي و شريک ديرين مذاکرات 1+5 تا نيل به برجام، در نيويورک به سر مي‌برند. اين سفر قاعدتا در ارتباط با بقا يا فناي برجام در واپسين روزهاي مهلتي است که ترامپ براي تمديدنکردن آن تعيين کرده است. همان برجامي که دلواپسان داخلي مي‌‌گويند سرمان کلاه رفته است و دلواپسان ترامپي مي‌‌گويند سر آنها را کلاه گذاشته‌اند. معمولا وزير امور خارجه در مجمع عمومي اصلي سالانه سازمان ملل در پاييز شرکت مي‌‌کند، اما حضور وزير و معاون او در اين شرايط زماني و در اين مجمع فرعي آن‌هم همراه با عراقچي نشان مي‌‌دهد اين سفر بيشتر تلاشي است روشنگرانه براي حفظ برجام و دفع شر معاندان. سفري به لانه زنبور در نزديکي برج ترامپ و مقر لابي‌‌هاي اصلي اسرائيلي که اکنون عربستاني نيز بر آن افزوده شده است. در روزهاي پرالتهاب موشک‌پراني تحريک‌آميز آمريکا و اسرائيل به سوريه، در روزهايي که اسرائيل اعلام کرده است هرگونه حضور و پايگاه نظامي ايران را تحمل نخواهد کرد و با حمله به پايگاه هوايي سوريه هفت مستشار پاسدار ايراني را به شهادت رسانده است و در شرايطي که با وجود اصرار برخي از اعضاي اتحاديه اروپا در تبعيت از ترامپ، مشارکت اروپا در ادامه تحريم‌‌هاي ايران به بهانه برنامه‌هاي موشکي، به‌دليل مخالفت داخلي از سوي کشورهايي مانند اتريش و ايتاليا به نتيجه نرسيد. نبايد فراموش کرد خانم موگريني، مسئول روابط خارجي اتحاديه اروپا که نقش هماهنگ‌کننده مؤثر را در به‌نتيجه‌رسيدن برجام داشت، درعين‌حال به‌نوعي حضور ايتاليا در آن مذاکرات را نمايندگي مي‌‌کرد، زيرا ايشان وزير خارجه پيشين ايتالياست و در سياست خارجي آن کشور نفوذ دارد. بااين‌حال شاهد بوديم فرانسه و انگليس که از سويي بر دوام برجام پافشاري مي‌‌کنند و از سويي بر برنامه موشکي ايران معترض هستند، در حمله آمريکا به سوريه به بهانه استفاده از سلاح شيميايي مشارکت داشتند. برخلاف کساني که محدودبودن اين حمله را حمل بر ضعف متفقين غربي در اقدام در سوريه مي‌‌کنند، به نظر نگارنده بايد بيش از پيش نگران بود. در شرايطي که احتمال استفاده از چنين سلاحي از سوي دولت سوريه در آستانه پيروزي نظامي نامعقول است و با وجود سخنان يک کودک مبني بر دروغ‌بودن نمايشي تلويزيوني که براي آماده‌سازي افکار عمومي او را به‌عنوان قرباني سلاح شيميايي در حال ريختن آب بر سر و رويش نشان داده بودند، حمله به سوريه هشداري براي آينده است که برخي کشورها «به هر بهانه»اي مي‌خواهند جنگ را کليد بزنند. به‌ویژه آنکه خانم ترزا مي‌، نخست‌وزير انگلستان، ضمن توجيه مشارکت در اين حمله به روسيه هم اخطار داد به‌کاربردن سلاح شيميايي از سوی آن کشور را در خاک خود تحمل نخواهد کرد و منظور حمله به سوريه به‌خاطر استفاده روسيه از اسپري شيميايي عليه جاسوس روس و دخترش بود. در چنين شرايطي آقاي ظريف در مصاحبه‌هاي خبري خود کوشيده است ضمن اعلام پايبندي ايران به تعهداتش در برجام هشدار دهد ايران نمي‌تواند به‌طور يک‌جانبه به تعهداتش ادامه دهد. به عبارت ديگر اگر تحريم‌‌ها ادامه يابد ايران نيز به برجام و پايش‌‌هاي آن پايان خواهد داد. اجراي چنين تهديدي بي‌درنگ شش قطع‌نامه هسته‌اي شوراي امنيت را عليه ايران اجرائي خواهد کرد و همه تحريم‌‌هاي شديد و غليظ با شدت بيشتري باز خواهد گشت. بايد در نظر داشت که اروپا از رفع عملي تحريم‌‌هاي بانکي ايران و بازگشت شرايط متعارف بين‌المللي و آرامش پايدار براي روابط تجاري منتفع خواهد شد و خواهان بهره‌مندي از بازار ايران و مشارکت در آن است؛ اما به‌هر‌حال رابطه با آمريکا و اسرائيل و نيز روابط عربي به‌ویژه با عربستان را به ايران ترجيح خواهد داد. به عبارت ديگر لابي‌کردن مقامات ايران نزد اروپايي‌‌ها براي رعايت منافع ايران در قالب برجام محدوديت‌‌هايي دارد. بزرگ‌ترين نگراني آنان در مذاکرات برجام نفس فعاليت هسته‌اي ايران نبود.

