کمتر از آنها می دانیم. شاید هم نمی خواهیم بدانیم. حتی تصورش را هم نمی توانیم بکنیم که یک مرده شوی چگونه وارد این حرفه می شود و چگونه با آن کنار می آید؟ اما اگر این عدم تمایل ناخواسته را کنار بگذاریم، مرده شوی ها حرف های زیاد و داستان های فراوانی برای بازگو کردن دارند. روایت هایی که عوامل نمایش «گم و گورها» با آن مواجه شدند و آنچه می خوانید، چکیده ای است از این رویارویی.به چه دلیل نوشتن در مورد مرگ برای شما جذابیت داشت؟
- امیر مهندسیان: مرگ شاید اولین چیزی باشد که به ذهن همه ما می رسد. من ابتدا فضایی را که قرار است نمایش در آن اتفاق بیفتد، برای خودم ترسیم می کنم. بعد شروع می کنم به تعریف کردن قصه. من مرگ را شوخی نمی گیرم. بعضی از افراد در شغل هایی هستند که آنقدر مسئولیت پذیری دارند که افراد دیگر شاید این گونه به آن شغل نگاه نمی کنند. این که من با مرگ طنازانه برخورد کرده ام، شاید نظرات مختلفی را ایجاد کند. انسان ها یا به مرگ خیلی فکر می کنند، یا از آن فرار می کنند. اصلی ترین چیز می تواند برای همه مسئله مرگ باشد. یکی از اقوام ما درگذشت و هنوز بعد از چندین ماه همه غصه می خورند، در حالی که فرزند همان شخص فوت شده صاحب بچه شده بود، ولی کسی شکرگزار طبیعت نبود که چنین اتفاق زیبایی در آن رخ داده. مرگ و تولد قانون طبیعت است و نمی توان از آن فرار کرد.
- امیر مهندسیان: مرگ شاید اولین چیزی باشد که به ذهن همه ما می رسد. من ابتدا فضایی را که قرار است نمایش در آن اتفاق بیفتد، برای خودم ترسیم می کنم. بعد شروع می کنم به تعریف کردن قصه. من مرگ را شوخی نمی گیرم. بعضی از افراد در شغل هایی هستند که آنقدر مسئولیت پذیری دارند که افراد دیگر شاید این گونه به آن شغل نگاه نمی کنند. این که من با مرگ طنازانه برخورد کرده ام، شاید نظرات مختلفی را ایجاد کند. انسان ها یا به مرگ خیلی فکر می کنند، یا از آن فرار می کنند. اصلی ترین چیز می تواند برای همه مسئله مرگ باشد. یکی از اقوام ما درگذشت و هنوز بعد از چندین ماه همه غصه می خورند، در حالی که فرزند همان شخص فوت شده صاحب بچه شده بود، ولی کسی شکرگزار طبیعت نبود که چنین اتفاق زیبایی در آن رخ داده. مرگ و تولد قانون طبیعت است و نمی توان از آن فرار کرد.
اولین مواجهه شما با این متن چگونه بود؟
- امیر جعفری: این موضوع بر می گردد به سه سال پیش و نمایشی به اسم «لیلی نام همه دختران من است» که کارگردانی آن را مهندسی انجام داده بود. موضوع اثر در مورد دفاع مقدس بود و خیلی برایم جالب شد وقتی دیدم جوانی که حتی در زمان جنگ به دنیا نیامده، این گونه زیبا به جنگ نگاه می کند. یکی دیگر از دلایل این بود که من اصولا کار با جوانان را دوست دارم. فکر می کنم خلاقیت زیادی دارند و از طرف دیگر حس می کنم این خمس کار من است و اگر همیشه فقط با حرفه ای ها کار کنم، پس چه کسی با آنها کار کند؟ فکر می کنم ما باید با آنها کار کنیم تا بازیگران دیگر هم جرأت کنند و با آنها همکاری کنند. نمایشنامه این اثر هم به این دلیل که در مورد مرگ و زندگی بود، برایم جذابیت داشت و مرگ و تولد هم که مسئله همیشگی من بوده، بیشتر برایم جذابیت پیدا کرد. حتی خودم بعد از نمایش تئاترش به او گفتم دوست دارم در کار بعدی تو بازی کنم و قرار بود این نمایش را سال پیش به صحنه ببریم که نشد، به این دلیل که من سر کار بودم.
