چه باید کرد تا بی‌طرفی صداوسیما ثابت شود؟

محسن تقوی‌زنوز، برنامه‌ساز تلویزیون و مدرس دانشکده صداوسیما می‌گوید: دو برنامه اختصاص دارد به نامزد بدون حضور مجری و نامزد رو به دوربین برنامه خواهد داشت. در بعضی از فرمت‌ها هم دیده‌اند که سوالاتی را از مردم بپرسند و آن سوالات را به نامزدها منتقل کنند تا پاسخگو باشد اما در بخش مناظره، برنامه بیشتر شبیه به شکل مناظره سال 92 خواهد بود.

محسن تقوی‌زنوز در گفتگو با ایلنا، با اشاره به برنامه‌های تلویزیونی نامزدهای ریاست‌جمهوری در سال 96 گفت: مثل سال 92 قرار است برنامه‌هایی با فرمت‌های مختلف از نامزدهای ریاست‌جمهوری برنامه ضبط شود؛ تا جایی که اطلاع دارم؛ دو برنامه فقط اختصاص دارد به نامزد بدون حضور مجری و نامزد رو به دوربین برنامه خواهد داشت و صحبت خواهد کرد. در بعضی از فرمت‌ها هم دیده‌اند که سوالاتی را از مردم بپرسند و آن سوالات را به نامزدها منتقل کنند تا پاسخگو باشد اما در بخش مناظره، برنامه بیشتر شبیه به شکل مناظره سال 92 خواهد بود.

مناظره سال 88 نواقصی داشت

مردم حضور فعالی در مناظره‌ها ندارند

این تهیه‌کننده و کارگردان تلویزیونی ادامه داد: من هم گمان می‌کنم اگر نامزدها در کنار هم باشند، در مورد یک سوال مشترک، بیننده راحت‌تر نظریات همه نامزدهای ریاست‌جمهوری را می‌شنود و می‌تواند سبک، سنگین و ارزیابی کند و ببیند کدام پاسخ، پاسخ مناسبی است از نظر بیننده نسبت به آن سوال. درحالی که فرمتی که سال 88 اجرا شد را دچار نواقصی از این نظر می‌دانم؛ به خاطر اینکه مناظره بین دو کاندیدا انجام می‌شد و اگر هم سوالی مطرح می‌شد ممکن بود بیننده فراموش کند کاندیدای موردنظر دیروز یا روز قبل‌اش چه پاسخی در مورد آن سوال داده است.

تقوی‌زنوز در پاسخ به این سوال که آیا مردم و سوالات‌شان در این مناظره‌ها دیده می‌شوند یا نه؟ گفت: فکر می‌کنم این می‌تواند یکی از نقص‌ها باشد که مردم حضور فعالی در مناظره‌ها ندارند اما سوالاتی که طبیعتا از نامزدهای ریاست‌جمهوری پرسیده می‌شود می‌تواند برگرفته از سوالات مردم هم باشد اما آن حضور فعال به این معنی که خودشان در استودیو حضور داشته باشند و از نامزدها سوال بپرسند بعید می‌دانم نسبت به امکاناتی که تلویزیون ما دارد، بتواند اجرا شود.

او ادامه داد: چون فضا محدود است مشکلاتی درمیان است. هم از نظر اینکه امکان حضور مردم را نمی‌توانیم داشته باشیم و هم از نظر اینکه زمان محدود است و امکان پاسخگویی نامزدهای ریاست‌جمهوری به یک سوال خیلی محدود می‌شود و طبیعتا اگر سوال سنگین باشد به خاطر محدودیت زمانی پاسخگویی به آن سوال‌ها، عملا شاید نامزدهای ریاست‌جمهوری نتوانند به آن سوال، پاسخ بایسته‌ای بدهند.

نامزدها در مناظره‌های جمعی فرصت کمتری برای پاسخگویی دارند

اعضای کابینه موردنظر نامزد باید مناظره برگزار کنند

تقوی‌زنوز با بیان اینکه «برای هر دو شکل برگزاری مناظره در سال 88 و 92 می‌توان نقدهایی را درنظر گرفت» گفت: یکی از نقدهایی که از طرف کاندیدها انجام می‌گیرد این است که در مناظره‌هایی که همه‌ کاندیداها حضور دارند همه نامزدهای ریاست‌جمهوری فرصت کمتری برای پاسخگویی به سوالات پیدا می‌کنند؛ در واقع نقدی را می‌توان برای هر دو شکل تجربه شده مناظره درنظر گرفت اما من مزیت بیشتری را می‌دهم به اینکه همه نامزدها حضور دارند و در یک برنامه مورد ارزیابی مردم قرار می‌گیرند.

