تحریم، مسکو را به تهران نزدیک‌تر کرد

 قریب به ٧ ماه از حضور دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده در کاخ سفید می‌گذرد اما هیچ چیز آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد پیش نرفت. در ایران یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های مطرح شده در گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای و برخی تحلیل‌های اولیه، نزدیکی احتمالی روسیه به امریکای ترامپ بود. واشنگتن همواره در دو دهه گذشته عنصر غایب اما تاثیرگذار در رابطه دوجانبه تهران – واشنگتن به حساب آمده است.

ترامپ در میانه هیاهوهای رسانه‌ای و افشاشدن مدارکی دال بر دخالت روسیه در انتخابات ریاست‌جمهوری ٢٠١٦ به نفع نامزد جمهوریخواهان، به کاخ سفید رسید. هرچند که مسکو هرگونه دخالت در این روند را به‌شدت تکذیب می‌کند اما به نظر می‌رسد که نهادهای اطلاعاتی و امنیتی ایالات متحده آنچنان مدارک مستدلی در این خصوص دارند که حتی به رابطه کج‌دار و مریز دو کشور در این مقطع هم رحم نمی‌کنند.

روس‌ها در چندماه اخیر صبوری استراتژیک عجیبی از خود در برابر اقدام‌های یکجانبه امریکا نشان داده‌اند و البته همزمان در داخل امریکا، کوچک‌ترین حرکت دونالد ترامپ برای نزدیک شدن به مسکو با واکنش‌های تند و ترمزکشیدن‌های شدید از سوی نمایندگان و سناتورهای کنگره روبه‌رو شده است. در میانه میدانی که در یک سوی آن ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه ایستاده و در سوی دیگر آن دونالد ترامپ، انتظار کاهش فاصله را می‌کشد، ایران و اروپا دو مجموعه بازیگرانی بودند که به تماشای این مشتاقی و مهجوری نشستند.

ایران نه یک بار که چندبار در طول تاریخ معاصر خود شاهد چرخش‌های موضوعی روسیه از جانب ایران به سمت امریکا بوده است لذا با نگاه به این گذشته، آمدن ترامپ می‌توانست بهانه‌ای برای نگرانی تهران باشد. دستان ایران و روسیه هم در پرونده سوریه به هم گره خورده است و هم در توافق هسته‌ای ایران با ٦ کشور، مسکو می‌تواند نقش بسیار مهمی را در کنار ایران ایفا کند.

اروپایی‌ها نیز با اضطراب به تمایل بی‌حد و حصر ترامپ برای نزدیکی به پوتین نگاه کردند. اوکراین، سرحلقه ماجراهای متعدد و رنگارنگی است که مسکو و قاره سبزنشین‌ها با هم در ٥ سال اخیر تجربه کرده‌اند و اروپایی‌ها تاکنون برای ایستادن بر سر مواضع خود در مورد رفتار نابهنجار روسیه در الحاق کریمه به روسیه، هزینه‌های سنگینی پرداخت کرده‌اند لذا کوچک‌ترین انعطاف امریکا در برابر روسیه می‌توانست به ضرر اروپایی‌ها هم تمام شود. با تمام این تفاسیر در هفت ماه گذشته تکه‌های پازل در داخل امریکا آن‌طور که شاید روس‌ها می‌پسندیدند در کنار هم قرار نگرفتند و عملا به جای تنش‌زدایی از رابطه دوجانبه، طرح تشدید تحریم‌های روسیه بود که هفته گذشته با امضای دونالد ترامپ، قابلیت اجرایی پیدا کرد.

در این تحریم‌ها اما دو نام در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند: ایران و روسیه. هرچند که ماهیت تحریم‌های تهران با مسکو متفاوت است و در تحریم‌های مورد اول ما شاهد تجمیع و گسترش دامنه تحریم‌های پیشین هستیم و در مورد دوم که روسیه است، این کشور تحت تحریم‌های موضوعی قرار گرفته است اما حلقه مشترک تحریم می‌تواند علقه‌ای جدید برای همکاری‌های بیشتر میان ایران و روسیه فراهم سازد.

 نخستین مصداق عینی این سیاست را هم می‌توان در سخنان معاون نخست وزیر روسیه در تهران یافت که تاکید کرده بود دو کشور بر حجم همکاری‌های نظامی خواهند افزود. این در حالی است که روسیه در زمره کشورهایی است که در یک سال و اندی گذشته ازاجرای برجام هم به برخی از قراردادهای نظامی قدیمی خود در مقابل ایران جامه عمل پوشانده است و هم قراردادهای جدیدی را با ایران در حوزه‌های متفاوت به امضا رسانده است. تنها چندروز پس از آنکه تحریم‌های جدید ایران، کره شمالی و روسیه از سد مجلس نمایندگان و سنا گذشت و به امضای دونالد ترامپ رسید که چاره‌ای هم جز امضای آن نداشت، خبر عزم ایران و روسیه برای گسترش همکاری‌های نظامی دوجانبه در صدراخبار منطقه قرار گرفت و در بسیاری از رسانه‌ها این خبر را یکی از تبعات تحریم‌های جدید امریکا علیه این دو کشور دانستند.

