موشک بالستیک قاره پیما چیست و چگونه کار می کند؟

 با توجه به پیشرفت های اخیری که کره شمالی در زمینه تولید و توسعه موشک بالستیک قاره پیما داشته به نظر می رسد که پرداختن به اصل ماجرا و این که موشک بالستیک قاره پیما چیست و چگونه عمل می کند چیزی است که همواره نادیده گرفته می شود.

در سالیان اخیر به طور روزانه در مورد برنامه های جاه طلبانه موشکی این کشور صحبت شده و همواره گفته شده که این کشور یک موشک بالستیک هسته ای جدید آزمایش کرده است.

 این ماجرا چنان داغ بوده و داغ مانده که تقریباً هر کسی در سراسر نقاط جهان از آن باخبر است. اما شاید یکی از خود بپرسد اصلا موشک بالستیک قاره پیما چیست که این همه جنجال آفرین شده است؟ مگر این موشک چه می کند؟ موشک بالستیک قاره پیما چه تفاوتی با موشک های متعارف و غیرمتعارف دیگر دارد؟

موشک بالستیک قاره پیما که به اختصار «آی سی بی ام» (ICBM) مخفف عبارت «Intercontinental Ballistic Missile» نامیده می شود در واقع نماد دوران جنگ سرد است که اولین نمونه های آن در دهه ۱۹۵۰ ساخته شد. در واقع این تکنولوژی در ابتدا توسط نازی ها کشف شد اما پایان جنگ به آن ها مجال نداد که آن را به مرحله تولید برسانند و متفقین پس از پایان جنگ آن را توسعه داده و اولین موشک های بالستیک هسته ای را تولید کردند.

هر کشوری برای خود نمونه خاصی از موشک های بالستیک قاره پیما داشت. برای مثال ایالات متحده موشک های بالستیک موسوم به «مرد کوچک» (Minuteman missiles) که در سیلوهایی خاص برای پرتاب آماده می شدند را توسعه داد. نمونه های دیگری از این موشک ها وجود داشت که از زیردریایی پرتاب می شدند و برد یکسانی با موشک های بالستیک قاره پیمای متعارف زمینی داشتند. از این دسته موشک ها می توان به موشک های ترایدنت ساخت بریتانیا اشاره کرد.

موشک بالستیک قاره پیما چیست؟
موشک بالستیک قاره پیما توانایی حمل مقادیر زیادی مواد منفجره ؛ از جمله کلاهک های هسته ای برای مسافت های بسیاری طولانی را دارد و در نهایت می توانند محموله مرگبار خود را در دوردست به مقصد برسانند. در سطح کلی این موشک ها معمولاً از طریق لانچر زمینی پرتاب شده و پس از رسیدن به مدار زمین در فضا و بازگشت به اتمسفر زمین به سمت هدف خود شیرجه می روند. خوشبختانه تا به امروز هیچ موشک بالستیک قاره پیمایی برای نابودی کشوری شلیک نشده است اما کشورهای متعددی این موشک ها را در مقیاس محدود آزمایش کرده اند.

همانطور که از نام آن نیز مشخص است این موشک ها، بار انفجاری خود را برای مسیرهای طولانی، که از یک قاره به قاره دیگر نیز می رسد، حمل می کنند. اما چیزی که تنها با توجه به اسم آن ها نمی توان دریافت این است که موشک بالستیک قاره پیما می تواند وارد زیر مدار زمین شده و به هدف اصابت کنند. بیشتر موشک های بالستیک قاره پیما خط سری سهمی و مخروطی دارند که درست مانند پرتاب کردن یک توپ به هواست و می توان این موشک را با هر زاویه ای شلیک کرد. آن ها در ابتدا به صورت مستقیم بالا رفته و نیروی جاذبه زمین را مغلوب خود می کنند و سپس با فاصله گرفتن از محل پرتاب در منطقه ای دیگر روی سر هدف فرود می آیند.

برای مثال موشک هواسونگ ۱۵ که اخیراً توسط کره شمالی پرتبا شد بیش از ۱٫۰۰۰ کیلومتر از محل پرتاب خود دور شد اما بسیاری بر این باورند که این موشک توانایی دستکم پرتاب به فاصله ای فراتر از ۱۳٫۰۰۰ کیلومتر را با سوخت و کلاهک متداول نیز دارد. البته مسافتی که یک موشک بالستیک قاره پیما می تواند طی کند تا حدود زیادی به وزن آن وابسته است. برای مثال موشک بالستیک قاره پیمایی که اخیرا کره شمالی آزمایش کرد توانایی حمل مقدار بیشتری کلاهک از لحاظ وزنی برای مسافتی بیشتر را دارد.

