سه سناریو برای بحران قطر و ابزارهای قدرت دوحه

 با پایان مهلتی که عربستان، امارات، بحرین و مصر به دوحه برای برآوردن خواسته‌هایشان داده‌اند، سه سناریو درباره این بحران قابل پیش‌بینی است.

حران میان کشورهای عرب و برخی اعضای شورای همکاری خلیج فارس با دوحه پنجم ژوئن آغاز شد و عربستان، مصر، بحرین و امارات روابط‌شان را با قطر قطع و این کشور را به حمایت از تروریسم متهم کردند.

این کشورها با فشار بین المللی 22 ژوئن لیستی شامل 13 خواسته خود را از طریق کویت به قطر دادند و مهلت 10 روزه‌ای را برای برآوردن این خواسته‌ها تعیین کردند. از جمله این شروط بستن شبکه الجزیره و قطع روابط با اخوان المسلمین است.

قطر این خواسته‌ها را غیر واقع‌بینانه و غیر منطقی دانسته است.

یکشنبه شب مهلت داده شده به قطر به پایان می‌رسد و سه سناریو برای این بحران قابل تصور است.

سناریوی اول.. تشدید محاصره و تحریم‌های جدید

به رغم اینکه جهان منتظر بود لیست خواسته‌های کشورهای مذکور گامی در جهت حل بحران باشد اما اعلام این لیست به چند دلیل بحران را وارد مرحله پیچیده‌تری کرد که از جمله ماهیت خواسته‌هاست که تحلیلگران آن را نقض حاکمیت قطر می‌دانند.

به نظر می‌رسد این چهار کشور می‌خواستند توپ را به زمین قطر بیندازند تا دوحه را در صورت مخالفت با خواسته‌هایشان مسئول ادامه بحران بدانند. قطر این را از همان اول اعلام کرد و محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر پنجشنبه شب گفت که "13 خواسته کشورهای محاصره کننده برای این ارائه شده که قطر با آن مخالفت کند."

وزارت خارجه قطر با این حال اعلام کرده بود که این خواسته‌ها را بررسی می‌کند. در مقابل در گام جدیدی که به نظر می‌رسد راه را به روی تلاش برای حل بحران از طریق مذاکره برای کاهش سقف خواسته‌ها بسته است، عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان اعلام کرد که هیچ گونه مذاکره‌ای با قطر درباره این لیست صورت نمی‌گیرد و قطر باید این خواسته‌ها را به طور کامل اجرا کند.

بعد از این اظهارات نیز وزیر خارجه قطر گفته بود که اظهارات کشورهای محاصره کننده صرفا ادعاهای بدون سند و مدرک است.

با این اوصاف به نظر می‌رسد که اوضاع به سمت تشدید محاصره قطر پیش برود و این محتمل ترین گزینه برای بحران باشد.

سناریوی دوم.. تشدید نظامی

به رغم اینکه این سناریو به دلیل لزوم دستیابی به چراغ سبز آمریکا بعید است اما باز به عنوان یک سناریو مطرح است. دست کم کشورهای محاصره کننده می‌توانند از این سناریو به عنوان یک اهرم فشار روانی استفاده کنند.

مجله الاهرام عربی روز پنجشنبه اعلام کرد که کشورهای تحریم کننده قطر در صورت مخالفت دوحه ظرف 72 ساعت تصمیم دارند پایگاه نظامی مشترکی را در بحرین احداث کنند و نوشت که این اقدام نخستین حضور نظامی ثابت مصر در منطقه خواهد بود.

تحقق این سناریو در سایه عدم وجود رضایت آمریکا بعید است به ویژه اینکه وزیر خارجه قطر که به آمریکا رفته بود اخیرا گفته که با واشنگتن برای حل مسالمت‌آمیز بحران توافق کرده است.

سناریوی سوم رسیدن به توافق برای حل بحران

این گزینه نیز در کوتاه‌مدت بعید است مگر اینکه اتفاق غیر منتظره‌ای در مواضع یکی از طرف‌های بحران رخ بدهد. اما در سایه ثبات مواضع کنونی که به نظر می‌رسد تغییر پذیر هم نیست، حل بحران از طریق مذاکره به این زودی‌ها محتمل نیست.

گزینه‌های دوحه برای مقابله با سناریوهای بحران

قطر نیز برای مقابله با بحران بر یک مسیر ثابت تاکید می‌کند و آن مذاکره است که یک گزینه استراتژیک برای حل بحران است. البته همزمان با این اصل اعلام شده، دوحه در بیش از یک مسیر پیش می‌رود.

- در مسیر دیپلماتیک از طریق تحرکات و سفرها و اظهارات وزیر خارجه‌اش برای شرح مواضع کشورش و ایجاد وجهه بین‌المللی برای قطر.

-در سطح حقوقی با اقدامات کمیته ملی حقوق بشر قطر و برگزاری کنفرانس‌هایی که بر مغایرت محاصره یک کشور با اصول حقوق بشر تاکید می‌کند.

-در سطح اقتصادی قطر در تأمین نیازهای غذایی شهروندان خود فعال بوده و دنبال جایگزین‌هایی در دراز مدت برای برآوردن این خواسته‌ها بوده است. در همین راستا علی شریف العمادی، وزیر دارایی قطر گفته که قطر با چالشی در زمینه صادرات یا بنادر و فرودگاه‌ها مواجه نمی‌شود.

وی گفته که قطر مواد غذایی را از بیش از 100 کشور جهان وارد می‌کند و اگر چهار مورد از این کشورها را از دست بدهد می‌تواند با کشورهای دیگر این کمبود را جایگزین کند. قطری‌ها همچنین می‌گویند صادرات گاز قطر از آغاز محاصره تأثیری نپذیرفته است.

-در سطح رسانه‌ای شبکه خبری الجزیره بسیار فعال است و تأثیر زیادی در توضیح رسمی موضع قطر و پاسخ به شایعاتی که این کشور را هدف قرار داده، دارد.

-در سطح ملی نیز حمایت واضحی از سوی مردم قطر در دفاع از عملکرد رهبران و دولت صورت گرفته است.

دوحه در مقابله با تحریم‌ها و مرحله نخست محاصره موفق عمل کرده است. مطمئنا در مرحله دوم نیز در صورت تداوم بحران بر این مسئله تکیه خواهد کرد هرچند که برگ برنده‌های دیگری نیز دارد که تاکنون از آن‌ها استفاده نکرده است که از جمله مهم‌ترین آن اهرم گاز است.

خط لوله گاز شمال قطر گاز طبیعی را به امارات و عمان منتقل می‌کند. گاز قطر حدود 30 درصد نیازهای امارات را برآورده می‌کند و صنایع زیادی از برق و کارخانه‌جات گرفته تا بخشی از آب شرب مصرفی امارات به آن وابسته‌ است.

قطر پیشتر اعلام کرده بود که نمی‌خواهد به مردم امارات که در نتیجه توقف گاز قطر از قطعی برق رنج خواهند برد، آسیب بزند.

هردو طرف به خوبی می‌دانند که تشدید بحران به نفع هیچ کدام از طرف‌ها نیست و راهکار مذاکره بهترین گزینه است. البته باید دید هریک از آنها در آینده تا چه میزان حاضرند بر خواسته‌هایشان اصرار کنند و آیا شرایط به سمت سناریوی سوم محیا خواهد شد یا خیر.