اشتغال‌زایی در بستر فضای مجازی از ایده تا عمل

  رئیس جمهوری در برنامه‌ای تلویزیونی، حوزه ارتباطات را به عنوان حوزه ای اشتغال زا توصیف کرد و وظیفه دولت در این راستا را ایجاد زیرساخت های لازم برای فعالیت در این حوزه دانست. اتفاقی که البته باید دید تا چه حد برای عملی شدن ظرفیت دارد.

 فضای مجازی به عنوان بستر اصلی اقتصاد دیجیتالی دیگر از حالت یک فضای سرگرم کننده یا صرفا ارتباطی خارج شده است. حالا بخش قابل توجهی از کسب و کارهای جدید که میزان قابل توجهی از حجم گردش مالی را هم به خود اختصاص داده است، در این فضای مجازی انجام می‌شود. فضای مجازی به تناسب همین قابلیت جذب سرمایه‌ای که دارد برای جذب اشتغال هم گزینه بسیار جالبی به نظر می رسد.

حسن روحانی در بخشی از صحبت های خود در یک برنامه تلویزیونی با اشاره به اعمال فیلترینگ بر روی برخی شبکه های اجتماعی در جریان حوادث اخیر اظهار کرد: ما هم باید زیرساخت را و هم آزادی لازم را برای مردم فراهم کنیم. به همین دلیل وقتی زمان اعتراضات برای مدتی این شبکه‌ها بسته شد، وارد شدیم و این محدودیت برطرف شد.

 رئیس جمهوری با بیان اینکه فضای مجازی به شفافیت اطلاعات هم کمک می‌کند به نقل قولی از وزیر ارتباطات پرداخت و گفت: وزیر ارتباطات می‌گوید در سال ۱۰۰ هزار شغل از راه فضای مجازی ایجاد می‌شود. ما وظیفه داریم زیرساخت ها را ایجاد کنیم تا مردم بر پایه آن کسب و کارهایشان را ایجاد کنند. دولت بسترها را آماده کرده است. در آینده ای نزدیک همه کشور به نسل ۳ و ۴ اینترنت مجهز خواهند شد.

یکی از قالب‌های مهم تحقق اقتصاد دیجیتال در کشور توجه به حوزه کسب و کارهای اینترنتی و یا نوپا است؛ مخصوصا که در کشور ما بیکاری هم مساله ای مهم و قابل توجه است، توجه به این حوزه می تواند در حل نسبی مشکل بیکاری هم در حد و اندازه خود موثر باشد. بذل توجه لزوما به معنای حمایت دولتی از این کسب و کارها نیست بلکه مهمتر از آن رفع موانع قانونی و مقرراتی از سر راه آنها است.

هر چند به نظر می رسد کسب و کارهای اینترنتی به لحاظ ماهیت مجازی که دارند کمتر نیروبر هستند و نیروی انسانی اندکی را طلب می کنند. با این حال اما یک نمونه بارز از مشاغلی که در ماه‌های اخیر توسط حوزه فناوری اطلاعات رشد جهشی پیدا کرد، تاکسی‌های اینترنتی است که حالا به فراگیری قابل توجهی رسیده است. به راحتی هرچه تمام‌تر کسانی که یک وسیله نقلیه عادی دارند می توانند با عضو شدن در باشگاه رانندگان این سرویس‌ها شغلی معقول و با حقوق مکفی برای خود پیدا کنند. فناوری اطلاعات در واقع در اینجا وظیفه مدیریت متمرکز، سریع و گسترده را انجام می دهد.

اساسا درباره تاثیر فناوری اطلاعات بر اشتغال دو نگرش وجود دارد؛ نگرش اول به ایجاد مشاغل جدید در عرصه فناوری اطلاعات توجه دارد و ایجاد مشاغل در این حوزه را نوید بخش رشد اشتغال می‌داند. براساس این دیدگاه فناوری اطلاعات زمینه‌ساز ایجاد فرصت‌های شغلی جدیدی خواهد بود که بر نرخ اشتغال می‌افزاید. نگرش دوم هم که ارتقای نقش ماشین‌ها و سیستم‌های کامپیوتری در کسب‌وکار را مطرح می‌کند معتقد است که چنین حرکتی حذف تدریجی جایگاه انسان در مشاغل موجود و در نتیجه کاهش فرصت‌های شغلی را به دنبال دارد.

در همین باره محمدجواد آذری جهرمی - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات – در حاشیه مراسمی در پاسخ به سوال ایسنا در مورد مساله بودن یا نبودن ایجاد اشتغال برای دولت در طرح حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال پاسخ داده بود: سوددهی طرح‌های اقتصادی و اقتصاد دیجیتال با ایجاد اشتغال رابطه مستقیم دارد. در بحث کلان با از جنسی از اشتغال (سنتی) به جنس دیگر (نوین) تغییراتی داریم. ما نمی‌توانیم جامعه را عقب نگه داریم بلکه باید از امکانات هوشمند نسل جدید هم استفاده کنیم. اما باید با فکر به این مقوله وارد شویم تا همین افرادی که در مشاغل سنتی هستند را توانمند کنیم تا در اقتصاد دیجیتال هم نقش داشته باشند.

او افزود: اشتغال در فضای جدید را می‌توان با آموزش به بخش‌های مختلف تثبیت کرد. به این صورت که کسانی بیایند و در این عرصه فعالیت کنند که خودشان صاحب فن و کسب و کاری در حوزه سنتی هستند.

آذری جهرمی همچنین در جایی دیگر گفته بود: پروژه‌ای با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تحت عنوان "طرح تکاپو" طراحی شده است که در آن مکانیزم‌های رشد خلاقیت‌های جوانان و  دانشجویان در نظر گرفته شده است که در سفر اخیر خود به استان سیستان و بلوچستان در آن استان مرکز توسعه کسب‌وکارهای نوپا را راه‌اندازی کرده که در آن مشاوره‌هایی را به جوانان جویای کار داده می‌شود.

پیش از این نیز ابوالحسن فیروزآبادی - رئیس مرکز ملی فضای مجازی - با بیان اینکه رییس جمهوری نگاه ویژه‌ای به ایجاد اشتغال از طریق فضای مجازی دارد، گفته بود: اشتغال در فضای مجازی با سرمایه گذاری کمتری ایجاد می شود و به همین دلیل مرکز توجه دولت قرار گرفته است و مطالعات گسترده ای انجام گرفته تا در ساختار شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی هم به اقتصاد دیجیتال بطور ویژه پرداخته شود.

در این باره به نظر میرسد اقدامات وزارت ارتباطات در حوزه تضمین افزایش سرعت به عنوان یک زیرساخت جدی در این حوزه قابل تقدیر است اما کافی نیست. برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور باید به استارت آپ‌ها و مخصوصا تجارت الکترونیکی توجه کرد چراکه این مقوله بسیار می‌تواند در ایجاد بسترهای اقتصادی هماهنگ با فناوری اطلاعات موثر باشد؛ از اقدامات تاثیرگذار در این حوزه تضمین حمایت‌های قانونی و یا حداقل برداشتن موانع مقرراتی از پیش روی این کسب و کارهاست.

گفتنی است اقتصاد دیجیتالی که در مواردی اقتصاد اینترنتی، اقتصاد نوینی یا اقتصاد شبکه ای هم نامیده می شود، اقتصادی است که بر پایه فناوری‌های دیجیتال شامل شبکه های ارتباط دیجیتالی (اینترنت و دیگر شبکه های ارزشی افزوده) رایانه ها، نرم افزار و دیگر فناوری‌های اطلاعاتی مرتبط استوار است.