پسماندهای بیمارستانی بیخ گوش شهر!

  براساس آمارهای جهانی بین 10 تا 25 درصد زباله‌های بیمارستانی عفونی است، زباله‌هایی که حتی پس از بازیافت نیز می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های واگیردار شوند، بیماری‌هایی مانند هپاتیت ب و سی و حتی ایدز. در ایران نیز روزانه 7500 تن زباله تنها در شهر تهران جمع آوری می شود که نزدیک به 150 تن آن پسماند بیمارستانی هستند. پسماندهایی که بر طبق قانون مدیریت آنها برعهده تولید کنندگان است. تولیدکنندگانی که به غیر از چندین بیمارستان سایر مراکز درمانی فاقد مدیریت این نوع از پسماندهاست. به گفته متصدی، مدیر کل محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست هیچ کدام از مطب‌های شخصی و درمانگاه‌های کشور مدیریتی در مورد پسماند بیمارستانی خود ندارند.

چرا پسماندهای بیمارستای خطرناکند؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا باید به تعریف پسماندهای پزشکی پرداخت. طبق قانون مدیریت پسماندها، پسماندهای بیمارستانی به کلیه پسماندهای عفونی و زیان‌آور ناشی از بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، و سایر مراکز مشابه گفته می‌شود که به دلیل بالابودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیّت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن که به ‌مراقبت ویژه (مدیریت خاص) نیاز دارند. پسماند پزشکی به چهار دسته اصلی از جمله پسماند عفونی، پسماند تیز و برنده، پسماند شیمیایی و دارویی و پسماند عادی تقسیم می‌شوند. این پسماندها در درجه اول برای امحا نیازمند بی‌خطرسازی هستند، اقداماتی که ویژگی خطرناک بودن پسماند پزشکی را رفع می‌کند اما این پسماندها در کشور ما چگونه حمل، امحا و یا بازیافت می‌شوند؟

پسماندهای بیمارستانی به دلیل خطرناک بودن آن‌ها باید به روش‌های نوین و ‌ مخصوص از بین روند، اما در ایران همچنان شاهد استفاده از روش دفن برای نابودی زباله‌ها هستیم. این نوع نابودی نه تنها آب‌های زیر زمین و محیط زیست را آلوده می‌کند بلکه اگر در جایگاه درست امحا نشود باعث ایجاد بیماری‌های خطرناک می‌شوند. پسماندهای عفونی بهداشتی بیشتر متعلق به مراکز بهداشتی درمانی، مطب‌ها، آزمایشگاه‌ها و از همه مهمتر بیمارستان‌ها هستند. هرچند استفاده از روش «زباله سوزی» و «پلاسما کردن» نیز در بسیاری از نقاط جهان منسوخ شده است با این حال در ایران همچنان از جمله روش‌های اصلی برای امحای این زباله‌ها به شمار می‌رود.

چه نهادی موظف به مدیریت پسماندهای بیمارستانی است؟

بر اساس بند 13 و 16 قانون مدیریت پسماند، مراکزی که تولید کننده پسماند عفونی هستند، وظیفه حمل و نقل، نگهداری و امحای مناسب این گونه زباله‌ها را بر عهده دارند، چرا که با ورود زباله‌های عفونی و بیمارستانی به چرخه زباله‌های خانگی، احتمال شیوع بیماری در شهر بیشتر می‌شود و جان شهروندان به خطر می‌افتد. اما در تهران براساس تعاملی که در سال 93 میان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و شهرداری برقرار شده است، در حال حاضر شهرداری تهران کار جمع آوری و انتقال زباله‌های بیمارستانی را بر عهده دارد و بعد از جمع آوری این زباله‌ها به مرکز آرادکوه منتقل می‌شود. البته قرار است بر طبق قرارداد این زباله‌ها با رعایت موارد ایزوله پردازش شود تا بعد از آن در زباله‌سوز 100 تنی که توسط شهرداری ساخته خواهد شد، سوزانده شود. زباله‌سوزی که به گفته باقرصاد مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، قرار است براساس تفاهم نامه‌ هزینه ساخت آن توسط شهرداری و وزارت بهداشت تامین شود. این زباله سوز در حال حاضر در مرحله آگهی است و بخش خصوصی نیز می‌تواند برای سرمایه‌گذاری ورود پیدا کند. اما آنچه که بسیار مورد توجه و تامل است، نحوه بی‌خطرسازی و سپس حمل و نقل آنهاست. بی خطر سازی توسط دستگاه اتوکلاو در بیمارستان‌ها از جمله مشکلاتی است که امحای زباله‌ها با آن روبه‌رو هستند. مشکلی که شاید حمل و نقل بدون اصول زباله از سوی شهرداری را نیز با چالش مواجه کند. خودروهایی که گرچه براساس قانون باید ویژه و استاندارد باشند اما حرف و حدیث‌های بسیاری در رابطه با عدم استاندارد بودن آنها شنیده می‌شود.