- امیر جعفری: این موضوع بر می گردد به سه سال پیش و نمایشی به اسم «لیلی نام همه دختران من است» که کارگردانی آن را مهندسی انجام داده بود. موضوع اثر در مورد دفاع مقدس بود و خیلی برایم جالب شد وقتی دیدم جوانی که حتی در زمان جنگ به دنیا نیامده، این گونه زیبا به جنگ نگاه می کند. یکی دیگر از دلایل این بود که من اصولا کار با جوانان را دوست دارم. فکر می کنم خلاقیت زیادی دارند و از طرف دیگر حس می کنم این خمس کار من است و اگر همیشه فقط با حرفه ای ها کار کنم، پس چه کسی با آنها کار کند؟ فکر می کنم ما باید با آنها کار کنیم تا بازیگران دیگر هم جرأت کنند و با آنها همکاری کنند. نمایشنامه این اثر هم به این دلیل که در مورد مرگ و زندگی بود، برایم جذابیت داشت و مرگ و تولد هم که مسئله همیشگی من بوده، بیشتر برایم جذابیت پیدا کرد. حتی خودم بعد از نمایش تئاترش به او گفتم دوست دارم در کار بعدی تو بازی کنم و قرار بود این نمایش را سال پیش به صحنه ببریم که نشد، به این دلیل که من سر کار بودم.
تا به حال مرده ای از نزدیک دیده اید؟
- امیر مهندسیان: خیلی زیاد. برای اجرای این نمایش با بسیاری از مرده شوی ها صحبت کردم. اصولا برای اجرای تئاترهایم در ذهنم تلاش می کنم فیلمنامه ببینم، یعنی چندین لوکیشن را تجسم کنم. در شهرستان های مختلف با مرده شوی ها ساعت ها صحبت می کردم و می دیدم که چگونه می اندیشند.
- امیر مهندسیان: خیلی زیاد. برای اجرای این نمایش با بسیاری از مرده شوی ها صحبت کردم. اصولا برای اجرای تئاترهایم در ذهنم تلاش می کنم فیلمنامه ببینم، یعنی چندین لوکیشن را تجسم کنم. در شهرستان های مختلف با مرده شوی ها ساعت ها صحبت می کردم و می دیدم که چگونه می اندیشند.
شما مرگ را چگونه می بینید؟
- امیر جعفری: نمی دانم. فکر می کنم الان مرده ایم و بعد از مرگ تازه زندگی می کنیم.
- امیر جعفری: نمی دانم. فکر می کنم الان مرده ایم و بعد از مرگ تازه زندگی می کنیم.
مرده شوی ها راحت در مورد کارشان صحبت می کنند؟
- امیر مهندسیان: اصولا این افراد خیلی اهل گفتگو با دیگران نیستند، اما اگر اعتماد کنند و سفره دل شان را باز کنند، چیزهای جالبی برای گفتن دارند. یک خانمی نزدیک کاشان بود که غسالخانه از محل زندگی اش فاصله داشت و شب هایی که سرد بود، یا کارشان زیاد بود، در محل کارشان می ماندند. در شهرستان ها این افراد را به مهمانی ها دعوت نمی کنند یا نوزاد را تا مدت ها به دست آنها نمی دهند و فکر می کنند شوم هستند و ... او برای ما تعریف می کرد که روزی یکی از شیخ های روستاهای اطراف که زن صیغه ای داشته، تلفن می کند و از این خانم مرده شوی می خواهد زن صیغه اش را که فوت شده، بشوید و دفن کند و پول خوبی هم بگیرد. این خانم که با دخترخاله اش کتلت می خوردند و می خواستند چند ساعتی با هم بگویند و بخندند، بساط تفریح شان را جمع می کنند و به آن منطقه می روند و تا صبح زن صیغه ای شیخ را که فوت شده بود، می شویند و موهایش را می بافند و برایش لاک می زنند و ...
