موضوع مواد مخدر و جايگزيني براي اعدام

قریب به صدها سال است که انسان به برخی مواد مخدر دسترسی یافته و  به‌کار گرفته است. اسناد تاریخی نیز حکایت از آن دارد که ابوعلی سینا برای درمان برخی دردها و بیماری‌ها، از تریاک استفاده کرده است. اگرچه تریاک در ابتدا، برای درمان به‌کار رفته، اما اکنون مواد مخدری از آن مشتق و وارد بازار می شود که نه تنها تاثیر درمانی ندارد بلکه سالانه میلیون‌ها  انسان را به کام مرگ می کشاند. امروز تجارت مواد مخدر، بعد از نفت، در رتبه دوم جهانی قرار دارد و روانپزشکان و جامعه شناسان، اعتیاد را یک بیماری روانی می‌شناسند که عوارض بیولوژیکی و فیزیولوژیکی نامناسب اجتماعی و روحی را در افراد مبتلا  به‌وجود می‌آورد و علاوه بر آسیب های جسمی و اقتصادی، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات اجتماعی دنیای امروز است، آمارهای جهانی نشان می دهد، این سال‌ها، بیش از دویست و پنجاه میلیون نفر مصرف کننده مواد مخدر در جهان وجود دارد که قریب به دو میلیون و پانصد هزار نفر آن در ایران زندگی می کنند. فراوانی این بیماری در کشورهایی بیشتر است که در آن بیکاری، استرس و فشارهای روانی، رواج بیشتری دارد. 90درصد تریاک جهان در افغانستان تولید می‌گردد و بیشترین کشف مواد مخدر (حدود 81 درصدکشفیات جهانی) و بیشترین سوء مصرف نیز در ایران شناسایی شده است و متاسفانه شیوع مصرف مواد افیونی با نرخ  26 .2 درصد در ایران در حال رخ دادن است، در حالی که در کشوری مثل عربستان سعودی، این نرخ از 06/ 0 درصد هم کمتر می باشد؛ این آمار برای کشور ما فوق العاده خطرناک است، به‌خصوص که در حال حاضر، الگوی مصرف مواد مخدر در ایران به تدریج  از تدخینی به سمت تزریقی و خطرناک‌تر از آن، از مواد طبیعی به صناعی و شیمیایی در حال تغییر است و به سرعت، نسل جوان و مولد کشور را به سوی نابودی می کشاند و حکایت از آن دارد که شیوه مبارزه با مواد مخدر در سال‌های اخیر، در ایران مناسب و باز دارنده نبود، لذا باید در این مسیر طرحی نو در اندازیم. مهم‌ترین عاملی که در سال‌های اخیر برای بازدارندگی خرید و فروش و ترانزیت مواد مخدر در کشور ما در نظر گرفته شده، اعدام است و با اینکه ببشترین اعدام‌ها در مورد مجرمانی صورت گرفته که به ترانزیت مواد مخدر مشغول بودند، اما تاثیر چندانی بر کنترل ترانزیت نگذاشته است و نشان می دهد قدرت بازدارندگی اعدام در این رابطه، بسیار ضعیف بوده و راه حل مناسبی برای جلوگیری از رشد جرم در کشور نیست؛ شاید به همین خاطر است که در اسلام، از حکم اعدام برای جلوگیری از جرم و جنایت کمتر استفاده شده است، حتی برای قصاص قتل نفس هم بر عفو وگذشت تاکید می‌گردد: «ياَايُّهَا الَّذينَ ءامَنوا كُتِبَ عَلَيكُمُ القِصاصُ فِي القَتلَي ...»