عاقبت گورخواب‌ ها چه شد؟

 از خیابان خاکی تا نصیر آباد تهران. کارتن خواب ها تهران را در نوردیده اند. پدیده بی خانمانی و کارتن خوابی سال هاست که دامن گیر شهرهای بزرگی چون تهران است و مسئولان نیز همیشه می گویند که برای حل این مشکل کاری خواهند کرد.

 پیشترها که تهران چنین دراندشت نبود، آن زمان که نه آنقدر نزدیک است که در خاطر نسل‌ جدید باشد و نه آن چنان دور که از خاطرات نسل‌های باقی مانده پیش از انقلاب رفته باشد خیابانی وجود داشت معروف به خیابان خاکی. خیابانی در نزدیکی میدان گمرک که آن زمان ۳۰ متری هم صدایش می‌کردند. اولین خیابان که محلی برای رفت و آمد و زندگی معتادان و کارتن خواب‌های تهرانی بود. خیابانی که پس از انقلاب تغییر نام داد و از وجود معتادان پاک شد اما چه کسی می‌دانست که کارتن خواب‌ها چندین سال بعد سر از گورهای نصیرآباد در می‌آروند و خبرشان نه تنها ایران را پر می‌کند بلکه فراتر از مرزها و روی جلد روزنامه‌های خارجی نقش می‌بندد.

گورخواب‌ها از کجا آمدند؟

گورخواب‌ها یک شبه از روی جلد یک روزنامه سر برآورده بودند، خبرشان دست به دست می‌گشت و دنیا را شگفت زده می‌کرد اما خودشان نمی‌دانستند که انتخاب گور برای لختی خواب در سردترین شب‌های تهران در سال ۹۵ می‌تواند انقدر همه را متعجب کند. افرادی که پیش‌تر جلوی چشم‌ها روی پل عابر پیاده، زیر پل‌ها، کنار خیابان و کوچه‌های خلوت حتی زیر کانال‌ها و جوی‌های سرپوشیده خیابان و بزرگراه و در خرابه‌های تاریخی شهر ری شب‌های سرد سال را صبح می‌کردند و جای تعجب برای کسی نبود.

این بار اما گور‌های نصیرآباد ولوله در ایران برپا کردند. ۷ دی ماه و تنها یک هفته پس از آغاز طرح ساماندهی شهرداری به دنبال خبرهای بد از مرگ کارتن‌ها در سرما که زنان و کودکان هم در میانشان بودند، روزنامه شهروند در صفحه یک خود عکس و گزارشی از ۵۰ زن، مرد‌ و کودک منتشر کرد. مردان و زنانی که شب را نشسته در گورهای از پیش ساخته شده نصیرآباد به صبح می‌رساندند.

در گزارش این روزنامه آمده بود: «درون گورستان، ٣٠٠ گور از پیش آماده وجود دارد که ٥٠‌ کارتن‌خواب دست کم ٢٠ گور را اشغال کرده‌اند. در هر گور یک نفر و گاهی هم سه تا چهار نفر زندگی می‌کنند. خیلی که هوا سرد می‌شود، دنبال چوب می‌گردند برای درست‌کردن آتش و گرم‌شدن در گور‌هایی که پایان زندگیست برای همه، اما برای اینها شده سرآغاز و سرپناه. زن، مرد و کودک؛ کارتن‌خواب‌هایی که در قبر نشسته می‌خوابند.»

گورخواب‌ها، اصغر فرهادی را دست به قلم کردند تا نامه‌ای به رئیس جمهور بنویسد. نامه‌ای که با شرم و خجالت او آغاز می‌شد. فرهادی در نامه‌ خود، نام گورخواب‌ها، همان کسانی که شب‌های سرد استخوان‌سوز را در گوشه گوری نشسته به صبح می‌رساندند و به تعبیر تلخ گزارشگر مرگ را زندگی می‌کردند را، «آرمان» خواند و نوشت: این نام مرا رها نمی‌کند. «آرمان» گم شده‌ای که در گور پیدایش کرده‌اند. شرم بر ما.

نامه چنان متاثر کنند بود که روز بعد حسن روحانی، رئیس جمهور در سخنرانی خود در نشست تخصصی جامعه نظارت و بازرسی دولت به گورخواب ها واکنش نشان داد و در پاسخ به نامه‌ای اصغر فرهادی گفت: چه کسی می تواند در جامعه بزرگی مثل ایران ببیند عده ای از هم نوعانش که آسیب اجتماعی دیدند شب بخاطر بی پناهی به قبر پناه ببرند.