دليل اصلي نگراني آنان مواضعي بود که اسرائيل اتخاذ مي‌کرد و برنامه هسته‌اي ايران را دستيابي به ابزاري براي رسيدن به هدف محو خود معرفي و به آن استناد مي‌‌کرد. رئيس‌جمهور و وزير خارجه ايران بارها اعلام کرده‌‌اند ايران در حمله به هيچ کشوري پيش‌قدم نخواهد شد، اما گويي طرف‌هاي مقابل اين پيام را کافي نمي‌دانند. به‌ویژه آنکه سخنان ديگري نيز از تريبون‌‌هاي ديگر در ايران، پيام‌هاي متفاوتي را منتقل مي‌‌کنند که مي‌‌تواند تلاش‌‌ها و لابي‌گري‌‌هاي وزير امور خارجه را خنثي کند. به عبارت ديگر از ديدگاه ايران اجراي تعهدات برجام براي رفع تحريم‌‌ها کافي است، اما به نظر آنها هدف اصلي برجام يعني امنيت اسرائيل تأمين نشده است. از ديد تحليلگران خارجی گويي سياست خارجي ايران از دو مجراي مختلف ابلاغ مي‌‌شود.

يکي پيام‌‌هاي التيام‌بخش و اعتدالي ديپلماتيک که مايل به زمينه‌سازي براي ايجاد آرامش و ثباتي است که بستر لازم براي مشارکت اقتصادي و سرمايه‌گذاري بين‌المللي را فراهم کند و ديگري پيام‌هايي است که از آغاز برجام نيز با برخي اقدامات عليه مصونيت اماکن ديپلماتيک انجام شد که اين امر از اعتبار اجرائي تعهدات ديپلماتيک دولت ايران مي‌‌کاهد. چنين شرايطي شايد ايجاب کند تيم ديپلماتيک ايران اقدامات خود را قبلا با آن نيروها منطبق کند و آنان را مستقيما در مذاکرات مشارکت دهد. به‌هرحال تصور می‌شود اگر نهادهاي ايراني بر سر سياستي در جهت منافع ملي با پيروي از اعلاميه سران کشورهاي اسلامي در استانبول که با حضور رئيس‌جمهور ايران برگزار شد به توافق برسند، بتواند موجب احتراز از راه‌حل نهايي يعني جنگ شود. در شرايطي که کره‌شمالي خود را براي توافق آماده کرده است، تصور نمی‌شود رئيس‌جمهور آمريکا با لغو يک‌جانبه برجام اعتبار امضاي آن کشور را علنا لغو کند، اما بلاتکليف‌گذاشتن آن به معني لغو آن است که موجب تزلزل همکاري ديگران نيز مي‌‌شود. در چنين شرايطي، حتي اگر ايران بخواهد به اقدامي مغاير برجام دست بزند نيز شايد به مصلحت نباشد که آن را يک‌جانبه لغو کند. ديپلماسي مستلزم تفاهم و رسيدن به تعادلي دوجانبه است، نه تحميل يک‌جانبه. به نظر مي‌‌رسد چنان که متفقين غربي از ايران احساس تهديد نکنند، ترجيح خواهند داد کشورهاي اين منطقه يعني لبنان، سوريه، عراق، ترکيه و ايران که مشابهت‌‌هاي مدني دارند بتوانند بلوک اقتصادي سنگيني با بهره‌مندي از منابع طبيعي و انساني خود تشکيل دهند تا اينکه بلوک عربستان بر تمامي منابع پولي و انرژي منطقه تسلط يابد.