مناظره تلویزیونی؛ فرصت ها و تهدیدها

 مناظره انتخاباتی برای معرفی کاندیداها رویه ای مرسومی است که به شیوه های گوناگون در روزهای منتهی به انتخابات ها در کشورهای مختلف دنبال می شود. این شیوه از تبلیغات برای درک بهتر شهروندان از برنامه های نامزدهای انتخاباتی به ویژه در انتخابات های ریاست جمهوری به کار گرفته می شود.

ارایه برنامه و دفاع از آن در رقابت با رقیب به شیوه مناظره از انتخابات سال 1388 در کشور رایج و در انتخابات خرداد 92 نیز به شکل متفاوت تری ادامه داشت. در این روش کاندیدا با ارایه برنامه و شعارهای انتخاباتی از رسانه ملی، به صورت فراگیر با تمامی شهروندان جامعه در ارتباط هستند.

** چرایی اهمیت مناظره تلویزیونی

نگاهی به شیوه های سنتی تبلیغات انتخاباتی در دنیای کنونی نشان از آن دارد که دیگر مانند گذشته تبلیغات انتخاباتی را به شعار نویسی، تبلیغات دیواری یا سخنرانی یک نامزد انتخاباتی در بین شماری از هواداران خلاصه کنیم زیرا تبلیغات دیواری افزون بر آنکه موجب خراب شد سیمای شهر می شود هزینه های فراوانی نیز برای کاندیدای انتخاباتی دارد.

سخنرانی در بین هواداران نیز در دنیای کنونی تنها به شمار کمی از طرفداران ختم می شود و ممکن است سخن یک نامزد انتخاباتی با تحریف های فراوانی به گوش دیگر شهروندان برسد.

مناظره به عنوان شیوه ای از تبلیغات که نامزدهای انتخاباتی تمامی برنامه خود را به شهروندان ارایه می کنند کارکرد های فراوانی دارد. یکی از مهمترین کارکردهای مناظره نقد و روشنگری است.

روشنگری در زمینه برنامه های انتخاباتی یک نامزد و معرفی کاستی های رقیب یکی از مهمترین کارکردهای مناظره های تلویزیونی است زیرا در مناظره نقد عملکرد سیستم حاکم یا برنامه کاندید مورد نظر بدون برخی از سانسورهای رایج انجام می شد.

دومین و شاید مهمترین کارکرد مناظره های انتخاباتی بحث افزایش مشارکت سیاسی و برگزاری انتخابات پرشور است. تجربه دو انتخابات دهم و یازدهم ریاست جمهوری به خوبی حکایت از آن دارد که مناظره های انتخاباتی افزون بر آنکه موجب شناخت بیشتر مردم از کاندیدا شد یک دو قطبی بین هواداران نامزدهای انتخاباتی ایجاد می کند که موجب مشارکت بیش از 85 درصد از واجدین رای در انتخابات ها شد.

همچنین مناظره ها موجب ایجاد هیجان انتخاباتی می شوند. البته هیجان انتخاباتی که توسط مناظره ایجاد می شود نباید زمینه را برای فراموشی اهداف انتخابات فراهم کند. اگر حاشیه مناظره های انتخاباتی جای متن اصلی را بگیرد به یقین قبیله گرایی سیاسی ایجاد می شود و هدف از ایجاد هیجان دو قطبی کردن سیاسی است که می تواند نقشی مخرب در آینده یک دولت ایجاد کند.

اما حضور نامزدهای انتخاباتی در رسانه می تواند نقشی تعیین کننده در جهت گیری افکار رای دهندگان داشته باشد. زیرا اگر مناظره به شیوه مستقیم از صداوسیما پخش شود می توان بدون واسطه به تمامی رفتار و گفتار یک کاندیدا انتخاباتی ارتباط داشت.

یکی دیگر از مهمترین دلایل وجود مناظره جهت گیری رفتار انسان ها از طریق گفت و گو است. یکی از قالب‌ها و روش‌های صریح و تاثیرگذار گفتگو، شیوه مناظره است که بزرگان دین از آن بهره برده‌اند.