این خانم تمام ماجراهای آن شب را خیلی راحت تعریف می کرد و کلی هم با او خندیدیم. این اتفاق در یک نگاه کاملا گروتسک به نظر می رسد. ابراهیم شریف زاده که موسیقی زیبای نوایی نوایی را که از موسیقی های ماندگار خراسانی است، خوانده، مرده شوی بوده است. او برای مرده ها می خوانده و خیلی افراد با این کار مخالفت می کردند و عده ای هم برعکس می خواستند که حتما استاد شریف زاده آنها را بشوید و تا صبح برای شان بخواند. او جایزه سال موسیقی خراسان را می برد ولی به او نمی دهند، به این دلیل که او یک مرده شوی بوده!
این خانم تمام ماجراهای آن شب را خیلی راحت تعریف می کرد و کلی هم با او خندیدیم. این اتفاق در یک نگاه کاملا گروتسک به نظر می رسد. ابراهیم شریف زاده که موسیقی زیبای نوایی نوایی را که از موسیقی های ماندگار خراسانی است، خوانده، مرده شوی بوده است. او برای مرده ها می خوانده و خیلی افراد با این کار مخالفت می کردند و عده ای هم برعکس می خواستند که حتما استاد شریف زاده آنها را بشوید و تا صبح برای شان بخواند. او جایزه سال موسیقی خراسان را می برد ولی به او نمی دهند، به این دلیل که او یک مرده شوی بوده!
در این مدت که تحقیق می کردید، متوجه شدید که چرا عده ای می روند و مرده شوی می شوند؟
- امیر مهندسیان: در برخی موارد پدر یا مادر این افراد مرده شوی هستند و بچه های شان هم به سمت همین کار می روند. در روستاها دخترانی که زیبا باشند، از همان ابتدا روی شان اسم می گذارند، اما اگر به مرده شویی رو بیاورند، کسی سراغ شان نمی رود. مرده شستن کاری اعتیادآور است، یعنی کسی که زیاد مرده بشوید، به این کار عادت می کند. آنها نسبت به خیلی چیزها بی تفاوت می شوند و شاید ساده تر برخورد می کنند و در نهایت فکرشان این است که چرا فلانی این قدر برای ما ناز می کند؟! او که در نهایت زیر دست خودمان می آید!
تا به حال شسته شدن مرده را از نزدیک دیده اید؟
- امیر جعفری: بله، پدر خودم را دیدم. من بسیار ناراحت بودم، به این دلیل که آخرین باری بود که می توانستم پدرم را ببینم. ترس از مرگ به دلیل شیوه تربیتی ماست. مرگ همه جای دنیا تلخ است، ولی مرگ پایان هر چیزی نیست و قرار نیست تربیت شویم. اگر از بچگی ما را این گونه تربیت می کردند که مرگ اصلا چیز عجیبی نیست و حتی ممکن است شیرین هم باشد، دیگر نمی ترسیدیم. مولانا به زیباترین شکل ممکن می گوید که بمیرید قبل از این که بمیرید. تجربه مردن قبل از مرگ واقعی حتی خیلی هم جذاب است.
- امیر جعفری: بله، پدر خودم را دیدم. من بسیار ناراحت بودم، به این دلیل که آخرین باری بود که می توانستم پدرم را ببینم. ترس از مرگ به دلیل شیوه تربیتی ماست. مرگ همه جای دنیا تلخ است، ولی مرگ پایان هر چیزی نیست و قرار نیست تربیت شویم. اگر از بچگی ما را این گونه تربیت می کردند که مرگ اصلا چیز عجیبی نیست و حتی ممکن است شیرین هم باشد، دیگر نمی ترسیدیم. مولانا به زیباترین شکل ممکن می گوید که بمیرید قبل از این که بمیرید. تجربه مردن قبل از مرگ واقعی حتی خیلی هم جذاب است.
یک مرده شوی چه اشتباهی می تواند داشته باشد که در واقع اشتباه آخرش محسوب شود؟
- امیر جعفری: کوچک ترین اشتباهی می تواند کارش را خراب کند، مثلا بترسد. به جای یک بار سدر زدن دو بار به مرده سدر بزند. اگر شستشوی مرده از ترتیب درستش خارج شود، کارش خراب شده. به هر حال این کار قانون خودش را دارد.
