شوک بزرگ به خاورمیانه چه تبعاتی دارد؟

 قطع روابط عربستان سعودی و چند کشور عربی با قطر، این امیر نشین کوچک اما ثروتمخند خاورمیانه را در بحرانی بزرگ قرار داده است. این وضعیت بیش از هر چیز اقتصاد قطر را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
 
عربستان سعودی، یکی از متحدان کلیدی قطر، دوشنبه ۱۵ خرداد، شوکی بزرگ به فضای سیاسی منطقه وارد کرد. این کشور تمام روابط سیاسی و تجاری خود را با قطر قطع کرد. بحرین، امارات متحده عربی، مصر، و همین طور دولت‌های مورد قبول سازمان ملل در یمن و لیبی هم عربستان را همراهی کردند.
 
آسمان این کشورها به روی قطر بسته شده است و همه پروازها لغو شده است. عمان و کویت تنها کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هستند که هنوز روابط خود را با قطر قطع نکرده‌اند.
 
محدودیت‌ها از قطع رابطه با قطر فراتر رفته و شهروندان عربستان، مصر، بحرین، امارات، لیبی و یمن از سفر، زندگی یا عبور از مرزهای قطر منع شده‌اند.
 
 کسانی که شامل این محدودیت می‌شوند ۱۴ روز فرصت دارند تا خاک قطر را ترک کنند. شهروندان قطر هم همین اندازه فرصت دارند تا عربستان، امارات و بحرین را ترک کنند.
 
قطع روابط با انتشار بیانیه شدید اللحن عربستان علیه حکومت قطر اعلام شد.

اتهام قطر چیست؟
 
 در بیانیه حکومت عربستان سعودی، دلیل قطع روابط "تخلف‌های سنگین آشکار و پنهان" دوحه در سال‌های اخیر با هدف "به هم زدن نظم داخلی، تحریک علیه حکومت و نقض حاکمیت ملی عربستان " عنوان شده است.
 
ریاض همچنین، قطر را به حمایت از " گروه‌های تروریستی" با هدف برهم زدن نظم منطقه، متهم کرده است؛ از جمله حمایت از "اخوان‌المسلمین، داعش و القاعده" وحمایت از "گروه‌های تروریستی تحت حمایت ایران" در شهر قطیف عربستان و بحرین. همچنین عربستان دوحه را به حمایت از حوثی‌های یمن، حتی بعد از پیوستن به ائتلاف عربستان متهم کرده است.
 
واکنش ها
 
این اتفاقات با واکنش های مختلفی در منطقه و جهان همراه بوده است. ایران و ترکیه دو کشور مهم منطقه از وضعیت موجود ابراز نگرانی کرده اند.
 
یک مقام وزارت خارجه آمریکا گفته است که شراکت آمریکا و کشورهای خلیج فارس "بسیار با اهمیت است و ما روی متحدانمان برای یافتن راه‌حل اختلاف‌ها حساب می‌کنیم."
 
وزیر خارجه روسیه هم با همتای قطری‌اش تلفنی صحبت کرده است اما خبری از جزئیات این گفتگو منتشر نشده است. همچنین ولادیمیر پوتین با رجب طیب اردوغان نیز در این باره گفت و گو کرده اند.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در توییتر خود نوشته است: "همسایه‌ها ماندنی هستند؛ جغرافیا تغییر نمی‌کند. زورگویی به هیچ‌وجه راه حل نیست. گفت‌وگو ضروری است، به خصوص در ماه مبارک رمضان."
 
ظریف از روز گذشته گفت و گو های زیادی با مقامات کشورهای اسلامی درباره این بحران انجام داده است. ناظران معتقدند ایران کشوری است که از این بحران سود خواهد برد.
 
 در همین حال گزارش‌ها حاکی است که شیخ صباح احمد جابر الصباح، امیر کویت در گفت وگوی تلفنی با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر خواستار خویشتن‌داری قطر و خودداری این کشور از اقداماتی شده که به افزایش تنش با عربستان و دیگر کشورهای منطقه می انجامد.