برخی رسانه‌های اسراییلی مانند جروزالم پست در انتشار خبر این توافق ادعا کردند که «تهران و مسکو در حال حاضر هم رابطه بسیار عمیق نظامی و امنیتی با هم دارند و سخنان معاون وزیر دفاع روسیه در حاشیه مراسم تحلیف حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران را باید نشانه‌ای از تعمیق وسیع‌تر این رابطه دانست که می‌تواند زنگ‌های خطر را برای امریکا و متحدانش در منطقه به صدادرآورد.»در طول دو هفته گذشته شاهد رفت و آمد تهدیدهای شفاهی و عملی میان امریکا با روسیه و ایران بوده‌ایم. در حالی که صدای واحد رسیده از واشنگتن به گوش کرملین نشین‌ها این بود که مسکو به دلیل دخالت در انتخابات ٢٠١٦ امریکا، جداسازی کریمه از اوکراین و الحاق آن به خود مورد تحریم‌های جدید قرار می‌گیرد، کرملین نیز در پاسخ بیش از ٧٠٠ نفر از دیپلمات‌های امریکایی را از خاک کشور خود اخراج کرد.

در مورد ایران نیز دلیل تحریم‌ها بیشتر متمرکز بر برنامه موشک‌های بالستیک این کشور بود. ایران نیز با شدیداللحن‌ترین بیانیه‌ها این تحریم‌ها را محکوم کرد و آن را ناقض توافق هسته‌ای خواند. هرچندکه نام کره‌شمالی هم در این تحریم‌ها به چشم می‌خورد اما آنچه مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفته است بحث تحریم توامان ایران و روسیه است.

تهران و مسکو هر دو طعم تحریم‌های اروپا و امریکا را چه به شکل جداگانه و چه توامان چشیده‌اند و این همان نقطه مشترکی است که می‌تواند مانع از تحقق رویای انزوای ایران شود که ترامپ در سر دارد و مانع از تنبیه شدید روسیه که قانونگذاران امریکایی بسیار به آن پایبند هستند. ماجرای توسعه همکاری‌های همه‌جانبه ایران و روسیه البته به پیش از این تحریم‌های اخیر هم بازمی‌گردد و در حالی که ایرانی‌ها هنوز خاطره امتناع روسیه از تحویل سامانه دفاعی اس- ٣٠٠ به تهران در بزنگاه مشخص شده را فراموش نکرده‌اند اما از ابتدای سال ٢٠١٦ میلادی، قرارداد فروش چندصدمیلیارد دلار تجهیزات نظامی میان دو کشور به امضا رسیده و همچنین در همین سال بود که روسیه ساخت نیروگاه جدید هسته‌ای در ایران را هم آغاز کرد.

همزمان سوریه نیز به پرونده مشترک و باسابقه‌ای در کارنامه همکاری‌های نظامی دو کشور تبدیل شده است که در سایه این همکاری، ایرانی‌ها حتی پایگاه نوژه را نیز یک بار برای پرواز جنگنده‌های روسی برای حمله به مواضع داعش در سوریه هدف قرار دادند. این‌بار اما سخنانی که دمیتری روگوزین در دیدار با وزیر دفاع ایران، حسین دهقان بر زبان آورد نشانه‌ای از انتقال تکنولوژی‌های جدید نظامی به تهران است.

پوتین یک قدردانی به کنگره بدهکار است
سایت تحلیلی و خبری فوربز نیز در گزارشی تحلیلی با عنوان در سایه تحریم‌ها، ایران و روسیه قراردادهای میلیاردی بسته‌اند، نوشت: روسیه و ایران هر روز حوزه جدیدی برای کار بیشتر با هم پیدا می‌کنند. ایران در حال حاضر در میانه احیای زیرساختارهای اقتصادی و صنعتی خود است. یکی از اصلی‌ترین این حوزه‌ها ریل‌سازی و بهینه‌سازی راه‌ها و ریل‌های راه آهن ایران است. با توجه به اینکه چندسال گذشته را در تحریم‌های رنگارنگ گذرانده است در حال حاضر سیستم حمل و نقل این کشور به بازسازی‌های جدی نیاز دارد. گفته می‌شود که ایران قرار است ١٥ هزار کیلومتر مسیر ریلی جدید را در ٥ سال آینده راه‌اندازی کند که همین مساله سرمایه‌گذاران بسیاری را به این کشور فراخوانده است.