- امیر جعفری: کوچک ترین اشتباهی می تواند کارش را خراب کند، مثلا بترسد. به جای یک بار سدر زدن دو بار به مرده سدر بزند. اگر شستشوی مرده از ترتیب درستش خارج شود، کارش خراب شده. به هر حال این کار قانون خودش را دارد.
اصلا به جزئیات کار مرده شوی ها دقت کرده اید؟
- امیر جعفری: به طور کلی دوست دارم خودم را در جای کاراکتر تصور کنم و لازم نیست در همان موقعیت قرار بگیرم. جزئیات را بررسی کردیم و قطعا به آن توجه داشتم.
- امیر جعفری: به طور کلی دوست دارم خودم را در جای کاراکتر تصور کنم و لازم نیست در همان موقعیت قرار بگیرم. جزئیات را بررسی کردیم و قطعا به آن توجه داشتم.
در مورد انتخاب بازیگران تان توضیح دهید. فکر می کردید الناز شاکردوست بازی در این نمایش را بپذیرد؟
- امیر مهندسیان: من دنبال یک دختر زیبا بودم و وقتی متن را به الناز شاکردوست دادم، بازی در این نمایش را پذیرفت.
- امیر مهندسیان: من دنبال یک دختر زیبا بودم و وقتی متن را به الناز شاکردوست دادم، بازی در این نمایش را پذیرفت.
چرا زن و مرد نمایش زن و شوهر نیستند؟
- امیر مهندسیان: همه همین فکر را می کنند. در فیلم «خواب تلخ» هم همین اتفاق می افتد و زن و مرد فیلم در آخر وقتی که مرگ فرا می رسد، تصمیم می گیرند با هم ازدواج کنند. به این خاطر که تنها مردی که دختر کنارش بوده، این مرد است. فکر می کند هیچ کس جز او برایش وجود ندارد و مراد را این قدر دوست دارد.
- امیر مهندسیان: همه همین فکر را می کنند. در فیلم «خواب تلخ» هم همین اتفاق می افتد و زن و مرد فیلم در آخر وقتی که مرگ فرا می رسد، تصمیم می گیرند با هم ازدواج کنند. به این خاطر که تنها مردی که دختر کنارش بوده، این مرد است. فکر می کند هیچ کس جز او برایش وجود ندارد و مراد را این قدر دوست دارد.
شما شخصیتی را بازی می کنید که دعا می کند که آدم ها بمیرند.
- امیر جعفری: اصولا فلسفه ای است که در هر شری خیری نهفته است و هیچ دکتری نمی تواند دعا کند که یک بیمار بمیرد. هیچ کس نمی تواند دعا کند شیشه ها بشکند و ... هر اتفاقی همین طور است. در هر شری خیری نهفته است. اما مسئله اینجاست که گاهی برخی از شرها در اتفاقات بیشتر از خیرهایش است. این نمایشنامه نشان دهنده این است که ممکن است همه از مرگ عزیزان شان ناراحت شوند، اما هستند افرادی که در این بین از این اتفاق خوشحال خواهند شد. یعنی آرزویش است که عده ای بمیرند.
- امیر جعفری: اصولا فلسفه ای است که در هر شری خیری نهفته است و هیچ دکتری نمی تواند دعا کند که یک بیمار بمیرد. هیچ کس نمی تواند دعا کند شیشه ها بشکند و ... هر اتفاقی همین طور است. در هر شری خیری نهفته است. اما مسئله اینجاست که گاهی برخی از شرها در اتفاقات بیشتر از خیرهایش است. این نمایشنامه نشان دهنده این است که ممکن است همه از مرگ عزیزان شان ناراحت شوند، اما هستند افرادی که در این بین از این اتفاق خوشحال خواهند شد. یعنی آرزویش است که عده ای بمیرند.
فکر می کنید یک مرده شوی واقعا مرده ها را دوست دارد؟
- امیر جعفری: این افراد به تنهایی می رسند و فکر می کنند یک مرده بیشتر حرف آنها را می فهمد تا یک زنده. در بین دیالوگ ها هم می گوید بیرون از اینجا من کاری ندارم و اصلا برایم مهم نیست که در آنجا چه اتفاقی می افتد. در واقع به جایی می رسند که همه آمال و آرزوی شان این می شود که با مرده ها عشق بازی کنند. ما شاید فکر نمی کنیم کسی باشد که از آمدن یک مرده تا این حد کیف کند!