شناخت میزان توانمندی فرد در مدت زمان طولانی و قدرت چانه زنی وی از دیگر کارکردهایی است که مناظره را به عنوان یکی از پرطرفدارترین شیوه های تبلیغاتی تبدیل کرده است. در این شیوه اگر فردی در زمینه های مختلف تسلط نسبی بر موضوع داشته باشد می تواند به خوبی برتری خود را به رخ حریفان در آوردگاه میز مناظره بکشد. مخاطبان نیز با بررسی حالت کاندیدای انتخاباتی در زمان مناظره و میزان اطلاعات وی از اوضاع کنونی کشور می توانند بهترین فرد را انتخاب کنند.

**آسیب های مناظره

تجربه مناظره های انتخاباتی دوره های پچیشین حکایت از آن دارد که مناظره های انتخاباتی همچنان که کارکردهای مثبت فراوانی در جهت روشنگری و انتخاب اصلح دارند در پاره ای از مواقع دچار کژکارکردی می شوند و حاشیه ها بر متن این مناظرات غالب می شود.

نخستین عامل در به حاشیه بردن مناظره های انتخاباتی شخصیت کاندیدا است. اگر یک کاندیدا به جای برنامه تخریب و سیاه نمایی را در دستور کار قرار دهند به یقین حاشیه بر متن مناظره ها چیره خواهد شد و این کار موجب می شود ذهن مخاطب از برنامه محوری به سوی دو قطبی برود.

دومین آسیب مناظره سیاه و سفید دیدن تمامی موضوع ها است. منتقدان با چشم بستن بر روی تمامی دستاورد یا برنامه های طرف مقابل با سیاه نمایی سعی دارند که از هر روشی برای تخریب برنامه های طرف مقابل استفاده کنند. مغلطه، سفسطه و مناقشه مهمترین ابرازهایی است که کاندیدای انتخاباتی سعی دارند با استفاده از آن طرف مقابل را تخریب کنند.

در زمینه سیاه نمایی برنامه رقیبان تنها کاندیدای انتخاباتی مقصر نیستند بلکه رسانه ملی و دست اندرکاران برنامه نیز هیچ گونه برنامه ای برای ارزیابی برنامه های نامزدها ندارند. این رسانه به جای استفاده از کارشناس برای ارزیابی وعده های یک کاندید، نامزدهای را مسوول این ارزیابی می کند.

تخریب شخصیتی و وارد شدن به حریم های خصوصی از دیگر مشکلاتی است که ممکن در طول مناظره انتخاباتی به عنوان یک تاکتیک برای برتری بر حریف مورد استفاده قرار گیرد. این روش که در مناظره های انتخاباتی خرداد 88 مورد استفاده قرار گرفت که موجب ایجاد شبهات زیادی درباره بسیاری از شخصیت های بزرگ نظام شد.

اگر بخواهیم برخی ضعف ها و آسیب های مناظره را بررسی کنیم نباید به راحتی از مجریان این مناظره ها چشم پوشی کنیم. مجریان مناظره در انتخابات ریاست جمهوری باید افرادی فراجناحی بوده و تعصب سیاسی در کار آنها اختلال ایجاد نکند. نقش مجری در مناظره باید از پرسشگر و تنظیم کننده وقت کاندیدا باید به یک کنترل گر حرفه ای تغییر پیدا کند. اگر نقش کنترل گر مجری در مناظره به خوبی پیاده شود می توان شاهد جمع کردن بسیاری از حاشیه ها بود.

نبود نمایندگانی از قشرهای مختلف جامعه که بتواند دغدغه های شهروندان را در مناظره مطرح کند از دیگر کاستی هایی بود که مناظره ها 2 انتخابات پیشین داشتند. البته حضور افرادی از اقشار مختلف جامعه معنای حمایت یا تخریب شخص خاصی نیست بلکه این افراد با رعایت چارچوب های برنامه سازی در صحنه حاضر می شوند و دغدغه های اقشار مختلف جامعه را به صورت مستقیم با کاندیدای انتخاباتی در میان می گذارند.