این در حالی است که آسوشیتدپرس می گوید، گفت وگوی تلفنی رهبران کویت و قطر ساعاتی پس از ورود مشاور ویژه پادشاه عربستان به کویت صورت گرفت.

طبق این گزارش، خالد الفیصل، امیر منطقه مکه و مشاور سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان عصر دوشنبه با پیامی از پادشاه عربستان وارد کویت شده است.
 
پیامدهای اقتصادی
 
 از روز گذشته و پس از اعلام قطع روابط قیمت نفت در بازار جهانی افزایش یافته است. هم چنین مردم قطر سراسیمه به فروشگاه های مواد غذایی هجوم برده اند.حتی اخباری از تبعات منفی این وضعیت بر برگزاری جام جهانی 2022 در قطر منتشر شده است.
 
 اما بحران روابط قطر با کشورهای عربی به طور کلی  برای اقتصاد قطر و تاجرانی که در این کشور کار می‌کنند چه عواقبی خواهد داشد؟

به گزارش بی بی سی، با جمعیتی معادل ۲.۷ میلیون نفر، این کشور کوچک در سواحل شمال شرقی شبه جزیره عربستان، تلاش می‌کند در جهان نقشی بزرگتر از اندازه جغرافیایی‌اش بازی کند.

قطر را امروز مردم به خاطر شرکت هواپیمایی ملی این کشور، خطوط هوایی قطر؛ شبکه خبری بین المللی الجزیره، و البته ورزش می‌شناسند، این کشور میزبان جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ خواهد بود و قبلا حامی مالی تیم فوتبال مشهور بارسلونای اسپانیا بود.

دوحه، پایتخت این کشور هم با افق متمایزش، در جذب شرکت‌های بزرگ بین المللی برای بازکردن دفتر در این شهر موفق بوده است. بنابراین تحولات اخیر، به این معنی است که منافع زیادی در خطر قرار گرفته است.
 
پروازها
 
شرکت هواپیمایی اتحاد ابوظبی، و شرکت هواپیمایی امارات دبی، اعلام کرده‌اند که همه پروازهایی خود به دوحه، پایتخت قطر را از صبح سه‌شنبه، ششم ژوئن متوقف خواهند کرد. هر دو شرکت روزی چهار پرواز رفت و برگشت به دوحه دارند.

همچنین دو شرکت هوایی فلای دوبی و ایر عربیا، که خط‌های هوایی ارزان قیمت محسوب می‌شوند هم پروازهایشان را به دوحه لغو می‌کنند. انتظار می‌رود شرکت‌های هواپیمایی گلف‎ایر بحرین و اجیپت‎ایر مصر هم پروازهایشان را به قطر لغو کنند.

این اقدامات در پی آن انجام می شود که امارات متحده عربی، عربستان سعودی، بحرین و مصر اعلام کردند که پروازهایشان را به قطر متوقف می‌کنند و آسمان خود را به روی پروازهای شرکت هواپیمایی قطر می‌بندند.

حالا خطوط هوایی قطر، در خطر تبدیل شدن به بزرگ ترین بازنده این ماجراست. بخشی از مشکل این است که پروازهایش به مقصدهایی مثل دبی، ابوظبی، ریاض و قاهره متوقف خواهد شد که معادل ده‌ها پرواز در روز است.

اما محروم شدن از بخش بزرگی از آسمان منطقه مشکل بزرگ دیگری است و این شرکت را مجبور می‌کند مسیرهای پروازی خود را تغییر دهد. ناچار طول بعضی از پروازها طولانی‌تر می‌شود که علاوه بر افزایش هزینه سوخت، مسافران را هم ناراحت می‌کند.

رشد چشمگیر هواپیمایی قطر، به این دلیل بوده است که این کشور توانسته است دوحه را به مرکزی برای ارتباط آسیا و اروپا تبدیل کند.

غانم نسیبه،رئیس شرکت مشاوره‌ای "کورنر ستون" می‌گوید: "اگر پروازی به اروپا که قبلا شش ساعت بوده، حالا به خاطر تغییر مسیر، هشت یا ۹ ساعت طول بکشد، تقاضا برایش کم می‌شود و مسافران ممکن است دنبال گزینه‌های دیگر بروند."

