اروپا برای برجام می‌جنگد؟

 عدم اطمینان رو به رشدی درباره سرنوشت توافق هسته ای ایران وجود دارد که با شروع کار دولت ترامپ و رویکرد آنها نسبت به ایران بیشتر نیز شده است. در این حال، چشم امید حامیان آمریکایی برجام برای حفظ توافق به اروپایی ها است.
 
خطراتی بیشتر از این را نمی شود تصور کرد. برجام نه تنها دستاوردی برای دیپلماسی و عدم اشاعه است بلکه راه را برای تعامل مجدد با کشوری کلیدی در تقاطع خاورمیانه، خلیج فارس، افغانستان و آسیای میانه، باز کرده است. منطقه ای وسیع که از رادیکالیسم، فرقه گرایی و تروریسم به ستوه آمده است.
 
در این زمینه، کمیته تجارت بین الملل پارلمان اروپا (اینتا) جلسه ای را در تاریخ 24 ژانویه برای چشم انداز تجارت و سرمایه گذاری در ایران ترتیب داد، که به نظر دیرهنگام است. شرکت کنندگان برجسته این جلسه این افراد بودند: پیمان سیدات، سفیر جمهوری اسلامی ایران، هوگو سوبرال، رئیس نیروی کار ایران در بخش خدمات خارجی اروپا، اریک فیستا، غول نفت و گاز فرانسوی و مدیرعامل بخش ایران در توتال و روزبه پارسی، مدیرگروه اروپایی پژوهش درباره ایران که اتاق فکری مهم در اروپا به حساب می آید.
 
سیدات و سوبرال هر دو بر این بارو بودند که برجام نه تنها به خاطر ماهیت ذاتی اش حیاتی است بلکه به این دلیل که راه را برای همکاری در زمینه امنیت منطقه ای هموار و پتانسیل عظیمی را برای تعامل اقتصادی آزاد کرده است، مهم تلقی می شود. اگرچه سیدات به ادامه یافتن معامله تاکید داشت اما ناامیدی تهران در مسیرناهموار اجرای توافقنامه را اعلام کرد.
 
سیدات استدلال می کند که بنا به گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی ایران به تعهدات خود پایبند بوده اما ایالات متحده خلاف روح قرارداد عمل کرد و موانعی برای تجارت ایران با طرف های ثالث ایجاد کرده است. این مساله به نوبه خود منافع اقتصادی ای را که ایران می توانست از طریق برجام به دست آورد محدود کرده و ممکن است در درازمدت به تضعیف این قرارداد منجر شود.
 
توجه خاص نماینده شرکت توتال به این موضوع حساس قابل توجه بود. اریک فیستا به عدم قطعیت ناشی از عملکرد آمریکا اشاره کرد که مانع از چشم انداز روشن همکاری های اقتصادی میان اتحادیه اروپا و ایران شده است. توتال از سال های 1950 در ایران حضور داشت و تا دوران تحریم ها در سال 2012 فعال بود و یکی از نخستین شرکت های اروپایی به حساب می آید که پس از برداشته شدن تحریم ها در پی توافق برجام، حضور خود در ایران را تجدید کرد. در نوامبر 2016، توتال توافقی با شرکت ملی نفت ایران برای توسعه بیشتر پارس جنوبی، بزرگترین میدان گازی جهان که بین ایران و قطر مشترک است، به امضا رساند. براساس شرایط این قرارداد توتال می تواند بیش از چهارمیلیارد یورو در این پروژه تا سه سال آینده سرمایه گذاری کند.
 
عدم قطعیت در سیاست آمریکا حداقل به دو صورت شرکت ها را تحت تاثیر قرار می دهد. اول، این واقعیت که رئیس جمهور آمریکا می تواند یک جانبه تصمیم به چشم پوشی از این قرارداد بگیرد یا در هر زمان با صدور فرمانی اجرایی برقراری تحریم های ثانویه را خواستار شود. این تصمیمات می توانند به تجارت شرکت هایی مانند توتال با ایران آسیب برساند. تحریم های باقی مانده ایالات متحده، مانع استفاده بیش از 10درصد از محتوای تکنولوژیک، به خصوص در صنعت نفت و گاز می شود، که دراختیار آمریکاست. با کاهش تعداد تامین کنندگان، هزینه های تجارت برای این دست شرکت ها افزایش پیدا می کند.
 
