گفت و گوی ملی در ادبیات علوم سیاسی و استراتژیک

 روزنامه ایران در یادداشتی به قلم محمد خوش چهره/ استاد علوم سیاسی نوشت:

موضوع گفت‌و‌گوی ملی یکی از سوژه‌های برجسته این روزهای رسانه هاست.پرداختن به گفت‌و‌گو بر سر منافع ملی یک امر قابل درک و متأسفانه با صرف هزینه اما قابل دفاع است. چرا متأسفانه؛ به این دلیل که تجربه جناح‌های سیاسی در ایران نشان داده رفتار‌های سیاسی مانند بعضی از کشور‌های در حال توسعه یا کمتر توسعه یافته و حتی در کشور‌های توسعه یافته، در چارچوب تعریف شده از قواعد سیاسی مرسوم مورد اجماع و لحاظ کردن خط قرمز‌های تبیین شده دیده نمی‌شود.

افراد با نگاه منفعت‌های حزبی، جناحی، باندی، نحله‌ای و مواردی از این دست وقتی وارد حاکمیت می‌شوند، از آنجا که منافع ملی برای آنها اولویت نیست یا تعریف نشده است، رفتار‌های سیاسی را به سمت تنش‌های شدید پیش می‌برند. این موضوع در تجربه چهار دهه فضای سیاسی ایران هم مشاهده می‌شود که برخی بدون توجه به رعایت الزامات اخلاق سیاسی و منافع ملی، کنشگری‌شان منجر به دلزدگی سیاسی در جامعه شده است.

از سویی دیگر این نوع از رفتار سیاسی یعنی ترجیح منافع فردی یا حزبی بر منافع ملی، به دوقطبی کردن جامعه هم دامن می‌زند و جامعه را از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های ملی موجود در جناح‌های مختلف محروم می‌کند.

معتقدم باید صفت‌ها یا برندهای متعلق به جناح‌های سیاسی کشور اعم از معتدل، اصلاح‌طلب و اصولگرا تعریف شوند. گاهاً برخی  جناح‌ها بعضی صفت‌ها را مختص خود می‌دانند. «تدین» یکی از این صفت هاست که یک جناح سیاسی نباید آن را مختص خود بداند و رقیب را به نفی آن محکوم کند.

 همچنین به‌نظر می‌رسد جناح‌های سیاسی نیازمند یک بازنگری اساسی در ترکیب خود هستند. وقتی آنها بازتعریفی از اندیشه‌های سیاسی خود داشته باشند قاعدتاً می‌توانند درون خود نیز سره را از ناسره تفکیک کنند.

خروجی عملکرد جناح‌های سیاسی ما اما اینها را نشان نمی‌دهد و آنچه مشهود است اینکه برخی از آنها به سمت نفی رقبای خود حرکت کرده و به جای پرداختن به رقابت‌های ایجابی، رقابت‌های سلبی را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند.

رقابت بر سر مسائل و برنامه‌های اقتصاد امری طبیعی است اما حسادت ضد رقابت است. حسادت سیاسی به معنی زوال نعمت دیگری را خواستن است. بعضاً گروهی از آنجا که نمی‌تواند خود را ارتقا دهد، در جهت نفی گروهی دیگر که از آن نعمت برخوردار است اقدام می‌کند. در چنین شرایطی آنچه متزلزل می‌شود و آسیب می‌بیند، منافع ملی است.

بر این اساس نکته مهم آن است که منافع ملی برای نخبگان، روشنفکران، صاحبنظران و... مشخص و تعریف شود. منافع ملی در ادبیات علوم سیاسی و استراتژیک - که بیش از 23 سال است من در مقطع دکترا این موضوع را تدریس می‌کنم- سه حوزه  را  دربر می‌گیرد. نخستین حوزه امنیت است. چیزی که ما امروز به‌نام امنیت ملی از آن در ادبیات سیاسی یاد می‌کنیم. دوم، اقتصاد و رفاه ملی و سوم، آرمان‌ها و ارزش‌های ملی است. اگر قرار است که گفت‌و‌گویی در سطح ملی و بر سر منافع ملی صورت بگیرد باید بر سر این سه حوزه و برای رسیدن به درک مشترک از این سه مبنا باشد. طرح این ایده که بر سر منافع ملی گفت‌و‌گو شود، بسیار ارزنده و قابل دفاع است که نیازمند حرکت گام به گام برای رسیدن به نتیجه مطلوب است.