این مدرس دانشگاه صداوسیما، به یک اشکال کلی در مناظره‌های نامزدهای ریاست‌جمهوری اشاره کرد و گفت: نامزدهای ریاست‌جمهوری طبیعتا در همه موضوعات متخصص نیستند و کاش سازوکار در کشورمان طوری می‌شد که نامزدهای ریاست‌جمهوری می‌توانستند مثلا معاون اول‌شان را انتخاب کنند؛ کسی که در زمینه دیگری تخصص دارد. یا حتی بعضی از اعضای کابینه‌شان را معرفی می‌کردند تا در بحث‌های تخصصی اقتصادی، سیاسی یا فرهنگی و هنری مناظره‌هایی هم برای آن افراد انجام می‌گرفت.

ضعف‌های مناظره‌های تلویزیونی این دوره کمتر می‌شود

تقوی‌زنوز در پاسخ به این سوال که صداوسیما با دو تجربه‌ای که در برگزاری مناظره‌ها پشت سر گذاشته، چه باید کند تا سطح انتقادهای بیننده‌ها و خود کاندیداها را در شکل اجرا و سوال‌های مطرح شده، به حداقل برساند؟ گفت: معتقدم مناظره سال 92 پیشرفت محسوسی از نظر شکل نسبت به سال 88 داشت؛ در بخش سوالات هم انتظار دارم و مطمئنا این اتفاق می‌افتد که بسیاری از ضعف‌ها و انتقادات مناظره دوره گذشته برطرف می‌شود.

او با بیان اینکه در طراحی سوالات مناظره سال 92 هم از تخصص و دانش افراد کارشناس استفاده شد، گفت: آن زمان هم از حضور کارشناسان استفاده کردند اما کامل و جامع نبود؛ به اعتقاد من در مناظره سال 96 این هم‌فکری با کارشناسان و متخصصان بیشتر اتفاق می‌افتد. نه اینکه مناظره این دوره، اشکالی نخواهد داشت؛ طبیعتا تمامی برنامه‌های تلویزیونی که مورد توجه بیننده عظیمی قرار می‌گیرد اشکالاتی خواهد داشت اما حدس من این است که در خیلی از بخش‌های مناظره و آیتم‌های آن، نسبت به سال 92 ، مشکل خیلی کمتری از دید نامزدهای ریاست جمهوری خواهیم داشت و به طبع از نظر بیننده‌ها هم همین طور خواهد بود.

چه کار باید کرد تا بی‌طرفی صداوسیما در مناظره‌ها ثابت شود؟

این برنامه‌ساز تلویزیون در پاسخ به این سوال که «چه کار باید کرد تا بی‌طرفی صداوسیما در مناظره‌ها ثابت شده و خیال مخاطب راحت شود؟» گفت: از نظر شکلی، طبیعتا باید حتی در اندازه نما، یعنی اندازه‌ای که از تک تک نامزدهای ریاست‌جمهوری گرفته می‌شود و حتی طول زمان آن نما، عدالت رعایت شود. چون بیننده حساس است و اگر ببیند نمای بسته‌ای از یک نامزد ریاست‌جمهوری بیشتر پخش شده و از یک نامزد انتخاباتی نمای بسته کمتری، احساس می‌کند عدالت رعایت نشده. یا حتی اگر حس کند مجری برنامه که به شکلی داور اجرایی آن مناظره هم هست، در لحن و بیان و داوری خودش به یکی از کاندیداها حتی ناخواسته گرایش پیدا کرده، از نظر بیننده حتما مورد اشکال قرار دارد. اعتقادم این است که هم از نظر شکلی و هم از نظر محتوایی باید طوری مناظره انجام شود که بیننده پیش خودش حس کند که کاملا رعایت عدالت در مورد تک تک نامزدها صورت گرفته است.

تقوی‌زنوز با بیان اینکه «البته یک بخش ماجرا دست تلویزیون و برنامه‌ساز مناظره نیست» گفت: فکر کنید یک نامزد انتخاباتی بسیار بیان خوبی دارد و از ریتم بیان خیلی مناسب و تْن صدای خیلی خوبی برخوردار است، این دیگر بحثی شخصی است. یا نامزد دیگری نتواند بیان یا صدای خوبی داشته باشد و کاریزمای خاصی که ممکن است در بعضی‌ها باشد و در بعضی نه. همین را بیننده شاید درنظر نگیرد و حس کند تلویزیون جانبداری کرده در حالی که آن نامزد، بیان شیوا و تجزیه و تحلیل خوبی دارد که مشخصه فردی او می‌شود و تلویزیون کاری نمی‌تواند انجام دهد.

گاهی ویژگی شخصی نامزد موجب برتری او در مناظره می‌شود

او با بیان اینکه «گاهی ویژگی شخصی نامزد موجب برتری او در مناظره می‌شود» گفت: اگر ما این برتری و این ویژگی‌ها را درنظر نگیریم ممکن است پیش خودمان فکر کنیم برنامه‌ساز جهت‌گیری کرده یا به سمت یکی از کاندیدها افتاده و به کاندیدای دیگر کمتر مهلت و امان داده است. ممکن است بیننده این را در علاقه‌اش به یک نامزد درنظر نگیرد.

