غنی سازی و راکتور اراک، اختلافات اساسی بر سر راه توافق جامع؛ 10 ماهه شدن عمر توافق ژنو

این روزها دیپلمات های کشوری که دولت مردانش در سال های اخیر در جنگی پنهان با همتای صهیونیست خود علیه برنامه صلح آمیز هسته ای ایران در ابعاد گوناگون مشارکت داشته اند، نه تنها ساعت ها بلکه روزها و ماه ها است با یکدیگر رو در رو مذاکره می کنند تا به یکی از بزرگ ترین چالش های خود برسر برنامه صلح آمیز هسته ای ایران خاتمه دهند.

دولت باراک اوباما که این روزها برای به دست آوردن اکثریت اعضای کنگره بیش از هر زمان دیگری به مذاکره با جمهوری اسلامی ایران نیازمند است، در روزهای اخیر به رغم مخالفت های اعضای کنگره، نه تنها با تمدید چهار ماهه مذاکرات میان ایران و گروه 1+5 برای رسیدن به توافق جامع هسته ای موافقت کرد، بلکه با تمدید چهار ماه توافق ژنو و 10 ماهه شدن عمر آن، تن به تعهد جدید دیگری داد تا با انجام آن، برگ برنده دیگری برای بقای حکومت دمکرات ها در واشنگتن فراهم کند.

نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 از دوم جولای (11 تیرماه ) ششمین دوره مذاکرات جامع خود را برای رسیدن به توافق جامع در حالی آغاز کردند که فهرستی از اختلافات بر سر موضوعات اساسی پیش روی آنان بود.

اختلافات بر سر میزان، ظرفیت، نقطه شروع ، مسیر و زمان غنی سازی ایران، نوع دستگاه های سانتریفیوژ و میزان ذخایر اورانیوم غنی شده، راکتور آب سنگین اراک ، تاسیسات فردو، نظارت ها و بازرسی ها ، طول دوره اعتمادسازی (توافق نهایی)، نحوه زمان بندی لغو تحریم ها و محدوده تحقیق و توسعه هسته ای از جمله موضوعات اساسی و مورد اختلاف میان ایران و 1+5 در مسیر توافق جامع است اما 80 درصد بحث ها در 15 روز مذاکرات وین 6 به گفته سید عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان به موضوعات غنی سازی و راکتور اراک اختصاص داشت.

به گفته وی، فاصله ها در بسیاری موارد زیاد است و یکی از مواردی که در آن اختلاف نظر هست درباره بازه زمانی است.

در حالی که تیم مذاکره کننده هسته ای از ماه ها پیش بر سر ظرفیت مورد نیاز غنی سازی خود در آینده برای تولید سوخت هسته ای مذاکره می کرد، حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در هنگام انجام مذاکرات وین 6 به صراحت میزان نیاز کشور را 190 هزار سو برای پنج سال آینده اعلام کردند.

به گفته دیپلمات ها، اعلام تصمیم سیاسی نظام از سوی رهبر معظم انقلاب به تقویت مواضع تیم مذاکره کننده هسته ای به ویژه دکتر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان منجر شد تا وی به طرف مقابل بگوید که آنچه در ماه های اخیر درباره آنها مذاکره می کند ، صرفا چانی زنی یا دست بالا گرفتن در مذاکرات نیست بلکه نیاز آینده کشور به تهیه سوخت هسته ای و خط قرمز نظام است؛ شاید از همین روست که «جان کری» همتای آمریکایی اش هنگامی که در دوازدهمین روز مذاکرات ایران و 1+5 به گفت و گوهای وین 6 می پیوندد، پس از 3 روز مذاکرات فشرده می گوید: «ظریف مذاکره کننده سرسختی است و برای آنچه می خواهد، می جنگد».

به گفته معاون ظریف، بیانات رهبری و دقت نظر ایشان درباره جزییات مسایل هسته ای برای ما راهگشا بود و چشم انداز صنعتی شدن حرکت برنامه هسته ای ما را روشن کرد و نشان داد که این برنامه هدفی دارد. عراقچی می گوید: وقتی رهبری چشم انداز را روشن می کنند نسبت به برنامه هسته ای ایران اعتمادسازی می کنند و چشم انداز برنامه هسته ای ایران، صنعتی است نه سمبلیک و در هر راه حلی باید این چشم انداز حفظ شود.

ظریف و تیم مذاکره کننده هسته ای در پی اختلاف نظرها بر سر موضوعات اساسی در این دور از مذاکرات ایده ها و پیشنهاداتی را درباره موضوعات اختلافی از جمله غنی سازی به طرف مقابل ارائه کرده اند که در این پیشنهادات منطقی و علمی، برنامه غنی سازی ایران چشم انداز صنعتی شدن دارد.