شهرداری موظف به حمل و نقل اصولی پسماندها

سعید متصدی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت از محیط زیست در رابطه با نحوه حمل و نقل زباله‌ها به «ابتکار» گفت: به طور کلی تولیدکنندگان پسماند موظف هستند مدیریت کامل از نقطه شروع تا پایان را انجام دهند. براساس قانون مدیریت کامل پسماندهای شهری بر عهده شهرداری‌ها گذاشته شده است. بنابراین در ارتباط با پسماندهای شهری، شهرداری‌ها موظف هستند تا تفکیک، جمع آوری و انتقال و امحا را انجام دهند. او درباره مدیریت پسماندهای بیمارستانی بیان کرد: در مورد پسماندهای بیمارستانی واحدهای تولید کننده یعنی بیمارستان‌ها، مطب‌های شخصی و درمانگاه‌ها موظف به مدیریت پسماند‌ها هستند.

متصدی با اشاره به اینکه تمامی مراکز درمانی براساس قانون موظف به مدیریت پسماندهای خود هستند، گفت: متاسفانه امروز در ایران تنها برخی از بیمارستان‌ها پسماندهای خود را مدیریت می‌کنند. اما هیچ کدام از مطب‌های شخصی و درمانگاه‌های کشور مدیریتی در مورد پسماند بیمارستانی خود ندارند و این لازم است که وزارت بهداشت و درمان درباره تولید کنندگان پسماند دقت بیشتری کند.

معاون محیط زیست انسانی ادامه داد: واحد بیمارستانی، مطلب‌ها و درمانگاه‌ها براساس قانون موظف هستند که پسماندهای خود را تفکیک و مدیریت کنند. همچنین حمل و نقل و امحای این زباله‌ها نیز برعهده مراکز تولید کننده یعنی مراکز درمانی است.

اخطار سازمان حفاظت محیط زیست به چند شهرداری

به گفته متصدی اما براساس قانون مدیریت پسماند، وظیفه نظارت بر حمل و نقل پسماندها اعم از بیمارستانی و غیر بیمارستانی بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است. او در رابطه با عملکرد ضعیف شهرداری در جمع آوری این پسماندها بیان کرد: سازمان حفاظت محیط زیست در سالیان گذشته نظارت‌های بسیار خوبی بر مدیریت پسماند‌ها داشته است که بسیاری از شهرداری‌ها اخطار گرفته‌اند و برخی از آنها به دادگاه معرفی شده‌اند و برخی از مدیران بیمارستان‌ها نیز به دادگاه معرفی شده‌اند که مدیریت پسماندشان را به خوبی انجام دهند. او همچنین بیان کرد: همکاری‌های خوبی با وزارت بهداشت و درمان داشتیم برای اینکه درمانگاه‌ها و سایر مراکز بیمارستانی پسماندهای خود را مدیریت کنند.

وسایل حمل و نقل زباله‌های بیمارستانی باید مخصوص باشد

متصدی با بیان اینکه حمل و نقل پسماندها برعهده تولید کننده است، گفت: بستگی به میزان خطرزایی پسماند وسایل حمل و نقل متفاوت است. ممکن است پسماند شبه خانگی باشد که می‌تواند در سیستم‌های مشابه خانگی حمل و نقل شود. اما پسماندهای تیز و برنده و عفونی و ویژه باشد که باید کاملا با مدیریت و دستگاه‌ها مخصوص جمع آوری، حمل و دفن شوند.

پیمانکاران موظف به رعایت اصول حمل و نقل هستند

او در پاسخ به این سوال که چه نهادی بر کار پیمانکاران شهرداری در رابطه با حمل و نقل زباله‌های بیمارستانی نظارت دارند، گفت: وقتی که تولید کننده قراردادی را با پیمانکار می‌بند چون هزینه توناژ را می‌پردازد از آن موقع به بعد پیمانکار موظف است که کامل اصول را رعایت کند.

بنابراین در این مورد همکاران ما در اداره کل محیط زیست بر این موضوع نظارت می‌کنند و اگر موردی باشد برخورد جدی با آن خواهد شد.