تحلیلی بر آینده روابط روسیه و ایران

 دکتر "افشار سلیمانی" سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس ارشد معاونت آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه در گفتگو با دیدبان روسیه معتقد است که ایران نباید در زمینی که روسیه برای آن ترسیم کرده بازی کند، بلکه باید خود نیز تعیین کننده بازی باشد.

وی در رابطه با تلاش های ایران برای تسهیل روادید به صورت گروهی گفت: "درحال حاضر روس ها می توانند در فرودگاه های بین المللی ایران ویزای اقامت یک ماهه توریستی دریافت کنند، اما چنين امکانی برای اتباع ایرانی از سوی روسیه فراهم نیست، به جای روادید گردشگری گروهی اگر مسکو اقدام مشابهی برای اتباع ایرانی بنمايد، تاثیر بیشتری می تواند داشته باشد"

"حسین جابری‌انصاری" معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در شهریور ماه در سفری به مسکو با بوگدانف اوضاع سوریه را مورد گفتگو و بر ضرورت کمک‌رسانی به غیرنظامیان در مناطق مختلف سوریه از جمله حلب، فوعه و کفریا و... تاکید کردند. اخیرا نیز سفیر روسیه در تهران (لوان جاگاریان) از سفر چند ساعته "میخائیل بوگدانف" نماینده ویژه پوتین در امور خاورمیانه به تهران و بنا به دعوت حسین جابری‌انصاری معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران برای رایزنی با معاون وزیر خارجه ایران در خصوص آخرین تحولات سوریه و اوضاع خاورمیانه شد.
 
قبلا بوگدانف و جابری‌انصاری در پنجم و شانزدهم مهر ماه سال جاری در گفت‌وگوی تلفنی به رایزنی در خصوص اوضاع سوریه و حلب پرداختند. از این رو دیدبان روسیه با دکتر "افشار سلیمانی" سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس ارشد معاونت آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه گفتگویی داشت و به بررسی حضور نماينده ويژه پوتين در تهران، قرارداد های دفاعی نظامي جدید بین دو کشور و آینده روابط و تعاملات دو کشور در حوزه مسائل مطنقه ای و بین المللی پرداخته است.
 
حضور نماينده ويژه پوتين در تهران چگونه مورد بررسی است و علل سفر به تهران چیست؟

این برای نخستین بار نیست که نماینده ویژه ای ازسوی پوتین که حامل پیام او برای مقامات ایرانی است راهی ایران می شود؛ به ویژه از زمان ورود نظامی روسیه به میدان سوریه این رسم چند بار تکرار شده است. در مقطع کنونی که تحولات داخلی سوریه پس از پيروزي هاي اخیر ارتش سوریه در حلب به کمک روسيه و ايران وارد مرحله جدیدی شده و دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا انتخاب شده و همينطور عملیات سپرفرات از سوی ترکیه در داخل سوریه موجب نگرانی ها و واکنش هايي شده است و تماس تلفنی پوتین و اردوغان و سفر وزیر خارجه روسیه به ترکیه موجب بروز حدس و گمانهايي گردیده است، به نظر می رسد کرملین برای اجتناب از ایجاد تردید در ارزیابی و نگاه تهران به همکاری های مسکو- واشنگتن در دوره ترامپ و همینطور کم و کیف همکاری های روسیه با ترکیه در رابطه با سوریه و بررسی آخرین تحولات میدانی سوریه و چشم انداز وضعیت سوریه پس از آزادسازی کامل حلب توسط مربع سوریه، روسیه، ایران و حزب الله نماینده خود را به تهران اعزام کرده است.

همچنین باتوجه به سفر نماینده پوتين پس از تصویب تمدید قانون ايسا توسط کنگره آمریکا که ایران برخلاف آمریکا آن را ناقض برجام می داند و در شرايطي که هنوز به امضاي اوباما نرسیده است، می تواند حاکی از تلاش مسکو برای اطمینان بخشی به تهران در مورد حمایت از برجام باشد و طرح این موضوع در مذاکرات با طرف ایرانی قابل گمانه زنی است.