درباره راکتور آب سنگین اراک نیز چندین پیشنهاد وجود دارد و درباره همه آنها مذاکرات ادامه دارد ولی به گفته عراقچی، هنوز هیچ کدام از آنها مورد توافق 6 کشور و ایران قرار نگرفته است.

درباره اراک نیز گزینه های مختلفی از سوی اعضای 1+5 مطرح شده که برخی از آنها مورد اتفاق نظر همه است اما تهران معتقد است هم باید ماهیت این راکتور حفظ شود و هم میزان پلوتونیوم آن کاهش یابد.

*** پیش نویس متن توافق جامع شامل پرانتزها و سه نقطه ها

به گفته عراقچی، نگارش 60 تا 65 درصد متن پیش نویس توافق جامع پایان یافته و پرانتزها یعنی جملات مورد اختلاف در آن کم شده اما مسایلی که باقی مانده است، بیشتر اهمیت دارد و محتوایی است.

بر اساس اظهارات این عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای، متن پیش نویس توافق جامع 8 تا 9 صفحه است که دو برابر این میزان نیز ضمیمه خواهد داشت؛ ضمائمی که جزییات توافق را تشریح خواهد کرد. بنابراین، طرفین با سندی طولانی و بسیار پیچیده مواجهند که باید در مورد همه کلمه های آن توافق کنند.

این متن هم اکنون علاوه بر پرانتزها دارای «سه نقطه های» بسیاری است که باید جای آن با اعداد و ارقام پرشود.

حدود 60 تا 65 درصد متن پیش نویس توافق نوشته شده است اما 35 درصد باقیمانده شامل مسایل کلیدی می شود که از نظر محتوایی بیش از 80 درصد متن را تشکیل می دهد.

به گفته عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای ایران، اگرچه در مذاکرات وین 6 قادر نشدیم این اختلافات را برطرف کنیم و مواضعی که ما داشتیم با مواضع آنها، هنوز فاصله زیادی دارد و راه حل هایی که ارایه شد ،نتوانست این فاصله را پر کند اما همه از اینکه فضای مذاکرات، فضای سازنده ای است و اراده جدی در همه طرف ها برای رسیدن به راه حل وجود دارد، به این نتیجه رسیدند که باید مذاکرات ادامه پیدا کند.

عراقچی می گوید وقتی نتوانستیم به ضرب الاجل (dead line ) بیست و نهم تیرماه برسیم و توافق را نهایی کنیم همه به این اتفاق نظر رسیدند که در شرایط و فضای فعلی، مذاکرات باید ادامه یابد.

*** تمدید مذاکرات و گام اول توافق ژنو

معاون وزیر امور خارجه می گوید: ما برای ادامه مذاکره منعی نداشتیم؛ 29 تیر روز آخر مهلت مذاکرات ما نبود چون آنچه در توافق ژنو به عنوان مهلت مذاکرات تعیین شده است، یک سال از زمان تصویب توافق ژنو در 24 نوامبر 2013 تا 24 نوامبر 2014 است که بطور طبیعی مهلت مذاکره داریم.

به گفته وی، اما گام اول توافق ژنو 6 ماهه بود و این گام اول، 20 جولای (29 تیر ) تمام می شد و بطور طبیعی اگر این گام تمدید نمی شد، تحریم ها باید سر جای خود باز می گشت. از سوی دیگر، ایران نیز ملزم به رعایت تعهدات خود نبود و می توانست برنامه (هسته ای صلح آمیز) خود را شروع کند.

از این رو، وقتی در سه روز گذشته طرفین به این جمع بندی رسیدند که دستیابی به توافق جامع تا 20 جولای عملی نیست، بحث ها را به سمت تمدید گام اول بردند. چرا که اگر گام اول توافق ژنو تمدید نمی شد بطور خودکار تحریم ها برگشت پیدا می کرد و شرایط تغییر می یافت.

ایران و 1+5 تصمیم گرفتند که گام اول توافق ژنو به مدت 4 ماه تا 24 نوامبر (2014) تمدید شود. بدین معنا که همه تعهداتی که طرفین در توافق ژنو قبول کرده بودند به مدت 4 ماه دیگر ادامه پیدا می کند.

به عبارت دیگر، همه تحریم هایی که بر اثر توافق ژنو تعلیق شده بود، طی 4ماه آینده تعلیق خواهد بود و همه اقداماتی که تهران متعهد شده بود که انجام دهد یا ندهد، در 4 ماه آینده به همان ترتیب خواهد بود.

به گفته عراقچی، ماهیت و شکل برخی از تعهدات طرفین در 6 ماه گذشته تغییر کرده بود و این احتیاج به مذاکراتی داشت تا طرفین مشخص کنند که گام اول توافق ژنو با چه شرایط و وضعیتی ادامه یابد.

عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای ایران می گوید: مسلم بود یکی از مسایل، مبلغ 4 و دو دهم میلیارد دلاری بود که در طول 6 ماه اول به ایران پرداخت شد و این به نوعی در مقابل تبدیل مواد 20 درصد غنی شده ما بود. یک جدول زمان بندی وجود داشت که در مقابل تبدیل مواد یا رقیق سازی یا اکسید سازی مبالغی باید پرداخت می شد و باید در این زمینه تصمیم می گرفتیم. ما معتقد بودیم که در 4 ماه آینده باید مبلغی از منابع مالی ما آزاد شود و چون برای 6 ماه ، 4 میلیارد و 200 میلیون دلار بود، برای 4 ماه آینده مبلغ دو میلیارد و 800 میلیون دلار باید از منابع مالی ایران آزاد شود.

به گفته او، اما برخی معتقد بودند با توجه به اینکه اقدام ایران برای تبدیل مواد 20 درصد تمام شده است، مبلغ جدیدی نباید پرداخت شود. مذاکرات فشرده و بحث های عمیقی در این زمینه میان طرفین صورت می گیرد و نهایتا مقرر می شود که در چهار ماه آینده دو میلیارد و 800 میلیون دلار دیگر به حساب بانک مرکزی ایران واریز شود.

یعنی در 4 ماه آینده 2 میلیارد و 800 میلیون دلار در قالب 6 قسط به حساب بانک مرکزی واریز شود که 4 قسط 500 میلیون دلاری و دو قسط 400 میلیون دلاری خواهد بود.

قرار است از اول ماه اوت (آگوست/ دهم مردادماه) تقریبا هر سه هفته (هر 20 روز یکبار) این مبالغ پرداخت شود.

به گفته معاون ظریف، مشابه توافق ژنو که یک Non-Paper را به عنوان راهکارهای عملیاتی اجرای توافق داشتیم، برای تمدید توافق نیز یک Non-Paper وجود دارد که مشخص می کند مبلغ در چند قسط و چگونه پرداخت می شود.

در این Non-Paper همچنین برخی نقاط ابهام در توافق ژنو در چهار ماه آینده برطرف شده است . به عنوان مثال، در نحوه پرداخت ها در 6 ماه اول مشکلات و ناهماهنگی هایی وجود داشت که سعی شده است در چهار ماه آینده برطرف شود. درباره بیمه نیز ابهاماتی وجود داشت و شرکت های بیمه با ابهاماتی مواجه بودند که در این زمینه نیز تلاش شده است در برنامه عملیاتی جدید، این مشکلات وجود نداشته باشد. از همه مهم تر این که عراقچی می گوید بر خلاف اظهار نظرهای مختلفی که می شود هم 4 میلیارد و 200 میلیون دلار را بصورت نقدی دریافت کردیم و هم دو میلیارد و 800 میلیون دلار آینده را بصورت نقدی دریافت خواهیم کرد.



*** تعهدات ایران در 4 ماه آینده

در قبال آزادسازی دو میلیارد و 800 میلیون دلار دیگر از اموال ایران و تعلیق تحریم ها در چهار ماه آینده، تهران برخی از اقدامات دربرنامه هسته ای خود را که طبق برنامه زمانبندی خودش قصد اجرای آن را داشت، به طور مشخص بیان کرد. به عنوان مثال، تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران که براساس جدول زمانبندی خاصی صورت می گیرد یا تبدیل پسماندهای مواد غنی شده به اورانیوم طبیعی که برای غنی سازی آماده شود، طبق برنامه صورت خواهد گرفت.

به گفته عراقچی، تهران در طول 4 ماه آینده اورانیوم غنی شده 20 درصد را که در توافق اولیه ژنو تبدیل به اکسید شده بود، به سوخت رآکتور تهران تبدیل می کند.

این عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای می افزاید: ما به برنامه خود برای تهیه سوخت راکتور تهران ادامه خواهیم داد. این برنامه لزوما در چهار ماه تکمیل نخواهد شد یعنی همه اکسید 20 درصد ما به سوخت تبدیل نخواهد شد و مقداری تبدیل و بقیه آن طبق برنامه خود ما پیش خواهد رفت. از این رو، در چهار ماه آینده 25 کیلو اکسید به سوخت تبدیل خواهد شد ولی بقیه در ماه های بعد طبق برنامه هایی که خودمان داریم و ربطی به توافق ژنو ندارد، تبدیل می شود.

حال پس از 18 روز مذاکرات سخت و فشرده به ویژه میان دیپلمات های ایران و آمریکا، طرفین به پایتخت های خود بازگشته اند تا پس از دو تا سه هفته تنفس و رایزنی های معاونان ظریف و کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که جانشینش نیز تعیین شده است، دوباره مذاکرات بر سر دستیابی به توافق جامع را از سر گیرند؛ مذاکراتی که نه تنها به بیش از یک دهه بحران غیرضروری پایان می دهد بلکه در صورت دستیابی به توافق، بیش از هر کس، ملت ها و حامیان دیپلماسی برنده واقعی آن خواهند بود.