مذاکره؛ آستانه خروج از بن بست های سیاسی

 اراده واقعی و اقدام عملی دولت ها برای دستیابی به توافق و مدیریت اختلافات بر سر اهداف و منافع، غالبا به نتایج مطلوب برای طرف های گفت وگو و هزینه هایی بسیار کمتر از تقابل انجامیده و برتری مذاکره بر مخاصمه را به اثبات رسانده است. نگاهی به مذاکرات آستانه درباره صلح سوریه این واقعیت را تایید می کند.

تحولات خاورمیانه در روزهای گذشته تا حد زیادی متاثر از رایزنی دولت ها برای حل و فصل اختلافات سیاسی، کاهش درگیری های نظامی و جلوگیری از تشدید تعارضات گوناگون بود. یکی از مهمترین مذاکرات در آستانه پایتخت قزاقستان با دستور کار کاهش درگیری و تنش در سوریه به انجام رسید و طرف های گفت وگو بر ضرورت تداوم مبارزه با تروریسم در این کشور تاکید کردند.
 
موفقیت ششمین نشست آستانه در زمینه تحولات سوریه و نزدیکتر شدن مواضع دولت دمشق و مخالفان و همچنین جمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه به عنوان بانیان آتش بس در بیانیه روز گذشته (جمعه بیست و چهارم شهریورماه) مبنی بر اعلام توافق برای ایجاد منطقه امن چهارم در ادلب سوریه نمایانگر کارآمدی مذاکره در جهت پایان دادن به بیش از شش سال خشونت در این کشور بود. این در حالی است که همچنان گروه های افراطی مسلح و برخی کشورها بر ادامه روندهای پیشین برای دستیابی به اهداف خود در سوریه اصرار دارند.
 
افزون بر سوریه، خاورمیانه درگیر و آبستن اختلافاتی است که در آن بازیگران متعدد از رهگذر تمدید سیاست های تنش زا، کاربرد ابزار تحریم، تهدید یا پافشاری بر گزینه های نظامی اهدافی متعارض را دنبال می کنند. در شرایط کنونی جنوب شبه جزیره عربستان شاهد ادامه حملات ائتلاف سعودی به یمن است، در شمال عراق گروه های تروریستی به دنبال جبران ناکامی ها اخیر خود بوده و رهبران اقلیم کردستان عراق راهی را به سوی استقلال این ناحیه خودمختار می جویند. در همین زمینه دیروز نخست وزیران عراق و ترکیه در تماسی تلفنی بر ضرورت همکاری برای اقناع رهبران اربیل (پایتخت اقلیم کردستان) به انصراف از همه پرسی استقلال تاکید کردند.
 
محور دیگر تنش در خاورمیانه را می توان در حاشیه جنوبی خلیج فارس شاهد بود؛ جایی که از اواسط خرداد ماه امسال و در پی قطع روابط عربستان سعودی و چند کشور عربی دیگر با قطر، هماوردی های سیاسی به اوج خود رسید و عربستان، مصر، بحرین و امارات متحده عربی شریک دهه های اخیر خود را با تحریم و نیز تهدیدات گوناگون مواجه ساختند.
 
در این شرایط و با وجود حل و فصل موضعی برخی اختلافات بین تهران و ریاض در زمینه حج، همچنان سیاست های تنش زدایی جمهوری اسلامی ایران از سوی طرف سعودی پاسخی شایسته نیافته و پرونده های گوناگونی به صورت لاینحل در مناسبات دوجانبه گشوده مانده است؛ پرونده هایی که از دید بسیاری از ناظران گفت وگو درباره آن می توانست مسیر رفع برخی مشکلات منطقه را هموار سازد.
 
در یکی از مهمترین این پرونده ها یعنی بحران سوریه، همچنان که اشاره شد تغییر رویکردهای آنکارا، اتخاذ سیاست های عقلایی و چرخش از وضعیت مخاصمه به مذاکره نتایجی ملموس را به دنبال داشت و درگیری ها در مناطقی از سوریه به شکل قابل توجهی کاهش یافت. این در حالی است که به رغم چند دور تمدید مذاکرات کویت، اوضاع انسانی وخیم یمن به واسطه درگیری های این کشور در ماه های گذشته تشدید شده است.
 
از دید برخی صاحبنظران، تداوم بحران های کنونی منطقه تا حدی تحت تاثیر مواضع قدرت های فرامنطقه ای قرار گرفته و طور به ویژه رویکردهای جنجالی، ثبات زدا و یکجانبه گرایانه کاخ سفید در دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» بر تنش های موجود دامن زده است.
 
سیاست های یک بام و دو هوای آمریکا در حمایت اعلانی از ائتلاف سعودی در برابر قطر همزمان با تلاش واشنگتن برای دوری از تقابل آشکار با دوحه، تشدید تمایلات مداخله جویانه آمریکا در عراق و سوریه از جمله حمله موشکی به پایگاه هوایی الشعیرات، گسترش حمایت از سیاست های تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی، افزایش دشمنی ها با ایران از طریق تحریم های متعدد غیرهسته ای، تهدید به خروج از برجام و گسترش تحرکات نظامی در خلیج فارس مجموعه اقداماتی است که در کنار داغ تر کردن مسابقه تسلیحاتی بین کشورهای منطقه موجب پیچیده تر شده اوضاع خاورمیانه شده است.
 
در جهت برون رفت از این وضعیت، جمهوری اسلامی ایران بارها بر ضرورت ایجاد بستر و سازوکار گفت وگوهای منطقه ای تاکید کرده است؛ از جمله حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری در دیدار 10 روز پیش با فرستاده ویژه نخست وزیر ژاپن لزوم دوری کشورهای منطقه از مسابقات تسلیحاتی را یادآور شد و تصریح کرد راهی جز مذاکره برای ایجاد ثبات و امنیت در منطقه وجود ندارد.
 
با مرور دستاوردهای کاربست دیپلماسی برای پایان دادن به تعارضات و نتایج عملی توافقاتی چون برجام، کارآمدی و ترجیح مذاکره بر مخاصمه در حل و فصل اختلافات گوناگون با هر درجه از شکاف میان طرف های گفت وگو، واقعیتی است که برجسته و انکارناپذیر می نماید. در منطقه ای چون اروپای غربی پس از قرن ها رقابت سیاسی و جنگ ویرانگر میان کشورهایی چون آلمان و فرانسه، در نهایت این مذاکره بود که به چرخه ای از تعارض پایان داد؛ مذاکره ای که اگر سال ها پیش از آن صورت می گرفت و شکست یک طرف را به معنای پیروزی طرف مقابل برآورد نمی کرد می توانست مانع از رخدادهای ویرانگری چون جنگ های جهانی شود.

با توجه به این تجربیات جهانی و منطقه ای، تنها شالوده مطمئن و درازمدت برای ایجاد ثبات و امنیت را باید در گفت وگو و مذاکره و نیز پرهیز از الگوی رفتاری برد- باخت در برابر رقبا دید؛ الگویی که هر چند در کوتاه مدت شاید بتواند منافعی محدود را برای یک کشور به بار آورد اما در نهایت به باختی همگانی در جمع بازیگرانی همجوار منتهی خواهد شد.