روابط روسیه و ایران در دوران نوین دارای چه فرصت ها و چالشهای جدیدی است؟

روابط مسکو - تهران همواره درمعرض استفهاماتي بوده و خواهد بود. هرچند که به رغم نگاه ابزاری روسیه به ایران و تاخیر در انجام تعهداتش در قبال ایران، نکات مثبتي هم در رویکردها و عملکردهای این کشور دیده می شود. از جمله تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر پس از 15 سال ، تحویل اولين مجموعه سیستم دفاع موشکی اس -300 پس از 8 سال و همگامی با ايران در سوریه تا مقطع فعلی را می توان خاطرنشان کرد.
 
در شرایط جدید نیز ادامه اعتماد سازی از سوی روسیه درقبال ایران و بازگشت کامل از رویکرد ابزاری نسبت به ایران حائز اهمیت است، با توجه به مجموعه مسائل موجود فیمابین روسیه و امریکا، هنوز این تردید نسبت به رفتار مسکو وجود دارد که مبادا ایران را وجه المصالحه روابط خود با آمریکا و غرب قرار دهد. به ویژه آنکه ترامپ چراغ سبزهایی به پوتین نشان داده است، هرچند که حل و فصل مشکلات موجود میان آمریکا و روسيه با توجه به اینکه آمریکا در استراتژی سیاست خارجی خود این کشور را در کنار، چین ،کره شمالی و ایران دشمن مي داند چندان از چشم انداز مثبتی در همه زمینه ها برخوردار نیست.

موضوع قرارداد های دفاعی نظامي جدید بین دو کشور چیست؟

در رابطه با همکاری های نظامی و دفاعی روسیه با ایران همواره ابهاماتی وجود داشته است، ازجمله بی وفایی در قبال عهدهايي که به ايران دارد و عدم پشتیبانی کامل و به موقع از تجهیزات فروخته شده به ایران. همچنین در استراتژي تسلیحاتی روسیه فروش سلاح های تهاجمی به ایران ممنوع است و امکان دسترسی ایران به تکنولوژهاي نظامی برتر وجود ندارد. لذا موضوع همکاری های نظامي صرفا دفاعی و آنهم محدود و توام با انتقال تکنولوژی؛ روسیه همواره در همکاری های صنعتی و نظامی و انرژی اتمی سعی کرده تا ایران را در وابستگی خود محصور کند و این روند را ادامه خواهد داد. هرچند که در استراتژی نظامی ايران تلاش برای خروج از وابستگی به بیگانگان در اولویت است و از طرق مختلفی این هدف پیگیری می شود .
 
معاون ریاست جمهوری روسیه گفته است که فروش تسلیحات تهاجمی به ایران قابل مذاکره نیست. چرا روسیه سلاح‌های تهاجمی به ایران نمی‌فروشد؟

همانگونه که اشاره کردم روسیه هیچ وقت سلاح های تهاجمی به ايران نفروخته و نخواهد فروخت، دلیل عمده آن مزید بر اینکه به دلایل ايدئولوژيک و ژئوپوليتيک تمایلی به حضور ایران قوی در پیرامون خود ندارد؛ ناشی از رویکرد این کشور در قبال آمریکا و غرب و اسرائیل و مجموعه ناتو است که همواره تلاش مي کننند ایران به تسلیحات تهاجمی دست نیابد و روسیه نمی خواهد برای حفظ منافع خود با این اردوگاه دچار چالش های جدي تري شود.

