دردسرهای قدرت یابی بن سلمان برای عربستان

 تحلیلگران با اشاره به بی تجربگی ولیعهد جدید عربستان و نیز تندروی و ناکامی های وی در هماوردی های منطقه ای معتقدند به قدرت رسیدن «محمد بن سلمان» سعودی ها را با چالش های جدی روبرو خواهد کرد.

«سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان صبح روز چهارشنبه 31 خردادماه در حکمی «محمد بن سلمان» را به جای «محمد بن نایف» به عنوان ولیعهد جدید عربستان انتخاب کرد. پادشاه سعودی بن‌نایف را از همه مسئولیت‌هایش از جمله ریاست شورای وزیران و وزارت کشور برکنار و «عبدالعزیز بن‌سعود» را به‌عنوان وزیر کشور معرفی کرد.

طبق حکم سلمان بن عبدالعزیز، محمد بن‌سلمان علاوه بر ولیعهدی و معاون نخست‌وزیر همچنان تصدی وزارت دفاع را به‌عهده خواهد داشت. مراسم بیعت با بن سلمان ولیعهد جدید هم شامگاه چهارشنبه پس از نماز تراویح در مکه مکرمه برگزار شد. این تصمیم و فرمان پادشاهی یکی از محورهای بحث و تحلیل رسانه های عربی بود که در این گزارش به آن پرداخته می شود.

** زمینه چینی هایی برای ولیعهدی بن سلمان
روزنامه «رای الیوم» چاپ لندن، تارنمای «العهد» و خبرگزاری «المنار» لبنان با اشاره به انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد جدید عربستان، همراهی آمریکا با وی را در کانون توجه قرار دادند.

به نوشته روزنامه رای الیوم، محمد بن سلمان طی دو سال گذشته به ویژه از زمانی که پدرش به عنوان پادشاه عربستان انتخاب شد نهادهای حکومتی را بر پایه منافع خود اداره می کرد. وی با برگزاری برخی مراسم ها، شاهزادگان جوان هوادار خود را برای پست های بالا در استان های اصلی می گماشت. او با انتخاب «خالد بن سلمان» به عنوان سفیر عربستان در واشنگتن، انتخاب سرهنگ «احمد العسیری» به عنوان فرمانده ائتلاف حمله به یمن و معاون رئیس دستگاه اطلاعاتی، انتخاب «عبدالعزیز بن سعود بن نایف» به عنوان وزیر کشور و تشکیل مرکز امنیت ملی و ارتباط آن با دیوان پادشاهی برای تقویت اختیارات امنیتی، نظامی و اقتصادی خود تلاش کرد.

به نوشته رای الیوم، سفر محمد بن سلمان به آمریکا پس از راهیابی «دونالد ترامپ» به کاخ سفید، مقدمه ای برای این فرمان پادشاهی بود که صادر شد و جایگاه او را برای ولیعهدی تقویت کرد. این پست پس از سفر رسمی ترامپ به ریاض به تصویب رسید. بهای این سمت بیش از 500 تریلیون دلار بود که در قالب قراردادهای تسلیحاتی و سرمایه گذاری در زیرساخت های آمریکا به این کشور داده شد.

به نوشته تارنمای العهد، آنچه اکنون در عربستان رخ داد با سفر اخیر ترامپ به عربستان در ارتباط است. به یقین محمد بن سلمان با سفر خود به واشنگتن و برقراری توافق های بزرگ در ریاض بهای رسیدن به ولیعهدی را پرداخت کرده است. او فرمانبردار خوبی برای اربابان آمریکایی خود خواهد بود.

به نوشته روزنامه رای الیوم، محمد بن نایف دومین ولیعهدی است که کنار گذاشته شد و طی دو سال همه پست ها از او گرفته شد. این به مفهوم آن است که محمد بن سلمان جانشین و دشمن او، کارزار را به سود خود یکسره کرد و پس از مدتی به پادشاهی خواهد رسید. سه طرف موافقت سرنوشت ساز خود را برای رسیدن بن سلمان به پادشاهی و کنار گذاشتن محمد بن نایف از پادشاهی اعلام کرده اند. نخست آمریکا، دوم نهادهای خاندان حاکم و سوم نهادهای دینی در قالب هیات علما که در راس آن خانواده «آل شیخ» مفتی عربستانی قرار دارد.

به نوشته خبرگزاری المنار، ماجراجوی خیره سری که اختیارات گسترده ای دارد طی روزهای آینده پادشاه عربستان خواهد شد. او نخستین پادشاه عربستان از نوادگان عبدالعزیز آل سعود است. چند روز پیش «دیوید هرست» نویسنده انگلیسی از کودتا در کاخ آل سعود با هدف رساندن محمد بن سلمان به پادشاهی سخن به میان آورد. او گفت هر شاهزاده سعودی برای رسیدن به پادشاهی نیاز به خرسندسازی سه منبع قدرت دارد. این سه منبع از نظر اهمیت عبارتند از آمریکا، خاندان حاکم و مردم عربستان، اما مردم در این زمینه نقش چندانی ندارند. آنچه اکنون رخ داد بیانگر تحلیل درست هرست است. هر شاهزاده سعودی برای اینکه به پادشاهی برسند نیاز به رضایت آمریکا و طرف قدرتمند خاندان حاکم دارد. مردم در این زمینه نقش قابل ذکری ندارند. در عربستان همه امور در دست پادشاه است و او تنها با موافقت آمریکا تصمیم می گیرد.