- امیر جعفری: این افراد به تنهایی می رسند و فکر می کنند یک مرده بیشتر حرف آنها را می فهمد تا یک زنده. در بین دیالوگ ها هم می گوید بیرون از اینجا من کاری ندارم و اصلا برایم مهم نیست که در آنجا چه اتفاقی می افتد. در واقع به جایی می رسند که همه آمال و آرزوی شان این می شود که با مرده ها عشق بازی کنند. ما شاید فکر نمی کنیم کسی باشد که از آمدن یک مرده تا این حد کیف کند!
به نظرتان وحشتناک نیست که یک نفر منتظر باشد که کس دیگری بمیرد؟
- امیر مهندسیان: وحشتناک که هست، ولی همیشه در میان عده ای این احساس وجود دارد. زمان تحریم داروها چقدر انسان به خاطر نبود دارو فوت شدند؟! برای کسی هم مهم نبود و خیلی ها دنبال پول بودند.
- امیر مهندسیان: وحشتناک که هست، ولی همیشه در میان عده ای این احساس وجود دارد. زمان تحریم داروها چقدر انسان به خاطر نبود دارو فوت شدند؟! برای کسی هم مهم نبود و خیلی ها دنبال پول بودند.
فکر می کنید مخاطب در مورد مرگ چه دریافتی از تئاتر شما خواهد داشت و دوست دارید چه چیزی با خود ببرد؟
- امیر مهندسیان: امید. من خیلی چیزها را دوست دارم درک کند و اول از همه امیدوار باشد و زندگی کند و بداند که مرگ همیشه در کنار اوست و زندگی آدم هایی را که این گونه عاشقانه مثل کاراکترهای نمایش زندگی می کنند، ببیند.
- امیر مهندسیان: امید. من خیلی چیزها را دوست دارم درک کند و اول از همه امیدوار باشد و زندگی کند و بداند که مرگ همیشه در کنار اوست و زندگی آدم هایی را که این گونه عاشقانه مثل کاراکترهای نمایش زندگی می کنند، ببیند.
شخصیتی که بازی می کنید، به نظر می رسد آلزایمر دارد. آیا واقعا این طور است؟
- امیر جعفری: نه، فکر می کند که آلزایمر دارد. به این دلیل که دو سال است مرده نشسته، می ترسد یادش برود چگونه باید مرده بشوید. این یک توهم است که فکر می کند ممکن است همه چیز یادش برود. مثل بازیگری که سال ها روی صحنه تئاتر نرفته باشد و یکباره در سن 70 سالگی مجددا به
- امیر جعفری: نه، فکر می کند که آلزایمر دارد. به این دلیل که دو سال است مرده نشسته، می ترسد یادش برود چگونه باید مرده بشوید. این یک توهم است که فکر می کند ممکن است همه چیز یادش برود. مثل بازیگری که سال ها روی صحنه تئاتر نرفته باشد و یکباره در سن 70 سالگی مجددا به
صحنه برود و بترسد که آیا می تواند دیالوگ ها را حفظ کند یا نه!
- امیر مهندسیان: نه، آلزایمر ندارد و این کلمه هم از دهان پسری گفته می شود که هیچی نمی داند و فقط شنیده و یک جایی هم می گوید فوبیا مرض است. شخصیت اصلی فقط افسردگی گرفته، آن هم به خاطر نبودن روزی، که روزی او از طریق مرده ها به دست می آید.
- امیر مهندسیان: نه، آلزایمر ندارد و این کلمه هم از دهان پسری گفته می شود که هیچی نمی داند و فقط شنیده و یک جایی هم می گوید فوبیا مرض است. شخصیت اصلی فقط افسردگی گرفته، آن هم به خاطر نبودن روزی، که روزی او از طریق مرده ها به دست می آید.
