آیا ایران و مصر آماده آشتی هستند؟

 حسین موسویان و یاسین ال آیوتی دو دیپلمات سابق ایران و مصر با درج مقاله مشترکی درباره مسئولیت تاریخی ایران و مصر برای همکاری استراتژیک جهت حل بحران های منطقه‌ای، نوشتند: تهران و قاهره می توانند آشتی درجهان اسلام و برقراری ثبات درمنطقه را رهبری کنند.

در این مقاله آمده است: درخاورمیانه، برجسته ترین تمدنهای بشری متعلق به مصر و ایران است که درطول قرنهای متمادی چراغ راهنمای ماندگار علوم بشری بوده و بی اندازه به پیشرفت بشری خدمت کرده اند.
 
با تجدید ایده "آمریکا اول" توسط ترامپ و تمام عواقب شوم اجرایی شدن این نوع ملی گرایی، جامع جهانی امروزه عمیقا نیازمند ایده "گفتگوی تمدنها" ست که ابتدا توسط آقای خاتمی، رییس جمهور وقت ایران، پیشنهاد و اخیرنیزتوسط مفتی اعظم الازهرمصرطی سخنرانی خود درمجلس آلمان موردتاکید قرار گرفت.
 
درحالیکه گفتگوی جهان اسلام و غرب بسیار اهمیت دارد، گفتگوی بین الاسلامی نیز به همان اندازه اهمیت پیدا کرده است. مصر با یک سوم جمعیت جهان عرب و ایران بعنوان بزرگترین کشور جهان تشیع،میتوانند آشتی درجهان اسلام و ثبات منطقه ای را رهبری کنند.
 
روابط دوقدرت منطقه بعد از انقلاب اسلامی و یخاطرپذیرش شاه مخلوع فراری ایران توسط مصرو قراردادصلح مصر با اسراییل به تلخی گرایید.تلاشهایی برای آشتی دوکشور صورت گرفته است.

حسین موسویان، یکی از نویسندگان این مقاله و مسئول سیاست خارجی وقت دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی، در سال 2004 به دعوت اسامه الباز ، مشاور عالی سیاسی حسنی مبارک رییس جمهور وقت مصر، سفری محرمانه به مصرداشت و بعد از یک روز گفتگو، دوطرف روی یک بسته ای برای عادی شدن روابط ایران و مصرتوافق کردند که مورد پذیرش قاهره و تهران قرارنگرفت.
 
بهرحال، یاسین ال آیوتی ، یکی دیگرازنویسنده گان این مقاله، معتقد است اگرمجددا دیپلماسی فعال شود، موفق خواهد شد. اودرسفر دوماه پیش به قاهره،زمینه آمادگی های زیادی در نهادهای قدرتمند غیردولتی برای بهبود رواط با ایران را مشاهده و دلایل گرم شدن روابط باتهران هم را متعدد یافته ازجمله مبارزه با تررویسم. موسویان هم معتقد است زمینه متقابل درطرف ایرانی هم وجود دارد.
 
علیرغم تلاشهای برخی برای ترویج شیعه هراسی،یاسین ال آیوتی در کتاب "شکاف شیعه و سنی" خود، ثابت کرده که هیچ مبنای دینی برای این شکاف وجود ندارد. متفکران ایران و مصر درطول تاریخ برای نزدیکی شیعه و شنی تلاش کرده اند. درقرن نوزده، شیخ عبده و سید جمال الدین اسد آبادی درمورد همکاری مشترک جهت تحقق وحدت جهان اسلامی توافق کردند. درقرن بیستم نیز ایت الله بروجردی مرجع عالی شیعه و شیخ شلتوت، مفتی اعظم الازهر به چنین درک مشترکی رسیدند و به همین علت هم الازهر فتوای به رسمیت شناختن مذهب شیعه بعنوان یکی از مذاهب اسلامی را صادر کرد.
 