ایران در سایه این بهینه‌سازی جاده‌ها و سیستم حمل و نقل خود به دنبال تبدیل شدن بیش از پیش به هاب حمل و نقل در منطقه اوراسیا است. این مساله می‌تواند به توسعه جاده ابریشم که چین سودای آن را در سر دارد و همچنین ابتکارهای روسیه برای توسعه روابط اقتصادی با پکن و تهران کمک شایانی بکند.

ایران در کنار روسیه و هندوستان در زمره کشورهای نوظهور در کریدور حمل و نقل شمال – جنوب است. در حالی که امریکا ترجیح می‌دهد هر روز بر حجم تحریم‌های تهران بیفزاید و روسیه نیز اخیرا در این دایره تحریمی قرار گرفته است. این توافق ریلی جدید میان مسکو و تهران، تازه‌ترین حلقه از دومینوی همکاری‌های رو به رشد این دو کشور است.

نویسنده این مطلب در ادامه می‌نویسد: ایران و روسیه ترجیح داده‌اند بی‌اعتمادی‌های قدیمی در سایه رقابت‌های دوره اتحاد جماهیر شوروی سابق را به حاشیه برانند و در حوزه‌های متفاوت اعم از سیاسی تا نظامی، اقتصادی تا امنیتی قراردادها و توافق‌های طولانی‌مدت با هم امضا کنند. همکاری در حوزه‌های انرژی، زیربنایی، توسعه و کمک‌های نظامی تنها چند مورد از این رویه جدید است. شاید براساس همین تعمیق روابط است که رییس مجلس شورای اسلامی ایران می‌گوید که روسیه در هر صنعتی و هر حوزه‌ای که برای سرمایه‌گذاری در ایران ابراز تمایل کند، در اولویت خواهد بود. در سال ٢٠١٦ حجم رابطه تجاری ایران و روسیه دو برابر شد و البته که بخش عمده‌ای از این گسترش هم به دلیل فروش تجهیزات نظامی روسیه به ایران بود.

علاوه بر این کمپانی‌های گازی و نفتی روسیه نیز به سمت ایران خیزبلندی برداشته‌اند و گفته می‌شود که با توجه به حجم قراردادهای بسته شده و در حال انعقاد میان دو کشور به زودی رقم رابطه تجاری میان دو طرف به ١٠ میلیارد دلار خواهد رسید. این در حالی است که این رقم در سال ٢٠١٤ میلادی که ایران هنوز در سایه تحریم‌های سنگین قرار داشت به سختی به دو میلیارد می‌رسید. فوربز در ادامه این گزارش می‌نویسد: روسیه و ایران در حالی هر روز بر حجم همکاری‌ها می‌افزایند که رابطه تجاری امریکا با ایران تنها می‌تواند در حد خرید و فروش هواپیما باشد و کمپانی‌های امریکایی نمی‌توانند از بازار در حال رشد ایران بهره‌ای ببرند.

امریکا هر روز بر حجم تحریم ایران به دلیل اختلاف‌های حقوق بشری و همچنین آنچه فعالیت‌های مخرب ایران در منطقه می‌خواند، می‌افزاید و این در حالی است که برخی از کمپانی‌ها و بانک‌های بزرگ اروپایی نیز برای ورود به ایران چشم به دهان ساکن جدید کاخ سفید دوخته‌اند. برخی از منابع می‌گویند که کمپانی‌هایی مانند توتال نیز برای حضور در تهران ابتدا از امریکا و وزارت خزانه‌داری این کشور استعلام کرده‌اند. تمام این حرکت‌های به ظاهر محدودکننده امریکا برای ایران در حقیقت درها را بیش از پیش برای روسیه باز می‌کند.

نویسنده این مطلب در پایان می‌نویسد: در روزگاری که رابطه‌های تجاری و سرمایه‌گذاری در حوزه اقتصادی در فراتر از مرزهای یک کشور به ابزاری برای نفوذ و تاثیرگذاری بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی کشورها بدل شده است، رویه‌ای که امریکا در پیش گرفته تنها به محروم ماندن واشنگتن از زمین بازی در ایران و واگذاری همه آنچه در این زمین است به رقیب منتهی می‌شود. چین بر این حقیقت واقف است، روسیه نیز به خوبی این نکته را دریافته و احتمالا ولادیمیر پوتین از این حیث یک قدردانی به کنگره امریکا بدهکار است. قدردانی برای نزدیک‌تر کردن بیش از پیش روسیه و ایران.

منبع : اعتماد