دوم، قضاوت اخیر آمریکا، کل سیستم مالی بانک های اروپایی در قبال با ایران را تحت تاثیر قرار می دهد و معامله با ایران را مشکل می کند. تنها چند بانک کوچک و متوسط خصوصی هستند که محدودیتی ندارند. به عنوان مثال توتال سه ماه پیش می خواست چندصد هزار یورو را به بانکی در تهران برای پرداخت حقوق کارکنان محلی و اجاره دفتر پرداخت کند اما بانک های کوچک نمی توانستند چنین معامله ای را به دست گیرند. این نشان می دهد که چنین بانک هایی نمی توانند در پروژه های بزرگی که قرار است در تهران انجام شود درگیر شوند.
 
برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا به طور جداگانه با وزارت خزانه داری آمریکا درگیر هستند تا خطرات سرمایه گذاری در ایران را کاهش دهند. تجار اروپایی به اقدامات هماهنگ اتحادیه اروپا از جمله اعمال فشار به ترامپ برای جلوگیری از وضع تحریم های ثانویه، چشم دارند. بانک های اروپایی احتیاج دارند که از مقامات ایالات متحده چه در سطح فدرال و چه در سطح ایالتی اطمینان حاصل کنند. در غیر این صورت ممکن است معاملات بانکی آنها امن نبوده یا به طور کامل با تحریم های باقی مانده سازگار نباشد.
 
هم زمان اروپا می تواند به ایران کمک کند تا سیستم بانکی خود را مدرن کرده و به استانداردهای غربی نزدیک تر کند. نماینده توتال که از طرف بسیاری از فعالان اقتصادی اروپایی صحبت می کرد و کوشش زیادی داشت تا احترام بالایی برای تجارت با ایران قائل شود، انتقاد خود را از ساختار بسیار پیچیده سهامدارن در ایران بیان کرد.
 
روزبه پارسی که به تازگی برای بنیاد آلمانی فردریش ابرت مطالعه ای روی اقتصاد ایران انجام داده است با شک و تردید در مورد چشم انداز رسیدن به تفاهم با آمریکا به دلیل آن چه «لحظه های غیرمنطقی» می نامید، صحبت کرد. پارسی در ادامه استدلال کرد که اتحادیه اروپا به عنوان بزرگترین بلوک تجاری جهان باید استقلال خود را از ایالات متحده حفظ کند به طوری که از بند قانوگذاری های فدرال و دولتی آمریکا آزاد باشد. پارسی یادآوری می کند که اتحادیه اروپا در سال 1996 در برابر تحریم های ایالات متحده در تجارت با ایران و لیبی ایستاد و کنترل سازمان تجارت جهانی را از آمریکا گرفت. آمریکا در مواجهه با چنین چالشی ترجیح داد تا از تصویب سریالی تحریم ها از جانب ریاست جمهوری در برابر به خطر انداختن رابطه با اتحادیه اروپا چشم پوشی کند.
 
به گزارش دیپلماسی ایرانی، اما از آن زمان به بعد اتحادیه اروپا عملا به بازیگر درجه دوم در رابطه با ایران تبدیل شده است. تمام روسای جمهور آمریکا پس از جنگ جهانی دوم، حداقل از نظر زبانی، بر تعهد امریکا به پشتیبانی از یکپارچه سازی صلح آمیز اتحادیه اروپا تاکید کرده اند. در مقابل اما نگرش بی اعتنایی از سوی ترامپ نسبت به اتحادیه اروپا وجود دارد که در حال حاضر با لغو تجارت ترانس آتلانتیک نمود پیدا کرده است. حفاظت از معامله با ایران یکی از نقاطی است که اتحادیه اروپا می تواند استقلال خود را به نمایش بگذارد. هرچند اتحادیه اروپا خود با عوام فریب های راست افراطی در انتخابات مهم سال 2017 از جمله در دو کشور تاثیرگذار فرانسه و آلمان، درگیر است.