متاسفانه درسالهای اخیر شعار فرقه گرایی از برخی چهره های مذهبی مصری شنیده شد. شیخ یوسف القرقاوی، یک چهره مذهبی برجسته اخوان المسلمین مواضع مرتجعانه ای علیه شیعیان داشته است. مرحوم آیت الله رفسنجانی، از متفکرین جهان تشیع، دریک مناظره تلویزیونی جواب مناسبی به او داد. هرچند امروزه شیخ قرقاوی مطرود الازهرمصر است و دردام سوق دادن مسلمانان به سوی وهابیگری افتاده است.
 
بهرحال با شدت گرفتن اختلافات سیاسی و مذهبی بین دوکشور، گرایش قاهره به سمت کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بویژه عربستان و امارات و کویت، افزایش پیداکرد و آنها مانع هرگونه بهبود روابط ایران و مصر شدند. افول اقتصاد مصر و افزایش جمعیت این کشور ورسیدن به مرز 100 میلیون، نیاز قاهره به کمکهای مالی کشورهای مذکور بویژه امارات، افزایش یافت هرچند ابوظبی مخفیانه برای مقابله با ترویج ایدئولوژی وهابیگری سعودیها با با الازهر مصرهمکاری کرده است.
 
مصر در مورد جنگی که صدام علیه ایران آغاز کرد، محتاطانه تر ازشیوخ عرب برخوردکرد و درزمان تجاوز صدام به کویت ، درجهت توقف تجاوزصدام تلاش و درمورد تجاوز سال 2003 آمریکا به عراق، موضع صبر و انتظار در پیش گرفت. بهرصورت چرخش تاریخی شاقول سیاست خارجی مصر به مسائل خلیج فارس نشانه تمایل قاهره به بالانس در روابط خارجی است و حقایق زیر نشان میدهد که شانس بهبود روابط با تهران برای تحقق این بالانس وجوددارد:

1-قاهره با مخالفتهای کشورهای عرب حوزه خلیج فارس با برجام، هم صدا نشد.

2- اتهامات آمریکا و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس درمورد حمایت ایران از تروریسم ونقش بی ثبات کننده ایران، طرفدار چندانی درقاهره ندارد.

3-نقش مصر دربه اصطلاح " ائتلاف عربی" علیه حوثیها در یمن، محدود به تامین امنیت خلیج عدن، محدود شده است.

4-سیاست ایران درحمایت از دولت سوریه  با موضع قاهره در مخالفت با تلاشهای احمقانه برای تغییر رژیم در دمشق یا کشورهای دیگر، تقویت شده است.

5-روابط مصر با عربستان دچار افت و خیز است بویژه اینکه مخالفتهای الازهر با ترویج وهابیگری سعودی درحال گسترش است.
 
ایران ومصر وارث قدرتمندترین و پرنفوذترین تمدنهای جهان اسلام و بشریت هستند وهرگونه ادعای خصومت دینی بین آنها نیز  بسیاراغراق آمیز است چون این سلسله فاطمیون شیعی بودند که حدود هزار سال پیش، قاهره را بنا کردند.ایران و مصردو منبع قدرت واقعی جهان تسنن و تشیع هستند.همکاری این دوقدرت تاثیر بسزایی درمدیریت بحرانهای منطقه، فرقه گرایی درجهان سنی-شیعه  و مهار جنگهای داخلی درکشورهای بحران زده، خواهد داشت بویژه اینکه دوکشور درمورد گروههای تروریستی همچون داعش و القاعده، مواضعی نزدیک بهم دارند . تهران و قاهره مسئولیت بزرگ و تاریخی درهمکاری استراتژیک برای حل بحرانهای خانمانسوز منطقه دارند.
 
سید حسین موسویان پژوهشگر ارشد دانشگاه پرینستون آمریکا و معاون پیشین سیاست خارجی دبیرخانه شورای امنیت ملی ایران

یاسین ال آیوتی نویسنده وحقوقدان برجسته مصری، دیپلمات پیشین سازمان ملل، استاد حقوق دانشگاههای متعدد درمصرو آمریکا و نویسنده کتابهای متعدد از جمله "مصرجدید: ازهرج و مرج تا کشوری قدرتمند"