سهم ایران از گردشگری عاشورایی چقدر است؟

می گویند جاذبه‌های گردشگری مذهبی نظیر بقاء متبرکه بدون در نظر گرفتن میراث ناملموس مذهبی در 31 استان ایران می تواند 50 میلیون شیعه را به ایران جذب کند. گردشگری که شاید کمتر به آن توجه شده و با اندک تکانی که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به خود داده است به گفته سلطانی فر رئیس وقت این سازمان توانسته رشد سه برابری داشته باشد. حال اگر این گردشگری مذهبی بر پایه میراث ناملموس مذهبی ایران بنا شود و رشد کند چه میزان گردشگر را می‌تواند از سراسر جهان به خود جذب کند؟

مذاهب همیشه با خود برای مردمان میراثی به جای می‌گذارند که گرچه از آن تحت عنوان آیین یاد می‌شود اما برای نسل‌های آینده به میراث ناملموس و گاهی ملموس بدل می شود. ذی حجه، محرم و صفر ماه هایی در تقویم مسلمانان هستند که اعمال مذهبی و آیین‌ این ماه‌ها نه تنها برای مسلمانان از اهمیت ویژه ای برخوردار است بلکه برای پیروان دیگر ادیان نیز می تواند جذابیت‌های بسیاری داشته باشد.

سهم ایران از گردشگری عاشورایی

آمارها می گویند که بیش از یک و نیم میلیارد مسلمان در سراسر جهان زندگی می‌کنند که نزدیک به 300 میلیون نفر آنها شیعه هستند، به عبارتی دیگر 10 درصد جمعیت مسلمانان جهان را شیعیان تشکیل می‌دهند. اگر در نظر بگیریم که ایران بتواند در دو ماه محرم و صفر به واسطه تنها میراث ناملموسش پذیرای ۱۰ درصد از شیعیان جهان باشد می‌تواند در حدود ۳۰ میلیون نفر گردشگر را در خود داشته باشد و اگر تنها یک درصد از این بازار گسترده را جذب کند باید سالانه پذیرای ۳ میلیون نفر گردشگر مذهبی باشد.

براساس آمارهایی که رسانه‌های عربی به نقل از وزیر حمل و نقل عراق در سال 94 داده اند، تعداد زائران حرم امام حسین(ع) در روز اربعین در این سال بالغ بر 27 میلیون نفر بوده است. اگر تعداد زائران ایرانی در همان سال را که در حدود یک و نیم میلیون نفر بوده‌اند از تعداد کل زائران حسینی کم کنیم تعداد کل آنها در حدود 25 میلیون خواهد بود. حال فرض کنید که اگر ایران به واسطه میراث ناملموس و ملموسش در این ماه ها بتواند حتی نیمی از این 25 میلیون نفر را به خود جذب کند، می‌تواند در دو ماه 12 میلیون و نیم مسلمان و حتی بخشی از غیر مسلمانان را به خود جذب کند. این یعنی افزایش سهم گردشگری در درآمد سرانه ایران.

سهم سه درصدی ایران از 150 میلیارد دلار گردشگری حلال در دنیا

اما آیا در واقعیت سهم ایران از این تجارت معنوی همین قدر خوشبینانه است؟ شاید جواب منصفانه «خیر» است. آمارهای پراکنده و غیر رسمی نشان می‌دهد ایران در این زمینه توانسته حدود یک میلیون گردشگر مذهبی جهان و یک درصد شیعیان دنیا را جذب کند و این در حالی است که ایران چهارمین مقصد گردشگری مسلمانان جهان محسوب می‌شود و هر چند در سال‌های اخیر رشد گردشگری مذهبی در کشور ما چشمگیر بوده اما باید در این زمینه رقم قابل توجه تری به دست آورد. «سهم گردشگری حلال در دنیا ۱۵۰ میلیارد دلار است که تنها سه درصد آن به کشور ما تعلق دارد» این آمار را رحمانی موحد، معاون گردشگری سازمان میراث داده و گفته است که ایران باید در پی برند گردشگری حلال باشد. گرچه میان گردشگری حلال و گردشگری مذهبی تفاوت‌های وجود دارد اما گردشگری مذهبی پایه و بخش مهمی از گردشگری حلال را تشکیل می‌دهد. به گفته مسعود سلطانی فر، رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی ۵۰ درصد گردشگران ورودی به ایران در سال گذشته مذهبی و زیارتی بوده اند که به ترتیب در مشهد و قم و شمال کشور هزینه کرده اند و این نشان دهنده این است که کشور در زمینه گردشگری ظرفیت بالایی دارد. به گفته سلطانی فر ایران تنها توانسته در طی این سال‌ها میزبان یک درصد گردشگران شیعه باشد که با توجه به ظرفیت‌ها در ۱۰ سال آینده سه درصد گردشگران مذهبی و زیارتی را افزایش دهد.

سهم استان‌های مهم ایران در آیین‌های محرمی از گردشگری

به علاوه تمامی استان های ایران، یزد، اصفهان، مشهد، گیلان و لرستان سهم بسیاری در گردشگری مذهبی در ایام محرم دارند. با این حال یزد پس از شیراز و اصفهان و مشهد بیشترین تعداد گردشگران ورودی را داراست اما به گفته معاون گردشگری یزد این رقم فاصله بسیار زیادی از آمار شهرهای نخست دارد. اینگونه است که ورودی گردشگران خارجی نیمه نخست سال جاری سه استان یزد، فارس و اصفهان از ۳۰۰ هزار نفر تجاوز نمی کند. او ادامه داده است که اگر بخواهیم تعداد گردشگران مذهبی را نیز به این تعداد بیافزاییم در 6 ماه نخست سال نمی‌توانیم دو میلیون گردشگر ورودی داشته باشیم چراکه به گفته سلطانی فر: «سال گذشته یک میلیون و 600 هزار نفر از کشور عراق با هدف بازدید از اماکن متبرکه وارد کشورمان شده اند.» این مقام مسئول با اشاره به اینکه این آمار مربوط به کل سال گذشته است، بیان کرده: با این حساب و با توجه به آنکه بیشتر گردشگران مذهبی در ماه‌هایی مانند محرم و صفر و یا ولادت‌ و شهادت ائمه اطهار سفر می‌کنند و با توجه به آنکه دو جشن بزرگ عید سعید قربان و عید سعید غدیر خم در مهرماه قرار داد می‌توان گفت نه تنها چنین تعداد گردشگر مذهبی وارد ایران نشده‌است بلکه حتی بیش از نیمی از آنها در 6 ماه دوم سال به ایران سفر می‌کنند.

تلاش برای جذب کشورهای مسلمان

سیاست‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال‌های اخیر گرچه بیشتر بر روند افزایش همه جانبه گردشگران تکیه داشته و با لغو روادید، صدور ویزای 30 روزه در فرودگاه و ساخت هتل های چند ستاره، صنعت گردشگری را تقویت کرده، اما فارغ از آنها سعی کرده است با امضای تفاهم نامه با کشورهای مسلمان نظیر بنگلادش سهم گردشگری مذهبی را افزایش دهد. گرچه آماری دقیق و تفکیک شده ای در رابطه با گردشگری مذهبی در ایران وجود ندارد اما باید دید که رئیس جدید پس از ماه‌های محرم و صفر چه آماری از گردشگری مذهبی در ایران ارائه خواهد داد و چه سیاستی برای افزایش سهم ایران در این نوع گردشگری دارد.