برخورد قهرآمیز با گورخواب‌ها

رسیدگی به وضعیت کارتن خواب‌ها در ایران سال‌های سال است که متولی واحد ندارد از سازمان بهزیستی گرفته تا کمیته امداد، شهرداری و استانداری حتی وزارت کار و رفاه اجتماعی در امر رسیدگی به این آسیب اجتماعی سهیم هستند و با این وجود هیچ کدام مسئولیت کارتن‌خواب‌ها را نمی‌پذیرند اما با آمدن گورخواب‌ها چه کسی باید بار مسئولیت را قبول می‌کرد؟ دادستان شهریار پیش قدم شد. در اولین ساعات پس از بازتاب گسترده گورخواب‌ها در فضای مجازی و رسانه‌ها روح الله حسین زاده، دادستان شهریار برای ساماندهی وضعیت کارتن خواب‌های گورستان نصیرآباد باغستان در حومه شهریار دستور ویژه‌ای صادر کرد و گفت که به كلانتری، بهزیستی و شهرداری در رابطه با جمع آوری و ساماندهی کارتن خواب های این گورستان دستورداده شد.

به دنبال این دستور ویژه استاندار تهران جلسه فوری برگزار کرد و به فرماندار شهریار دستور داد تا موضوع را پیگیری کند. سعید ناجی فرماندار شهریار به قبرستان نصیرآباد رفت و با قبرهای خالی روبه‌رو شد. روزنامه شهروند در پی بررسی چرایی این اتفاق با چند نفر از گورخواب‌ها مصاحبه کرد و از ضرب و شتم گورخواب‌ها نوشت. بهروز یکی از کارتن‌خواب‌های نصیر آباد در گفت و گو با شهروند گفته بود: «صبح ماموران آمدند، همه را زدند، وسایلشان را بردند و رفتند. الان فقط من اینجا مانده‌ام» دیگری گفته است: صبح یک عده ای آمدند و با مشت و لگد ما را متفرق کردند، از شهرداری و کلانتری بودند. آنها که ما دیدیم، لباس خاصی تنشان نبود. فقط می خواستند ما را متفرق کنند. وسایلمان را بردند و رفتند. البته نه وسایل همه را. فقط به ما گفتند بروید بیرون.

با انتشار دوباره گزارش بیرون کردن گورخواب‌ها در روزنامه شهروند روح الله حسین‌زاده، دادستان عمومی و انقلاب شهریار ضرب و شتم کارتن خواب‌های گورستان نصیرآباد باغستان در حومه شهریار را تکذیب کرد و گفت: تصمیم بر این است که پس از غربالگری این افراد توسط بهزیستی، نسبت به ترک اعتیاد آنها اقدام شود، در این راستا لازم است ارگان های مربوطه، حمایت‌های لازم را در خصوص این افراد به‌عمل آورند.

عاقبت گورخواب‌ها چه شد؟

کمپ عاقبت گورخواب‌های نصیرآباد شد. تنها ۲ روز بعد از انتشار گزارش اصلی گورخواب‌ها سیدحسین هاشمی، استاندار تهران در نشستی خبری گورخواب‌های گورستان نصیرآباد را معتادان متجاهر خواند و از جمع آوری  و انتقال آنها به کمپ خبر داد و گفت: گورخواب‌ها در حال حاضر جمع‌آوری شدند و به گرم خانه شهرستان شهریار منتقل شدند. به فرماندار شهریار نیز تاکید کردم که با توجه به ظرفیتی که برای شرق و غرب استان تهران جهت جمع‌آوری معتادان داده شده است، نسبت به جمع‌آوری معتادان متجاهر در این شهرستان اقدام کنند. بی‌تردید با افزایش همکاری نیروی انتظامی و با توجه به سردی هوا در فصل زمستان، جمع‌آوری این افراد افزایش پیدا خواهد کرد.