ایده تولد کودک از کجا آمد؟
- امیر مهندسیان: همه ما منتظر مرگ هستیم و کسی به تولد فکر نمی کند. ما باید منتظر تولدها باشیم و چراغانی کنیم، اما مدام برای رفتگان عزاداری می کنیم. مراسم عزاداری ما طولانی می شود. مثلا پدربزرگ مان را از دست می دهیم، هر چند که انسان خوب و عزیزی هم بوده، اما باید به زندگی فکر کرد. در بروشور هم به همین نکته اشاره کردم. دوست دارم امید همیشه وجود داشته باشد.
- امیر مهندسیان: همه ما منتظر مرگ هستیم و کسی به تولد فکر نمی کند. ما باید منتظر تولدها باشیم و چراغانی کنیم، اما مدام برای رفتگان عزاداری می کنیم. مراسم عزاداری ما طولانی می شود. مثلا پدربزرگ مان را از دست می دهیم، هر چند که انسان خوب و عزیزی هم بوده، اما باید به زندگی فکر کرد. در بروشور هم به همین نکته اشاره کردم. دوست دارم امید همیشه وجود داشته باشد.
فکر می کنید شخصیت مرده شویی که بازی می کنید، واقعا کارش را درست انجام نمی داده یا اینها همه حرف مردم است؟
- امیر جعفری: یکی از حرف های اصلی نمایشنامه همین حرف مردم است. یعنی حرف مردم باعث می شود که ما ندیده و نشنیده یک چیزی را به هم بگوییم و اشاعه خرافات یا شایعه بدهیم. مثل بچگی های مان که اگر مرگ را به شکل دیگری به ما معرفی کرده بودند، شاید نگاه مان فرق می کرد. به
- امیر جعفری: یکی از حرف های اصلی نمایشنامه همین حرف مردم است. یعنی حرف مردم باعث می شود که ما ندیده و نشنیده یک چیزی را به هم بگوییم و اشاعه خرافات یا شایعه بدهیم. مثل بچگی های مان که اگر مرگ را به شکل دیگری به ما معرفی کرده بودند، شاید نگاه مان فرق می کرد. به
خودش می گوید من مگر چه کار کرده ام؟ من فقط مرده می شویم. به همین دلیل می گویند به هر چیزی اعتماد نکنید و شایعات را نپذیرید.
- امیر مهندسیان: بله، حرف مردم واقعا در زندگی های مان معضل شده است و آن قدر نقش دارد که می تواند یک مرده شوی را از نان خوردن بیندازد.
- امیر مهندسیان: بله، حرف مردم واقعا در زندگی های مان معضل شده است و آن قدر نقش دارد که می تواند یک مرده شوی را از نان خوردن بیندازد.
چندتا تئاتر دیده اید که در مورد مرده شوی باشد؟
- امیر جعفری: یکی از اینها را همسر خودم بازی می کرد به اسم «زمزمه مردگان». فکر می کنم در سال 80 اجرا شد و سیامک احصایی آن را اجرا کرد و ریما رامین فرد نقش مرده شوی را بازی می کرد. خیلی کم چنین تئاترهایی دیده ام.
- امیر جعفری: یکی از اینها را همسر خودم بازی می کرد به اسم «زمزمه مردگان». فکر می کنم در سال 80 اجرا شد و سیامک احصایی آن را اجرا کرد و ریما رامین فرد نقش مرده شوی را بازی می کرد. خیلی کم چنین تئاترهایی دیده ام.
فکر می کنید در تئاتر صحبت از مرگ که می شود چه اتفاقی می افتد؟
- امیر جعفری: مرگ یک واقعیت است و باید آن را پذیرفت. از بچگی نگذاشتند که ما بفهمیم مرگ و از دست دادن وجود دارد. فکر می کنم حتی مرده شوی بودن خیلی جذاب است و حتی در نمایش هم این را بیان می کند و می گوید که اتفاقا اینجا تنها جایی است که راحت می خوابم.
- امیر جعفری: مرگ یک واقعیت است و باید آن را پذیرفت. از بچگی نگذاشتند که ما بفهمیم مرگ و از دست دادن وجود دارد. فکر می کنم حتی مرده شوی بودن خیلی جذاب است و حتی در نمایش هم این را بیان می کند و می گوید که اتفاقا اینجا تنها جایی است که راحت می خوابم.
ارسال نظر