غذا
 
کشورهای کویری، به خاطر طبیعتشان، برای تولید مواد غذایی با دشواری‌های زیادی روبرو هستند، در مورد قطر که تنها مسیر واردات زمینی کالا به خاکش، از مرز عربستان است، مسئله امنیت غذایی حاد تر می‌شود.

روزانه صدها کامیون از این مرز می‌گذرند که بار اصلیشان خوراکی است. برآورد می‌شود که حدود ۴۰% مواد غذایی مورد نیاز قطر از این گذرگاه تامین می‌شود.

عربستان سعودی گفته، این مرز را می‌بندد، و زمانی که کامیون‌ها متوقف شوند، قطر به محموله‌های دریایی و هوایی وابسته می‌شود.

غانم نسیبه می‌گوید: "این مسئله به سرعت موجب افزایش تورم شده و مردم عادی قطر را تحت تاثیر قرار می‎دهد."

"اگر قیمت‌ها به طرز فاحشی افزایش یابند، مردم قطر خانواده حاکم را برای تغییر حاکمیت و یا تغییر سیاست‌هایشان تحت فشار قرار خواهند داد."

او همچنین می‌گوید که بسیاری از مردم کم درآمد قطر، برای خرید مایحتاج روزانه یا هفتگی به عربستان سعودی می‌روند، چون آنجا قیمت‌ها پایین‌تر است. با بسته شدن مرز، این کار دیگر ممکن نخواهد بود.

ساخت و ساز
 
یک بندرگاه جدید، یک منطقه درمانی، یک پروژه مترو و هشت استادیوم برای جام جهانی ۲۰۲۲، تنها بخشی از پروژه‌های بزرگ عمرانی در حال اجرای قطر است.

بسیاری از مصالح ساختمانی مورد نیاز، از جمله بتن و فولاد با کشتی و همچنین از راه زمینی، از طریق عربستان وارد می‌شوند. بسته شدن مرز زمینی عربستان می‌تواند قیمت‌ها را بالا ببرد و باعث تاخیر در پروژه‌ها شود. همانطور که در مورد خوراک ممکن است گرانی ایجاد کند.

همین حالا هم، کمبود مصالح، تهدیدی برای صنعت ساخت و ساز قطر است و این شرایط، خطر را بیشتر می‌کند.

کریستین اولریخسن، یک کارشناس منطقه خلیج فارس در موسسه بنکر در آمریکا می‌گوید که بسته شدن طولانی مدت مسیرهای هوایی و زمینی "باعث خسارت و مشکل در جدول زمانی تحویل پروژه‌های جام جهانی می‌شود."

مردم
 
آنطور که دولت عربستان گفته، قطع رابطه با قطر، شهروندان عربستان، مصر، بحرین، امارات، لیبی و یمن را از سفر، زندگی یا عبور از مرزهای قطر منع می‌کند. کسانی که شامل این محدودیت می‌شوند ۱۴ روز فرصت دارند تا قطر را ترک کنند. شهروندان قطر هم همین اندازه فرصت دارند تا عربستان، امارات و بحرین را ترک کنند.

اما اگر دولت مصر دستورالعمل مشابهی را صادر کند، قطر با مشکل بزرگتری مواجه خواهد شد. براساس گزارشی که اخیرا منتشر شده است در قطر حدود ۱۸۰ هزار مصری زندگی می‌کنند. بسیاری از آنها در مهندسی، پزشکی، حقوق و ساختمان‌سازی مشغول به کارند.

از دست دادن این نیروی کار بزرگ، خطری برای شرکت‌های داخلی و بین‌المللی فعال در قطر است.

تجارت و کسب و کار
 
بسیاری از شرکت‌های منطقه خلیج فارس، در قطر حضور دارند، از جمله در مراکز خرید. این فروشگاه‌های زنجیره‌ای احتمالا بسته می‌شوند، دستکم به صورت موقت. همچنین باشگاه فوتبال الاهلی عربستان سعودی، قرارداد تبلیغاتی خود را با شرکت هواپیمایی قطر لغو کرد.