تقوی‌زنوز تصریح کرد: جدای از ویژگی‌های فردی هریک از نامزدها، تلویزیون باید این عدالت را چه در زمان نشان دادن تصاویر نامزدها و چه در نوع بیان مجری برنامه رعایت کند. بیان مجری برای پرسش یک سوال خاص و ضرب‌آهنگ و لحن او باید برای تک تک نامزدها یکسان باشد. مطمئنم تلویزیون می‌رود به سمت اینکه مورد سوءبرداشت قرار نگیرد اما گاهی ویژگی‌های فردی در نامزدها تعیین‌کننده هستند و ممکن است گاهی اوقات بیننده این را درنظر نگیرد.

این مدرس دانشگاه صداوسیما در پاسخ به این سوال که آیا به نظر او در دوره گذشته این شاخص‌های بی‌طرفی ازسوی رسانه ملی رعایت شده؟ گفت: روش سال 88 را من اصلا روش مناسبی نمی‌دانم و به آن نقد دارم و معتقدم اصلا درست نبود. در کشوری مثل امریکا قبل از اینکه نامزدهای نهایی دو حزب انتخاب شوند هرکدام تعدادی را معرفی می‌کنند و همه آنها مقابل مردم قرار می‌گیرند و این مجریان شبکه‌های تلویزیونی هستند که سوالی را مطرح می‌کنند؛ مثلا در مورد ایران نظر تک تک این افراد را می‌گیرند.

جای قرار گرفتن نامزدها در مناظره گروهی ممکن است عادلانه به نظر نیاید

تقوی‌زنوز با بیان اینکه به اعتقاد او، قرار گرفتن تمامی نامزدها کنار هم در مناظره مزیت است، گفت: ولی همین کنار هم قرار گرفتن گاهی اوقات اشکالاتی را هم ایجاد می‌کند؛ مثل اینکه کدام یک از نامزدها اول قرار بگیرد، کدام به مجری نزدیک‌تر باشد و کدام دورتر. همه اینها ممکن است از یک زاویه دید به نوعی از عدالت خارج باشد اما چاره‌ای هم نیست.

او یادآور شد: می‌دانم که حتی سر محل ایستادن‌های نامزدها، قرعه‌کشی انجام می‌گیرد که به کدام نامزد، کدام جایگاه تعلق بگیرد. یعنی کاری نمی‌توان کرد؛ اگر نامزدها دو نفر باشند می‌توانند در طرفین مجری قرار بگیرند اما وقتی تعداد زیاد می‌شود قرارگیری‌شان هم داخل میزها و نزدیکی‌شان کنار مجری ممکن است عادلانه به نظر نیاید. چون کسی که نزدیک مجری است صدای او را راحت‌تر می‌شنود اما برای نامزدی که دورتر است مجری شاید مجبور باشد بلندتر صحبت کند و سوال را بلندتر بیان کند؛ همین ممکن است برای بیننده داخل خانه سوال ایجاد کند در حالی که راه دیگری هم نیست. نمی‌دانم همین قرعه‌کشی جایگاه‌ها را سال 92 نشان دادند یا نه اما باید نشان دهند.

تقوی‌زنوز با اشاره به مثالی گفت: مانند قرعه‌کشی مسابقات ورزشی است که کسی در گروهی قرار می‌گیرد که سخت است و کسی در گروهی ساده؛ در مناظره‌های تلویزیونی در بعضی از بخش‌ها امکان اینکه عدالت را برقرار کنند وجود دارد و باید با کمال و حد اعلا آن را انجام داد اما بعضی بخش‌‌ها با قرعه‌کشی به دست می‌آید مثل همین که اولین نفر چه کسی صحبت کند و سوال را جواب دهد و دومین نفر و آخرین نفر چه کسی باشد. همین موضوع در جلب نظر بیننده یک مناظره خیلی تاثیر دارد چون اولین نفر با یک سوال اولین برخورد را دارد اما کسی که نفر آخر است برای پاسخگویی به سوال آماده‌تر است و پاسخ سنجیده‌تری را می‌دهد.

او خاطرنشان کرد: با تجربه این سال‌ها معتقدم بعضی بخش‌ها را در مناظره نمی‌شود کاری کرد؛ قرعه تعیین می‌کند که نقطه نظر مردم نسبت به یک پاسخ، از این رو به آن رو شود و آن پاسخ حتی در تغییر نگاه مردم نسبت به یک نامزد انتخابات تعیین‌کننده شود. اما در بخش‌هایی که دست برنامه‌ساز و تلویزیون باز است، باید عدالت رعایت شود چون اگر نشود، بیننده آن را به خوبی درک می‌کند.