، اما بلافاصله پس از این حکم و در ادامه همین آیه  می فرماید: «فَمَن عُفِي لَهُ مِن اَخيهِ شى‏ءٌ فَاتِّباعٌ بِالمَعروفِ ... = پس کسی که برادر (دینی) خود را عفو کند، راه پسندیده ای را برگزیده است ...» و جالب تر آنکه در همین آیه، حق برگشت از عفو را هم از ولیِّ دم سلب می كند : «فَمَنِ اعْتَدَی بَعْدَ ذَلِک فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ = کسی که بعد از عفو، از آن منصرف شود، منتظر عذاب درناکی باشد!» (قرآن، س بقره، آ 178). مالک ابن‌انس دانشگاه نقل کرده است که «هرگز دعوای قصاص نزد پیامبر (ص)، طرح نشد مگر اینکه ولیِّ دم را به عفو امر کردند» (سنن بیهقی، ج 8 ص 54). در تفسیر نورالثقلین در همین رابطه از قول امام صادق علیه السلام نقل شده است که «اگر کسی عفو کند، خداوند به همان اندازه از گناهان او می بخشد.» (جلد 1 ص 637). نکته مهم دیگر آنکه، قرآن در مورد کسانی که فسادی در زمین برپا می کنند، می فرماید، اگر توبه کردند و خود را اصلاح نمودند، خدا توبه ايشان را قبول می کند اما آن کس که پس از ستم کردن، توبه و جبران نماید، خداوند توبه او را می‌پذیرد، خداوند، آمرزنده و مهربان است.» (قرآن س مائده ، آ 39)، همچنین قرآن از کشتن انسان‌ها بیزار است و حتی سنگینی گناه کشتن به ناحقِ یک نفر را به اندازه کشتن تمام انسان‌های روی کره زمین می شناسد: (س مائده ، آ 32) و برعکس، از نظر قرآن، تلاش برای اصلاح رفتار یا نجات جان حتی یک نفر، ارزشش به اندازه نجات همه انسان‌هاست: و هر کس، انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است».

(س مائده، آ32)، این‌ها نشان می دهد که برای جلوگیری از فساد، راه دیگری جز اعدام هم وجود دارد. گفته می شود که ترانزیت حدود 60 درصد قاچاق مواد مخدر به سوی اروپا، توسط باندهای مخوف جهانی، از طریق ایران انجام می شود، پس معلوم است که با اعدام های در ایران، فقط ساقه‌ها قطع می شود و ریشه همچنان به جای خود پابرجاست، زیرا اکثر کسانی که در این رابطه اعدام می شوند، واسطه هایی هستند که به علت بیکاری و فقر، در این مصیبت گرفتار شده اند و مسلما در بین آن‌ها فراوانند اشخاصی که با ارشاد و تربیت، اصلاح می‌شوند تا چراغ امید خانواده هایشان خاموش نشود، در حالی که با کثرت اعدام‌ها، قبح موضوع شکسته شده و نه تنها فرزندان و بستگان اعدامی همچنان در معرض خطر قرار دارند و این دور باطل، تکرار گشته و بهانه جویی های غرب بر علیه ایران، از طریق سازمان‌های حقوق بشرِجهانی باقی می‌ماند، بلکه عقده هایی که در دل بستگان اعدامی پدید می آید، ناخودآگاه آنان را به سوی جرم و جنایت تحریک می کند؛ یعنی با این اعدام‌ها، نه تنها ریشه اصلی فساد قطع نمی‌شود، بلکه خسارات و آسیب‌های اجتماعی که برای خانواده و فرزندان و بستگان فرد اعدام شده باقی می‌ماند، بر آن مشکلات می افزاید؛ در حالی‌که اگر مجرم مواد مخدر، زندانی و تحت آموزش و تربیت و اصلاح قرار گیرد، نه تنها چنین پیامدهایی پدید نمی‌آید بلکه هشداری است برای بستگان زندانی که آنان را از رفتن به سوی گناه و جنایت باز می دارد، ولی خاطره اعدام، به زودی از اذهان پاک شده و زمینه جرم برای ارتکاب بستگان همچنان باقی می‌ماند، چنانكه در 37 سال گذشته، اعدام کرده ایم، اما نه تعداد فروشنده و نه تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر کاهش نیافته است.
دکتر سيدعلي ميرباقري/ مشاور ارشد وزارت کشور و استاد دانشگاه