بازار تهران با وسعتی حدود۱۱۰ هکتــار و قدمتــی بیــش از یک قــرن، یکی از مراکــز فرســوده شــهر بــه حســاب می آید کــه در ضلــع جنوبــی خیابــان ۱۵ خرداد حــد فاصــل خیابان هــای مولــوی، خیــام و ری قــرار دارد.
آنچــه فضــا و کالبــد بــازار تهــران را از ســایر ســازه های شــهر متمایــز می ســازد، قدمــت بافــت آنســت کــه بــا کوچه هــای تنــگ و باریــک و پیــچ در پیــچ، یــک فضــای درهــم بافتــه و متراکــم را ایجــاد کرده اســت. از ایــن رو، ورود تجهیــزات، تأسیســات زیربنایــی و ایمنــی بــه ویــژه در مواقــع بــروز خطــر بــه ایــن بافــت، بســیار مشــکل اســت و ایــن در حالیســت کــه همــه روزه، حجــم زیــادی از مــردم اعــم از فروشــندگان و یــا خریــداران در ایــن بــازار رفــت و آمــد می کننــد و حجــم زیــادی از کالاهــا بــه آنجــا حمــل شــده و یــا در آن مــکان انبــار می شــوند.
بــا گــذر زمــان و افزایــش عملکــرد بــازار شــهر تهــران در ســطح منطقــه، ملــی و جهانــی، حجــم مبــادلات و تعامــلات آن رو بــه گســترش و در مقابــل ضریــب ایمنــی آن رو بــه کاهــش اســت. بــه ویــژه اینکــه ایــن شــرایط و ناهنجاری هــا، در مواقــع بــروز حوادثــی ماننــد آتش ســوزی و زلزلــه مضاعــف شــده و جریــان امــداد رســانی و جلوگیــری از خســارت های جانــی و مالــی را از ســوی ســازمان آتش نشــانی بــا موانــع جــدی روبــرو می ســازد.
سرنوشت نامشخص طرح ایمنی بازار
طرح جامع ایمنی بازار تهران سال ها است در حال تدوین است اما همچنان آمار آتش سوزی ها در بازار تهران بالا است. به گفته دبیر کمیته ایمنی شورا ۲۳ درصد آتش سوزی های تهران در بازاراتفاق می افتد که به دلیل سیم کشی‌های فرسوده برق و غیراستاندارد بودن آن است.
معصومه آباد می گوید: بی‌توجهی دیگر سازمانهای مرتبط با این موضوع مانند میراث فرهنگی، آب، برق، اوقاف، مسکن و نوسازی و بسیاری دیگر موجب شده تا نتوانیم اقدامات لازم را برای رفع مشکلات بازار انجام دهیم.
او معتقد است: کار مطالعه طرح جامع ساماندهی آتش‌نشانی بازار تهران اکنون به پایان رسیده است. اما اجرای آن نیازمند رعایت مصلحت‌هایی است که باید در این منطقه رعایت شود.
محمد حقانی عضو شورای شهر می گوید: طرح ایمنی بازار از زمانی که بنده در پست معاونت خدمات شهری شهرداری تهران مشغول فعالیت بودم مطرح بود اما متأسفانه تا این لحظه همچنان به سرانجام نرسیده است.
اضافه می‌کند: درحال حاضر بیش از ۲۰ سال است که فضای کنونی بازار تهران دیگر جوابگوی رشد جمعیت فعلی آن نیست و وضعیت کنونی آن هرگونه کمک‌های امدادی را غیر ممکن می‌سازد.
وی توضیح می‌دهد: بازار بزرگ تهران در محدوده ۱۱۰ هکتاری بنا شده و روزانه بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تردد در آن اتفاق می‌افتد، همچنین ۵۲هزار واحد صنفی را در خود جای داده است و این امر می‌طلبد تا در برنامه مدونی برای ایمن‌سازی آن اقدام شود.
حقانی همچنین با ابرازنگرانی ازوضعیت کالبدی بازار تهران می‌گوید: تنگی معابر، فرسودگی سازه‌ها و همچنین نبود آب از جمله مشکلاتی است که انجام عملیات‌های امدادی را با مشکل مواجه می‌کند.
هشدارهای شورا بی نتیجه ماند
ابوالفضل قناعتی عضو دیگر شورای شهر تهران هم در این رابطه می گوید: هنوز نگرانی های شورای شهر در خصوص ایمنی بازار برطرف نشده است.
وی با اشاره به آتش سوزی هایی که در محدوده بازار رخ می دهد می گوید: خوشبختانه بسیاری از این حوادث در زمان هایی رخ می دهد که بازار خالی از مشتری است اما اگر یکی از این آتش سوزی ها درهنگامی رخ دهد که بازار پر مشتری است فاجعه ای انسانی رخ خواهد داد.
شناسایی ۳۰ عامل تهدید کننده
بر اساس مطالعه مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران که اخیرا در خصوص ایمنی بازار تهیه شده است، سی عامل خطر آفرین بر مبنای چک لیست های ممیزی ایمنی در بازار تهران را تهدید می کنند.