علل توجه دو کشور به لغو رواديد و پیامدهای سیاسی اقتصادی و... آن چیست؟

توجه به لغو روادید متقابل ماهیت اقتصادی دارد، هرچند که بعید به نظر می رسد روسیه به دلایل امنیتی به شکل عام و فراگیر مبادرت به چنین اقدامی بکند، آنچه که اکنون پیرامونش سخن می رود لغو روادید نیست، بلکه صدور روادید گردشگری گروهی (نه تک نفره) برای گروه های پنج الی پنجاه نفره است که توسط برخي شرکت های توریستی معتبر تعیین شده از سوی نهادهای رسمی دو کشور است؛ که هرچند سند آن هنوز امضا و نهایی نشده است، اما درصورت نهایی و اجرا شدن نیز تاثیر زیادی بر روند گردشگری نخواهد داشت.

درحال حاضر روس ها می توانند در فرودگاه های بین المللی ایران ویزای اقامت یک ماهه توریستی دریافت کنند، اما چنين امکانی برای اتباع ایرانی از سوی روسیه فراهم نیست، به جای روادید گردشگری گروهی اگر مسکو اقدام مشابهی برای اتباع ایرانی بنمايد، تاثیر بیشتری می تواند داشته باشد که البته به نفع روسیه است. بدبهي است در صورت لغو روادید گسترده می توان تاثير زیاد و مثبت آن را در افزایش سطح همکاری های توریستی، اقتصادی و تجاری که در روابط سیاسی دو کشور نیز اثرگذار است مشاهده نمود.

چرا عموما روس ها موضوعي را مطرح مي كنند، بعد از طرف ايراني تكذيب می شود و در انتها همان موضوع و با همان کیفیت تاييد مي شود؟

اصولا به سه دلیل این اتفاق رخ می دهد. یکی در نظرگرفتن واکنش های بازیگران ثالث در قبال همکاری دو کشور و تاثیر گذاری بر روند اجرای همکاری ها و ديگري عدم اطمینان از تحقق تعهدات صورت گرفته و سوم نگاه ابزاری روسیه به روابطش با ایران است.

آینده روابط و تعاملات دو کشور در حوزه مسائل منطقه ای و بین المللی به چه عواملی وابسته است و چگونه خواهد بود؟

روابط دو کشور در مسائل منطقه ای به همکاری های عینی دو کشور در اینگونه مسائل وابسته است. روسیه براي عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهاي اهتمام جدی نمی ورزد، هرچند که منافع عضویت دائم ایران در این مجموعه باتوجه به ماهيت نظام بین الملل و بازی قدرت ها چندان هم روشن نیست. مسکو در فراگیر نمودن اتحادیه اقتصادی اورآسيا موفقیت چندانی کسب نکرده است و هنوز اکثر کشورهای مشترک المنافع به عضویت آن در نیامده اند و دغدغه روسیه بیشتر پیرامون خودش است. بااینحال درصدد ترغیب ایران برای الحاق به این مجموعه برآمده است تا پیرامون خودش را هم تحریک به عضویت کند.

مزایا و معایب عضویت ایران در این اتحادیه باید مورد بررسی قرار گیرد، به نظر می رسد ایران در صورت تمایل برای الحاق به این مجموعه باید شرط عضویت دائم خود در سازمان شانگهای را پیش بکشد، ما نبايد در زمینی که روسیه برای ما در نظر می گيرد بازی کنیم، خودمان هم باید تعیین کننده زمین بازی باشیم.

همکاری های ایران و روسیه در منطقه دریای خزر، دریای سیاه، قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی باید ما بازاي عینی داشته باشد تا معلوم شود که روسیه قصد همکاری با ايران در کنار مرزهای خود و در خارج نزدیک خود را دارد و صرفا برای منافع خود در خارج دور با ایران همکاری نمی کند. روسیه باید همانگونه که ایران را در خزر تنها گذاشت نسبت به جبران این مافات در خزر اقدام عملی کند. مشکل عمده ایران به روسیه در همکاري هاي دوجانبه، منطقه ای و بین المللی وجود سو ظن و اعتماد اندک به رفتارهای این کشور است که منهای آنچه در تاریخ گذشته رخ داده است در طول نزدیک به چهل سال اخیر شاهد آن هستیم.