** نگاهی به کارنامه ولیعهد جدید عربستان
تارنمای «البدیل» مصر در گزارشی به بهانه انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان، کارنامه عمل او را بررسی کرد.

به نوشته تارنمای البدیل، طی مدت کوتاهی که محمد بن سلمان در سمت های بالای حکومتی قرار داشت نشان داد شخصی جنگ سالار است که در بحران ها و روابط با کشورهای جهان بویی از دیپلماسی نبرده است. سن کم و بی تجربه بودن او عربستان را در لغزشگاه ها و باتلاق های بسیاری وارد کرده است. او در عرصه سیاسی شخصی بی تجربه است. این موضوع سبب شده است که اوضاع داخلی و خارجی عربستان به سوی شرایطی ناگوار پیش رود. محمد بن سلمان با روی آوردن به قلدری در امور داخلی کشورهای همسایه دخالت کرد و به طور آشکار به فتنه مذهبی دامن زد. از زمانی که او به عنوان وزیر دفاع عربستان انتخاب شد شکاف میان بیشتر کشورهای عربی و عربستان افزاش یافته است. حتی بیشتر کشورهای غربی هم نگرانند پس از کنار رفتن سلمان بن عبدالعزیز از عرصه سیاسی، محمد بن سلمان بیشتر به سیاست های گستاخانه پناه ببرد.

این رسانه افزود: محمد بن سلمان تلاش کرد برتری تصمیم های سیاسی و نظامی خود بر تصمیم های محمد بن نایف را نشان دهد هر چند که این موضوع از راه گستاخی باشد. او درباره پیامد تصمیم های خود هیچ اندیشه ای نکرد. او با تصمیم ها و اقدام ها خود عربستان را در بسیاری از بحران های مصیبت بار وارد کرده است. وی با اعدام شیخ «نمر باقرالنمر» رهبر شیعیان عربستان گستاخی های خود را آغاز کرد و به هشدارها و درخواست بسیاری از کشورها مبنی بر اینکه اعدام این روحانی درهای جهنم را به روی عربستان خواهد گشود، هیچ اهمیتی نداد.

به نوشته البدیل، محمد بن سلمان گستاخی های خود را در حمله به یمن هم نشان داد. این حمله با انتخاب محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع در سال 2015 میلادی و با عملیات «طوفان قاطعیت» و «بازگشت امید» آغاز شد. محمد بن سلمان با این اقدام خود شکست تصمیم های سیاسی و طرح های نظامی خود را نشان داد. پس از این تصمیم ها بود که او علیه ایران رویکرد خصمانه تری را دنبال و برای ائتلاف سازی با رژیم اسرائیل تلاش کرد. در برخی برهه ها او سیاست برخورد و تنش با کشورهای عربی همپیمان را در پیش گرفت. مصر و قطر در راس این کشورها بودند. این روزها هم او با همکاری امارات، مصر و بحرین تبلیغ گسترده ای را برای تحریم و محاصره قطر آغاز کرده است.

** پیامدهای ولیعهدی بن سلمان
تارنمای البدیل مصر و روزنامه «العربی الجدید» چاپ لندن در بخشی از گزارش خود پیامدهای ولیعهدی بن سلمان برای عربستان را بررسی کردند.

به نوشته البدیل، بسیاری از محافل سیاسی معتقدند با توجه به اینکه برکناری محمد بن نایف و انتخاب محمد بن سلمان مورد پذیرش بسیاری از اعضای خاندان حاکم در عربستان نیست خاندان حاکم با تنش ها و کینه توزی های بسیاری روبرو خواهند شد. در این زمینه، «مجتهد» فعال سیاسی عربستانی در صفحه توئیتر خود در تحلیل تحولات دراماتیکی که عربستان شاهد است نوشت در گام های بعد تصمیم هایی برای بهتر نشان دادن چهره بن سلمان گرفته خواهد شد. پس از آن شمار بسیاری از مخالفان وی در خاندان حاکم بازداشت خواهد شد و پس از مدتی سلمان بن عبدالعزیز از حکومت کنار خواهد کشید و فرزندش جانشین او خواهد شد. او گفت اطلاعاتی در دست دارد که نشان می دهد خشم و عصبانیت دستگاه آل سعود را فراگرفته است.