فرسودگی، نامناسب بودن و آسیب دیدگی کابل ها، سیم کشی و فیوزها و پست های برق، مصرف غیرمجاز از شبکه برق، عدم اجرای اصولی سیستم آب آتش نشانی در ساختمان، خرابی عملکرد تجهیزات کشف و اعلام حریق، غیراصولی بودن تجهیزات اطفای حریق، ساخت غیراصولی بناها، عدم رعایت استانداردها و الزام روش های انباشت مواد و کالاهای قابل احتراق در انبارها و عدم رعایت استانداردهای ساخت بنا، سیستم کنترل و اطفای حریق مانند سیستم فشار مثبت، سیستم بازدارنده خودکار و...، غیراصولی بودن تجهیزات الزامی اعلام و اطفای حریق در ساختمان ها، تهدیدات اصلی بازار هستند.
تهدیدهای کم خطر
تهدیداتی که ریسک کمتر یا متوسط دارند، گرمای شدید بر اثر نور، دشواری خروج ناشی از ساخت غیراصولی، عدم تامین برق اضطراری، ناتوانی و ضعف متصرفین در استفاده از تجهیزات اطفای حریق، انفجار و نشت گاز و مایعات نفتی در اثر استفاده از تجهیزات گازی غیراستاندارد، انفجار و نشت گاز و مایعات نفتی بر اثر نشت و بخار مایعات نفتی، بالابرهای غیراستاندارد و دارای نقص فنی، مجاورت کابل های بدون پوشش با سایر اجناس، آسیب دیدگی، ترکیدن شاه لوله ها و لوله های آب و شیرهای هیدرانت و فرسودگی و یا سستی در اتصال های تیر برق و هجوم حشرات و حیوانات موذی به دلیل عدم رعایت اصول بهداشتی است.
بازار تهران چگونه ایمن می شود
بر اساس این طرح مطالعاتی پیشنهاد شده است کــه بــازار تهــران بیشــتر بــر کارکردهــای خــرده فروشــی، گردشــگری و عمــده فروشــی در حــد دفاتــر تجــاری متمرکــز شــود. زیرا عمــده خطــرات و حــوادث بــه وجــود آمــده در بــازار ناشــی از فعالیت هــای پرخطــر انبــارداری و صنعتــی بــوده اســت، بنابراین تمرکــز بــر موضــوع انتقــال فعالیت هــای انبــارداری، تولیدی-صنعتــی و عمده فروشــی از منطقــه بــازار بــه خــارج از منطقــه است.
بر اساس این پژوهش، حجــم گســترده جمعیــت در فضــای محــدود بــازار بــه ویــژه بــا ســاختار کالبــدی قدیمــی آن یکــی از چالش هــای بســیار مهــم در ارتقــاء ســطح ایمنــی در بــازار تهــران اســت کــه از یــک ســو امدادرســانی را بــا مشــکل مواجــه می ســازد و از ســوی دیگــر چنانچــه حادثــه ای بــازار رخ دهــد وســعت ابعــاد و شــدت خســارات ناشــی از آن بســیار محتمــل خواهــد بــود.
یکی دیگر از چالش های ارتقا ایمنی بازار تهران تعــدد تصمیم گیــران است. ســازمان هایی همچــون ســازمان میــراث فرهنگــی و گردشــگری، ســازمان اوقــاف و امــور خیریــه، ســازمان های آب و بــرق منطقــه ای، شــرکت های گاز و مخابــرات، نیــروی انتظامــی و نیــز زیرمجموعه هــای شــهرداری تهــران همچــون شــهرداری منطقه ۱۲، ســازمان آتش نشــانی و خدمات ایمنی شــهر تهران، شــرکت ســاماندهی صنایــع و مشــاغل شــهر تهــران، معاونــت شهرســازی و معمــاری شــهرداری تهــران و... یکپارچگــی در تصمیم گیــری و هماهنگــی در اجــرای برنامه هــای بهبــود را بــا چالــش اساســی مواجــه می کند که تشــکیل کمیتــه نظــارت بــر ایمنــی بــازار متشــکل از نماینــدگان همــه ذی نفعــان می توانــد در حــل ایــن چالــش تاثیر بســزایی داشــته باشــد.
آنچه کالبد بازار تهران را از سایر سازه‌های شهر متمایز می‌سازد، قدمت بافت آنست که با کوچه‌های تنگ و باریک و پیچ در پیچ، یک فضای درهم بافته و متراکم را ایجاد کرده است. در سایه این درهم‌تنیدگی، بناهای قدیمی به سازه‌هایی غیرمستحکم با مصالح سست و غیراستاندارد مبدل شده و محیطی تقریباً بسته و فاقد دسترسی مناسب به شبکه‌های اصلی و شریانی شهر به وجود آمده است.
از این رو ورود تجهیزات، تاسیسات زیربنایی و ایمنی به ویژه در مواقع بروز خطر به این بافت، ناممکن است این در حالی است که همه‌روزه، حجم زیادی از مردم اعم از فروشندگان و یا خریداران در این بازار رفت و آمد می‌کنند و حجم زیادی از کالاها به آنجا حمل شده و یا در آن مکان انبار می شوند.
