درگذشت فیدل کاسترو، پایانی بر انقلاب ضد استعماری کوبا؟

 پس از مرگ فیدل کاسترو که به نوعی مخالف ده‌ها ساله استعمار آمریکا بود سوال مهم سرنوشت سیاسی هاواناست که چندین سال است در برابر تحریم‌های ایالات متحده مقاومت کرده است.

 با گذشت دو سال از آغاز روابط سیاسی کوبا و آمریکا که با مخالفت رهبر انقلاب این کشور همراه بود، همچنان تحریم‌های شدید واشنگتن علیه هاوانا پابرجاست. اما اینک در غیاب فیدل کاسترو ممکن است کشوری که زمانی نماد مقاومت در برابر سلطه بود به امید رونق اقتصادی تصمیم بگیرد با کاخ سفید وارد مذاکره شود.

تاریخ کشور کوبا از هنگامی که توسط یک کاشف ایتالیایی در سال 1492 روی نقشه‌های سیاسی پدیدار شد، با نبرد برای حفظ استقلال و مبارزه با سلطه همراه است. این کشور از اواخر قرن 15 میلادی، به اشغال استعمارگران اسپانیایی درآمد و تا سال 1898 ادامه داشت. دو سال پیش از پایان نبرد، ایالات‌متحده وارد این جنگ شد. این مساله در ظاهر به نفع کوبا تمام شد و این کشور توانست از اسپانیا مستقل شود اما در نتیجه پیمان صلحی بین رهبران اسپانیا و آمریکا منعقد شد، حاکمیت موقت آمریکا بر کوبا برای مدتی نامعلوم مورد توافق قرار گرفت.

با این حال در سال 1902 کوبا با این شرط که آمریکا در مدیریت امور مالی و خارجی این کشور حق مداخله دارد، استقلال خود را از ایالات متحده به عنوان «جمهوری کوبا» دریافت کرد. از این تاریخ تا سال 1933 و قدرت یافتن باتیستا، کوبا حیاط خلوت آمریکا به شمار می‌رفت. اما باتیستا در جریان شورشی به نام قیام گروهبان‌ها، موفق شد به مدت 25 سال صحنه گردان اصلی این کشور شود.

او در ابتدا با شعارهای بسیار مردم‌پسند و پرطرفدار قدرت را در دست گرفت و تا سال 1944 در مسند ریاست جمهوری باقی ماند و حتی سعی کرد با پایبندی به قانون اساسی برای دور سوم وارد رقابت سیاسی نشود. با این حال وقتی 8 سال بعد، در 1952، وارد عرصه شد و شکست خورد، دست به کودتا زد و به زور قدرت را پس گرفت. در دوره دوم حکومت باتیستا، کم‌کم مشکلات اقتصادی مانند افزایش نرخ بیکاری در کنار افزایش سرکوب و اختناق سیاسی، میزان نارضایتی‌ها را به ویژه درمیان جوانان طبقه متوسط افزایش داد.

اولین جرقه انقلاب کوبا
در همان ماه‌های اول بعد از کودتای باتیستا، یک وکیل و فعال سیاسی جوان به نام «فیدل کاسترو»، که خود از خانواده‌ای ثروتمند و از طبقه بالا محسوب می‌شد، دادخواستی برای برکناری باتیستا ارائه کرد و با دلایل قانونی حکومت او را فاقد مشروعیت خواند. اما دادگاه‌های کوبا دلایل او را رد کردند و این سرآغاز حرکت انقلابی فیدل کاسترو بود.

کاسترو وقتی احساس کرد که از راه صلح‌آمیز نمی‌تواند دیکتاتور کوبا را سرنگون کند، به همراه برادرش «رائول»، دست به کار سازماندهی یک گروه شبه نظامی به نام «جنبش» زد. او در جریان مبارزات مسلحانه، در سال 1955، اولین بار یک پزشک انقلابی جوان از آرژانتین را به نام «ارنستو چه گوارا» ملاقات کرد. «چه» برای این ماموریت با فیدل همراه شد. آن‌ها نام گروه خود را به یاد اولین حمله ناکام به مونکادا، «جنبش 26 جولای» گذاشتند و این گونه بود که ارتش 300 نفره کاسترو موفق شد در جنگ‌های پارتیزانی که بیش از دو سال به طول انجامید بر 37 هزار نیروی نظامی باتیستا غلبه کند.

از زمان پیروزی انقلاب و سرنگونی دیکتاتوری باتیستا، نام کوبا با فیدل کاسترو تفکیک ناپذیر شد. انقلاب دگرگونی‌های عمیقی را به همراه آورد که بسیاری از آن‌ها مانند تقسیم اراضی در جهت مخالف نظریات و خواسته های کشورهای بزرگ بود و همین مساله دلیل بروز دشمنی عمیق آمریکا با کوبا شد.

