اقلیت‌ های شمال عراق در پسا داعش

 با اعلام پیروزی بر داعش در عراق،‌ حال اقلیت‌های قومی و دینی این کشور از جمله مردم "شبک‌" و ایزدی‌ها برای ساخت آینده‌شان در کشوری نیمه ویران و بحران‌زده تلاش می‌کنند.

 روزنامه دیلی میل در گزارشی نوشته است: درخت کریسمسی در حومه شهر برطله در شمال عراق تصاویری از کشته‌شدگان "شَبَک" (نام یک فرقه دینی-قومیتی در شمال عراق) در درگیری با گروه تروریستی داعش را به دوش می‌کشد. حال که پیروزی علیه افراطگرایان داعش محقق شده است، اقلیت‌های قومی و دینی در حال به دست گرفتن آینده‌شان هستند.

در روستای "بازگرکان" که درگیری‌ها اکثر خانه‌های آن را ویران و نیمه ویران کرده است، ساکنان شبک خودشان مدرسه روستا را بازسازی کردند. چند کیلومتر دورتر هم شیعیان یکی از بارگاه‌های مقدس خود را که افراط‌گرایان آن را منفجر کرده بودند، ترمیم کردند.

شبک‌ها گروهی قومی-مذهبی هستند که در شمال عراق و شهر موصل زندگی می‌کنند. مردم شبک هم شیعه دارند و هم سنی و البته دین آنها در کنار اسلام آموزه‌هایی از مسیحیت و آئین‌های تصوف را نیز در خود دارد. شمار شبک‌ها در عراق به حدود ۶۰ هزار تن می‌رسد، زبان خودشان را دارند و می‌گویند اولین بار چندین قرن پیش از شمال ایران به عراق امروزی آمدند در این کشور عربی مستقر شدند. حین درگیری‌ با داعش، عبادتگاه‌های مسیحیان، ایزدی‌ها و سایر اقلیت‌ها از جمله شبک‌ها هم هدف داعش قرار گرفت و بسیاری در طول اشغالگری سه ساله داعشی‌ها از این منطقه گریختند.


اکنون تنها ۴۰۰ هزار مسیحی در عراق ساکن هستند، در صورتی که تعداد آنها پیش از حمله سال ۲۰۰۳ تحت امر آمریکا بیش از یک میلیون تن بود و سه درصد از جمعیت این کشور را در کنار ایزدی‌ها، شبک‌ها و سبئیون تشکیل می‌دادند. امروز، ماه‌ها پس از آنکه کل استان نینوا در شمال عراق از دست این افراطگرایان آزاد شد، کلیساها و صومعه‌ها احیا شدند و دسامبر گذشته،‌ برای اولین بار پس از چهار سال طنین پایکوبی کریسمس به گوش رسید.

ایزدی‌ها معابد خود را بازسازی می‌کنند
اقلیت کرد زبان ایزدی هم برای بازسازی ۲۰ معبد ویران شده به دست داعشی‌ها در منطقه بعشیقه واقع در شرق موصل دست به کار شده‌اند. هلال علی که مسوول پرستشگاه‌های ایزدی‌هاست، گفت: تمامی این کارها به لطف کمک‌های مالی ایزدی‌ها و سایر ساکنان این منطقه انجام شد.

معتصم عابد ۴۷ ساله یک شیعه است که سال ۲۰۰۴ به دنبال فتوای آیت‌الله سیستانی به نیروهای موسوم به حشد شعبی پیوست. وظیفه این گروه مقابله با داعش بود و آنها نقش مهمی در شکست داعشی‌ها در سال ۲۰۱۷ ایفا کردند، اکنون که درگیری‌ها به پایان رسیده است، عابد به دنبال آینده خود است. یکی از مبارزان شبک می‌گوید: باید عبادتگاهی بسیار زیباتر و بزرگتر بسازیم تا به داعش بگوییم نتوانست ما را شکست دهد.

مبارزانی با دانش بومی
زندگی ممکن است به تدریج به حالت عادی بازگردد، اما بسیاری از ایست‌های بازرسی همچنان پا بر جاست و معمولا یگان‌های حشد شعبی متشکل از اقلیت‌های شبک، ترکمان، مسیحی یا ایزدی در آنها حضور دارند. عراق از دسامبر گذشته که پیروزی علیه داعش را اعلام کرده است،‌ برای تامین امنیت خود به نیروهای محلی متکی است. فرماندهان می‌گویند، این نیروها می‌دانند که مردم عادی به زبان خودشان حرف می‌زنند و فورا می‌توانند نفوذی‌ها را تشخیص دهند.

زین العابدین جمیل، از فرماندهان شبک عضو حشد شعبی می‌گوید، حتی پیش از داعش، سایر گروه‌های تروریستی مثل القاعده برای سرکوب اقلیت‌ها تلاش کردند. یک شهروند شیعه شبک دیگر هم می‌گوید، حضور نیروهای پلیس در ایست‌های بازرسی در بخش قدیمی موصل یادآور روزهایی است که او با اسکورت وارد این شهر می‌شده است. او که خواست نامش فاش نشود، گفت: موصل؟ برای گشت‌زنی می‌رفتم اما هرگز تنها نرفتم. یک شیعه تنها؟ این دیوانگی بود!

سنی‌ها اقلیتی در عراق هستند اما شمارشان در موصل به حدی است که آنها را اکثریت می‌کند و همچنین حضوری چشمگیر در روستاهای اطراف این شهر دارند. اقلیت شبک یک جامعه سنی کوچک درون خود دارد اما ساکنان می‌گویند، بسیاری از آنها به داعش پیوستند و کشته شدند. سایرین هم به همراه خانواده‌هایشان گریختند و به آوارگان پیوستند.

زین العابدین جمیل، از فرماندهان شبک عضو حشد شعبی می‌گوید: امروز، ماه‌ها پس از آزادسازی استان نینوا از شر داعش ما مستقیما مسوولیت تامین امنیت شهروندان هستیم.

چنین نیروهایی که منطقه را می‌شناسند و اطلاعات دارند، از دارایی‌های اصلی نیروهای مسلح عراق در عقب‌راندن داعش محسوب می‌شدند اما گروه‌های حقوق بشری می‌گویند برخی از اقلیت‌ها که هدف داعشی‌ها قرار گرفتند خودشان هم مرتکب نقض‌هایی شدند.

دیده‌بان حقوق بشر مستقر در نیویورک ماه دسامبر نیروهای ایزدی را متهم کرد که پس از بیرون کردن داعشی‌ها به اعدام تلافی‌جویانه ۵۲ غیرنظامی مبادرت کرده‌اند. این گروه حقوق بشری می‌گوید، کشته‌شدگان شامل زنان و کودکان بوند و آنها از اعضای هشت خانواده ‌قبیله‌ای سنی بودند که داشتند از درگیری‌ها میان داعش و نیروهای حامی دولت در شمال موصل می‌گریختند.