به دنبال خبرهایی که از ضرب و شتم و انتقال گورخواب‌های نصیر آباد به کمپ‌ در فضای مجازی منتشر می‌شد، نگرانی‌ مردم قوت بیشتری به شایعات می‌داد. همین سبب شد تا بسیار از مسئولان از جمله علی ربیعی، وزیر رفاه؛ ‌هاشمی، استاندار تهران؛ محمد نهاوندیان، رئیس دفتر ریاست جمهوری، انوشیروان محسنی‌بندپی، رئیس سازمان بهزیستی و مسئولانی از ستاد مبارزه با مواد مخدر از گورخواب‌ها و کمپ‌اخوان دیدار کنند و از حال و روز و وضعیت آنها باخبر شوند و به شایعات خاتمه دهند. محمد نهاوندیان در بازدید از بخش‌های مختلف مرکز نگهداری و درمان اخوان گفت: باید به این اتفاقی که در صحنه افکار عمومی جامعه افتاد به عنوان فرصتی مغتنم نگریسته شود. وظیفه ما توجه به این آسیب ها و تلاش مضاعف برای حل آنها است.

نهاوندیان همچنین خواست جدی مردم مبارزه با باندهای قاچاق مخدر و ساماندهی معتادان عنوان کرد و گفت: اعتیاد هم زاییده و هم مولد بیکاری است. آنچه در جامعه در بحث اعتیاد می بینیم حاصل غفلت‌ها و عدم توجه‌ها در زمان خود بوده است.

رئیس دفتر رییس جمهور با بیان اینکه در بحث اشتغال با وجود توفیق هایی که در طول سه سال گذشته حاصل شده است و بطور متوسط سالانه بیش از ٧٠٠ هزار شغل ایجاد شده است، گفت: اینکه هنوز نرخ بیکاری پایین نمی آید به خاطر تراکم شمار بیکارانی است که در سالهای قبل از دولت یازدهم ایجاد شده و ما باید در راستای حل همزمان مشکل بیکاری و اعتیاد تلاش کنیم.

او در رابطه با اقدامات انجام شده برای مبارزه با مواد مخدر نیز گفت: خوشبختانه ستاد مبارزه با مواد مخدر اقدامات گسترده و ریشه‌ای را طراحی، تصمیم گیری و اجرا کرده است به نحوی که امروز می‌توان مطمئن بود که ظرفیت‌های ما در مراکز جمع آوری و درمان تناسب معقولی با این آسیب اجتماعی پیدا کرده است که البته باید تکمیل شود.

جمع آوری ۱۵ هزار نفری کارتن‌خواب‌ها و معتادان

خفتگان زنده در گورها از یاد مردم نمی‌روند حتی اگر روزها، ماه‌ها و سال‌ها از آن گذشته باشند. جمع آوری، سامان دهی، بهبود و بازگرداندن کارتن‌خواب‌ها به زندگی عادی که اکثر آنها را معتادان تشکیل می‌دهند از جمله مطالبات اجتماعی مردم هستند که دستگاه‌های اجرای موظفند این مطالبات را برآورده سازند.

براساس ابلاغیه وزیر کشور، استاندار تهران به عنوان رئیس ستاد فرهنگی و اجتماعی مدیریت و ساماندهی آسیب‌های اجتماعی استان وظیفه دارد تا در جهت سامان دهی این معتادان و کارتن‌خواب‌ها اقدام کند که براساس گفته‌های سیدشهاب‌الدین چاوشی، معاون سیاسی و اجتماعی استاندار تهران، تاکنون هشت جلسه ستاد مدیریت و سامان دهی آسیب‌های اجتماعی استان تهران به ریاست استاندار و حضور دستگاه‌های استانی در بالاترین سطوح سازمانی و با حضور بالاترین مقامات استان تشکیل شده و آسیب‌های اجتماعی استان مورد بررسی و اتخاذ تصمیم قرار گرفته‌ است.

به گفته چاوشی، در این ستاد 18 کمیته تعریف شده که هرکدام از این کمیته‌ها دارای مسئول و متولی خاص هستند که براساس برنامه‌های مصوبی که در شورای اجتماعی کشور تدوین و ابلاغ شده است، استانداری در چند زمینه وارد شده است. در مسئله جمع‌آوری معتادان که چهره شهر را نامناسب کرده است استان تهران توفیق‌های نسبتاً قابل قبولی داشته است. جمع‌آوری معتادان از ۴۰۰ نفر در ابتدای شروع به کار دولت به 15000 نفر و ظرفیت پذیرش نیز به 10000 نفر افزایش پیدا کرده است.

البته همان طور که او بیان کرده این جمع‌آوری فقط بخشی از مشکل را حل می‌کند و  برای آنکه این معتادان بازپروری شوند و از ورود دوباره آنها به چرخه اعتیاد جلوگیری شود به تدابیر ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور و همکاری و مشارکت آن با حوزه امنیتی و حوزه اجتماعی استانداری و سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها نیازمند است.