به نوشته البدیل، در این چارچوب سندی از خاندان حاکم به بیرون درز کرده است که نشان می دهد در محافل خاندان حاکم شکاف و اختلاف در جریان است. این سند نشان می دهد شاهزادگانی از آل سعود به دلیل برکناری محمد بن نایف و انتخاب محمد بن سلمان برای ولیعهدی توسط سلمان بن عبدالعزیز به او هشدار داده اند. در دسامبر گذشته حدود 21 تن از شاهزادگان خاندان آل سعود در دفتر «مقرن بن عبدالعزیز» ولیعهد اسبق عربستان طوماری را امضا کرده اند که نسبت به اقدام های محمد بن سلمان برای رسیدن به ولیعهدی هشدار داده اند. آنان هشدار داده اند که ولیعهدی وی می توان شیرازه خاندان حاکم در عربستان را از هم بپاشد و آینده مبهمی را به دنبال داشته باشد. آنان این اقدام را مخالف نظام بیعت در خاندان حاکم به شمار آورده اند.

ناظران معتقدند در راس افراد ناراضی برادران سلمان بن عبدالعزیز از جمله «احمد»، «طلال» و «مقرن» و شاهزادگان نسل دوم از جمله «متعب بن عبدالله بن عبدالعزیز»، «عبدالعزیز» فرزند ملک «فهد» قرار دارند. افزون بر این افراد، شاهزادگان غیر مشهوری که در حاشیه قرار دارند نیز از این تغییر راضی نیستند. این مساله ای است که سبب شده است صف دشمنان سلمان بن عبدالعزیز و فرزندش محمد که همه قدرت را از آن خود کرده اند هر روز طولانی تر می شود. اکنون به حاشیه راندن محمد بن نایف سبب می شود که او با دیگر افراد ناراضی علیه خانواده سلمان بن عبدالعزیز به ویژه فرزند وی محمد متحد شوند و انتقام سال ها در حاشیه قرار گرفتن خود را بگیرند.

به طوری که بسیاری می گویند آرامش شاهزادگانی که طی سال های گذشته در حاشیه قرار گرفته بودند به مفهوم خرسند بودن و تسلیم آنان در برابر وضعیت موجود نیست. بلکه این آرامش پیش از طوفان است که ممکن است به زودی انقلابی را در شرایطی که ناآرامی ها در داخل کاخ پادشاهی افزایش یافته است به راه اندازد. به ویژه که سیاست های گستاخانه محمد بن سلمان کشور را در باتلاقی از بحران ها، اختلاف های منطقه ای و بین المللی غرق خواهد کرد و این موضوع سبب می شود شاهزادگان ناراضی فرصت کودتا علیه محمد بن سلمان را برای رهایی کشور از سیاست های او مناسب ببینند.

به نوشته روزنامه العربی الجدید، انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان رخداد نویدبخشی برای عربستان نیست. بلکه این تصمیم شوک بزرگی را در میان بیشتر مردم در جامعه عربستان به وجود آورده است. مردم برای رسیدن این جوان بی تجربه به ولیعهدی آمادگی ندارند. حساسیت اوضاع در منطقه خلیج فارس و کشورهای عربی نیز بر پیچیدگی وضعیت افزوده است. تبلیغات برای محاصره قطر به رهبری عربستان و امارات در جریان است و محمد بن سلمان در این موضوع نقش اصلی را بازی می کند. اوضاع بحرانی یمن، تنش عربستان با ایران و موضع گیری های ریاض دریاره سوریه، عراق و مصر نیز بر مشکلات افزوده است. این مسائل اقتضا می کند کسی امور را در دست داشته باشد که در سیاست های دو سال گذشته عربستان بازنگری کند.

** چالش های خودساخته ولیعهد جدید عربستان
تارنمای «الفجر» مصر هم به بخشی از چالش هایی که ولیعهد عربستان با آن روبرو خواهد شد، اشاره کرد؛ چالش هایی که محمد بن سلمان در به وجود آمدن آنها نقش عمده ای داشته است.

به نوشته تارنمای الفجر، محمد بن سلمان در شرایطی به عنوان ولیعهد عربستان انتخاب می شود که عربستان با چالش های بسیاری روبرو است. عربستان، امارات، بحرین و برخی دیگر از کشورهای عربی در پنجم ژوئن سال جاری روابط دیپلماتیک خود با قطر را قطع کردند و برخی اقدام ها را برای تحریم قطر در پیش گرفتند. چگونگی برخورد با بحران در روابط دیپلماسی با قطر یکی از برجسته ترین چالش های محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان است.

عملیات نظامی علیه یمن یکی از مهمترین ماموریت های ولیعهد عربستان است. او این جنگ را به عنوان بخشی از درگیری با ایران به شمار می آورد و مدعی است که نباید اجازه داد ایران در یمن جای پایی داشته باشد. او همچنین مدعی است که امکان برقراری روابط میان ایران و عربستان وجود ندارد و این مسائل سبب شده اند که او با چالش روبرو شود.

به نوشته تارنمای مصری، پرونده امنیت هم یکی از برجسته ترین چالش های فراروی محمد بن سلمان است. این در شرایطی است که دستگاه امنیتی عربستان با خطر گروه های تکفیری مرتبط با داعش و القاعده دست و پنجه نرم می کند. همچنین جنگ علیه یمن نیز برای عربستان مایه نگرانی شده است. این جنگ گسترش گروه های افراط گرایی در یمن را به دنبال داشته است که عربستان را نیز تهدید خواهد کرد.