فازهای پرتاب موشک بالستیک قاره پیما
موشک های بالستیک قاره پیما، راکت هایی دارای چندین فاز پرتاب هستند و تا قبل از رسیدن و اصابت به هدف مراحلی را طی می کنند که از قبل برای آن ها برنامه ریزی شده است. در هنگام پرتاب، موشک بالستیک قاره پیما وارد فاز بالا بردن می شود که این فاز نیز خود ممکن است دارای چند مرحله باشد که برای غلبه بر جاذبه زمین و افزایش قدرت پرتابه موشک انجام می گیرد. در طی این مرحله، راکت ها باعث می شوند که موشک در هوا حرکت کرده و به مسیر عمودی خود ادامه دهد.

این مرحله معمولاً ۲ تا ۵ دقیقه طول کشیده تا این که موشک وارد فضا می شود. این موشک ها می توانند تا سه فاز راکتی داشته باشند که هر کدام پس از سوختن کامل از بدنه اصلی موشک جدا می شود. راکت ها معمولاً به وسیله پیشرانه های سوخت مایع یا جامد تغذیه می شوند. پیشرانه های با سوخت مایع معمولاً در طول مرحله بالا بردن مدت زمان بیشتری نسبت به پیشرانه های با سوخت جامع دوام می آورند. اما پیشرانه های سوخت جامد انرژی خود را در بازه زمانی کمی تولید کرده و خیلی سریع تر می سوزند.
هم سوخت های جامد و هم مایع می توانند راکت هایشان را به یک اندازه پرتاب کنند. اما معمولاً کشورها کار ساخت موشک بالستیک قاره پیمای خود را با سوخت مایع آغاز می کنند زیرا تکنولوژی و درک آن راحتتر است و سپس در مراحل بعدی به سمت سوخت جامد می روند تا سرعت سوختن راکت و سرعت آن در بازه زمانی کمتری به اوج برسد. همچنین سوخت جامد دیگر خطر مایعات خطرناک که هم اشتعال پذیر و هم سمی است را ندارد.

سرعت گرفتن در فضا
فاز دوم سفر موشک بالستیک قاره پیما نقطه ای است که در آن موشک از جو زمین خارج شده است. در این مسیر موشک در خط سیر بالستیک خود حرکت خواهد کرد و سرعت حرکت آن بسیار زیاد خواهد بود. این سرعت می تواند از ۲۴٫۱۴۰ تا ۲۷٫۳۶۰ کیلومتر بر ساعت متغیر باشد. در این مرحله موشک به بالاترین سرعت خود از زمان پرتاب خواهد رسید. چنین سرعت های سرسام آوری با توجه به این که دیگر مقاومت هوا در فضا وجود ندارد دست یافتنی شده است. بعضی از این موشک ها از تکنولوژی های خاص برای شناسایی ستارگان استفاده می کنند تا با توجه به موقعیت ستارگان بتوانند مسیر خود به سمت هدف را دقیق تر دنبال کنند.

سومین و آخرین فاز شامل جدایی آخرین راکت بوده و بدین ترتیب تنها کلاهک باقی مانده که دوباره وارد جو زمین می شود. به عبارت دیگر در این مرحله نوک مخروطی موشک که کلاهک را حمل می کند از آخرین راکت بالا برنده جدا شده و پس از پیدا کردن مسیر خود به سمت زمین سرازیر می شود. در این مرحله موشک بالستیک قاره پیما تنها چند دقیقه با اصابت به هدف فاصله دارد. اگر موشک دارای راکت کنترل کننده و مسیریاب باشد از آن یا آن ها برای مسیریابی به سمت هدف استفاده می کند. برخی از موشک های بالستیک قاره پیما نیز بیش از یک کلاهک همراه خود دارند.

شمارش معکوس تا انهدام هدف
همانطور که حدس زده اید موشک های بالستیک قاره پیما باید سپرهای محافظتی گرمایی قابل اعتمادی داشته باشند تا در فاز بازگشت به جو زمین دچار اختلال و انفجار نشوند. در غیر این صورت در اثر گرمای شدید سوخته و متلاشی خواهند شد. بر اساس برآوردها از زمان پرتاب یک موشک بالستیک قاره پیما تا زمان اصابت آن به هدف به طور متوسط کمتر از یک ساعت طول خواهد کشید و این زمان در مورد موشک هواسونگ ۱۵ کره شمالی ۵۴ دقیقه بوده است. البته کره شمالی قبلاً موشک های بالستیک قاره پیمایی پرتاب کرده بود که این عدد زمانی در آن ها ۳۷ و ۴۷ دقیقه بوده است.

نکته دیگر این که از نمونه های تغییر یافته موشک های بالستیک قاره پیما به عنوان ابزار پرتاب ماهواره و سفینه برای ماموریت های فضایی نیز استفاده می شود.