ناکامی آمریکا در خلیج خوک‌ها
اما واقعیت آن است که رهبران آمریکا درباره کوبا اشتباه بزرگی را مرتکب شدند. آن‌ها به دنبال آن بودند تا مدل مورد نظر خود را با زور اسلحه و یا با تحریم‌ها در کوبا مستقر سازند و این یعنی یک خود کامگی واقعی. آمریکایی‌ها در بحبوحه جنگ سرد نمی‌توانستند ظهور یک حکومت کمونیستی در سرزمینی که تنها 365 کیلومتر از شهر میامی در ایالت فلوریدا فاصله داشت، تحمل کنند. واشنگتن قدرت یافتن انقلابیون در کوبا را نفوذ شوروی در حیاط خلوت خود می‌دانست. از این رو در سال 1961 به دستور جان کندی، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا و با ارزیابی اشتباه سازمان سیا، نیروی 1700 نفری از ضد انقلابیون کوبایی با کمک عوامل سیا در خلیج خوک‌ها در جنوب کوبا پیاده شدند تا حکومت نوپای فیدل کاسترو را سرنگون کنند. اما نیروهای کوبا، با غافلگیر کردن ضد انقلابیون کوبایی، ظرف 48 ساعت نیروهای شرکت کننده در عملیات خلیج خوک‌ها را ناکام گذاشتند.

پس از عدم موفقیت راهبرد نظامی، آمریکا سیاست تشدید تحریم را در پیش گرفت. سیاستی که بعدا عینا در مورد انقلاب ایران نیز اجرا شد و البته بی نتیجه باقی ماند. زیرا همان طور که فیدل کاسترو همواره بر آن تاکید داشت «انقلاب ادامه خواهد یافت، اگر خلق آن را بخواهد و اگر خلق آرزوی یک ملت آزاد بودن را داشته باشد.»

با این حال پس از سقوط دیوار برلین و اجرای پرسترویکای گورباچف، کوبا خود را تنها یافت و این آغاز سال‌های دشواری برای این کشور بود. اما کوبا تحت رهبری فیدل کاسترو با به کارگیری روش‌ها اقتصادی مختلفی، تا امروز خصلت انقلابی خود را حفظ کرد. تا آنکه نماد انقلابی گری و ایستادگی آمریکای جنوبی در سال 2008 از قدرت کنار رفت و برادرش رائول کاسترو جانشین وی شد.

رئیس جمهور جدید که در مبارزات انقلابی دوشادوش برادرش حرکت کرده بود، با تاکید بر «تدریجی و احتیاطی بودن»، اصلاحات اقتصادی در پیش گرفت. در ادامه همین روند در سال 2014 اجازه سفر اولین رئیس جمهور آمریکا پس از 90 سال به کوبا صادر شد. حضور باراک اوباما در هاوانا با بازگشایی سفارت ایالات متحده در کوبا همراه بود. این اقدام در شرایطی صورت گرفت که خبرهای نگران‌کننده دیگری از مناطق جنوبی آمریکا نیز به گوش فیدل کاسترو می‌رسید. دو تن از متحدان این جزیره در حال مبارزه برای حفظ جایگاه سیاسی خود بودند. دیلما روسف رئیس جمهور برزیل در شرف استیضاح و کریستینا کرشنر رئیس جمهور سابق آرژانتین در حال برکناری بود. همچنین، ائتلاف جناح چپ آمریکای لاتین که دهه‌ها است توسط فیدل طرح ریزی و رهبری شده، در حال فروپاشی بود.

در ونزوئلا نیز پس از مرگ چاوز، به نظر نمی‌رسید مادورو بتواند بر اعتراضات و مشکلات فائق آید. رئیس جمهور چپ‌گرای اکوادور هم در حال از دست دادن قدرت بود و قهرمانِ موردعلاقه کاسترو، اوو مورالس رئیس جمهور بولیوی در رفراندم برای ریاست جمهوری شکست خورده بود. پرو و اروگوئه رهبران چپ گرای خود را ازدست داده بودند.

دیدگاه فیدل درباره سفر اوباما
فیدل کاسترو حضور اوباما در هاوانا را در ادامه اثر یک دومینوی سیاسی می‌دید که قرار بود چپ‌ها را کنار بزند. از این رو فیدل پس از 17 سال غیبت، در سال 2014 در کنگره حزب کوبا حاضر شد تا آخرین توصیه‌های انقلابی خود را گوش زد کند. او برای این سخنرانی تاریخ 19 آوریل را برگزید که مصادف با پنجاه و پنجمین سال شکست آمریکا در خلیج خوکها بود. فیدل کاسترو اعلام کرد «ایده های کمونیستی کوبا در این سیاره پایدار خواهد ماند و دستاوردهایشان ادامه پیدا می‌کند» و در ادامه افراد حاضر را به «مبارزه بدون آتش بس» دعوت کرد.

اهمیت تاکید کاسترو بر ارزش های انقلابی آنجا خود را نشان می‌دهد که مردم این کشور می‌بینند به رغم گذشت دو سال از آغاز روابط سیاسی واشنگتن-هاوانا، گشایش سفارت‌خانه، کاهش محدودیت‌های مسافرتی، آغاز پروازهای تجاری و انعقاد چند توافق‌نامه از طریق مذاکره، کماکان تحریم‌های شدید آمریکا علیه کوبا پابرجاست و البته به نظر نمی‌رسد در آینده این وضعیت تغییر کند مگر آنکه در غیاب فیدل کاسترو اعضای حزب و رئیس جمهور بدون احساس فشار از سوی رهبر انقلاب، تصمیم بگیرند به امید دست یابی به رونق اقتصادی از آرمان‌های خود دست بردارند.

مسئول امور آمریکا در وزارت خارجه کوبا مهر ماه گفته بود لغو تحریم ها تاکنون بیشتر به نفع خود آمریکا بوده است و در عین حال مقام سابق آمریکایی به ضعف اوباما در کنگره اشاره کرده بود و گفت این موضوع مانع پایان تحریم‌های آمریکا علیه کوبا خواهد شد.