زخم معده چگونه ایجاد می‌شود؟

 زخم معده به جراحات دردناکی گفته می شود که در جداره داخلی معده و یا قسمت آغازین روده کوچک که اثنی عشر نامیده می شود وجود دارد. هرگاه تعادل بین اسید معده و سد دفاعی مخاط معده بر هم می خورد، زخم معده ایجاد می شود. یا به عبارت دیگر ترشح بیش از حد اسید معده به هر دلیلی می تواند منجر به ایجاد زخم گوارشی شود. تقریباً ده درصد افراد جامعه در طول عمر خود حداقل یک بار مبتلا به زخم معده یا اثنی عشر می شوند.زخم های گوارشی در هر سنی می توانند بروز کنند.

شایعترین باکتری ایجاد کننده زخم، باکتری هلیکوباکترپیلوری (Helicobacter Pylori) می باشد. این باکتری در عفونتهای انسانی بسیار شایع است . این باکتری توسط آب و غذا منتشر می شود، همچنین در بزاق دهان نیز دیده شده است و احتمال می رود که بتواند از راه هایی مثل بوسیدن هم انتقال یابد. این باکتری می تواند به دیواره معده چسبیده و باعث ضعیف شدن و التهاب آن قسمت از معده می شود

●آیا میکروب ها نیز می توانند منجر به ایجاد زخم معده شوند؟

– تا پیش از ۲۰ سال قبل تصور بر این بود که زخم های معده و اثنی عشر صرفاً به دلایل عصبی و عادات شخصی ایجاد می شود، ولی در سال ۱۹۸۲ دو دانشمند استرالیایی ثابت کردند که یک باکتری به نام هلیکو باکترپیلوری می تواند منجر به ایجاد زخم گوارش در ناحیه معده و اثنی عشر شود. گفته می شود تقریباً ۱۰۰ درصد بیمارانی که زخم دوازدهه (تقریباً ۳۰ سانتیمتر اول روده باریک) را دارند، دچار عفونت با هلیکو باکترپیلوری هستند در حالی که ۸۰-۷۰ درصد بیمارانی که زخم در ناحیه معده دارند مبتلا به عفونت با این باکتری هستند.

● به طور کلی عوامل ایجاد کننده زخم معده چیست؟

– عوامل ایجاد کننده زخم های گوارشی بسیار متعدد هستند؛ مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مثل آسپرین، پروفن و…، استرس و اضطراب، رژیم غذایی نامناسب و وعده های غذایی نامنظم.

● علائم و نشانه های اصلی زخم معده کدامند؟

درد در ناحیه بالای شکم و معمولاً ۳-۱ ساعت پس از مصرف غذا تشدید می شود و با مصرف داروهای آنتی اسید مثل شربت آلومینیوم ام.جی.اس و… از شدت این درد می کاهد. احساس بدی در ناحیه بالای شکم و نفخ شکم بعداز غذا نیز از دیگر علایم این بیماری است.

به طور کلی درد زخم معده از یک ساعت بعد از غذا خوردن شروع می شود و تا ساعت ها ادامه پیدا کند همچنین شب ها شعله ور شده و می تواند فرد را از خواب بیدار کند.

درد زخم معده در زمان خالی بودن معده بدتر می شود لذا باید از گرسنگی اجتناب کرد. زخم معده می تواند برای مدتی فروکش کند ولی بعد از چند هفته علائم زخم معده برمی گردد لذا حتما باید برای درمان زخم معده به پزشک مراجعه کرد.

رایج ترین علائم زخم معده، درد سوزشی که از جناغ سینه تا بالای ناف می تواند احساس شود. درد زخم معده به علت تماس اسید معده با منطقه آسیب، ایجاد می شود.

افزایش سوءهاضمه از نشانه های دیگر زخم معده می باشد. در این موارد فرد پس از صرف غذا یا آروغ می زند یا دچار سکسکه می شود.

زخم معده علامت دیگری دارد که به علت تغییر حجم مایعات، فرد دچار حالت تهوع خفیف یا شدید می شود. معمولاً در حالت ناشتا، فرد دچار حالت تهوع می شود.

درد شدید بخصوص هنگام خالی بودن معده

درد در شب و خواب

دردهایی که به صورت مداوم قطغ می شوند و دوباره آغاز می شوند.

دردیکه با خوردن بعضی از خوراکی های خاص آرام می شود

با ایجاد زخم معده، فرد احساس سنگینی و سیری در معده می کند. همان حالتی که پس از مصرف زیاد آب احساس می شود.

بیشتر بیماران مبتلا به زخم معده، دچار علایم آنفلوآنزا مانند خستگی مفرط، کسالت، تب، حالت تهوع و… می شوند.

خون تیره در مدفوع و یا مدفوع سیاه و قیری رنگ

● علائم ابتلا به زخم معده

درد شدید و ناگهانی که مبتلایان چند ساعت پس از هضم غذا دچار آن می شوند، باعث می شود از غذا خوردن بترسند و در نتیجه اشتهای خود را از دست می دهند.

در این بیماران احساس گرسنگی، چند ساعت پس از صرف یک غذای کامل امری طبیعی است.

با کم شدن اشتها، کاهش وزن امری طبیعی است. بالا آوردن مکرر پس از صرف غذا نیز می تواند علت دیگر کاهش وزن باشد.

رنگ مدفوع ممکن است ظاهری تیره یا کم رنگ با اثری از خون داشته باشد.

به علت افزایش میزان مایعات در روده و معده استفراغ امری طبیعی است. در صورت ظاهر شدن خون در استفراغ ممکن است زخم پیشرفته باشد. در این موارد فرد به درمان فوری نیاز پیدا می کند.

● علائم خطرناک

استفراغ خونی: بالا آوردن خون، که با رنگ قرمز یا سیاه مشخص می شود. به یاد داشته باشید که ممکن است قسمتی از خون مترشحه در زخمها از سیستم گوارشی عبور کند و به صورت قهوه ای خارج شود.

مدفوع سیاه:که نمایانگر خون ریزی از زخم است.

دردهای شدید و ناگهانی شکم که در صورت مشاهده این علائم سریعا به پزشک مراجعه کنید.

● مسکن‌ها به معده آسیب می‌زنند!

امروزه به دلیل زیاده‌روی در مصرف مسکن‌ها ازجمله دیکلوفناک، بروفن، ایندوسیت، آسپرین و. . . شیوع زخم معده رو به افزایش گذاشته است. از طرف دیگر هر چه سن بالاتر باشد عوارض ناشی از مسکن‌ها در بدن بیشتر می‌شود. موضوع به این قرار است که در جدار معده یک سد مخاطی یا لایه‌ای ژلاتینی از بی‌کربنات وجود دارد. به همین دلیل «Ph» آن قلیایی است و می‌تواند از نفوذ اسید جلوگیری کند. داروهای مسکن سنتز پروستاگلاندین را مهار می‌کنند. پروستاگلاندین از لایه ژلاتینی معده محافظت می‌کند و خونرسانی و ترمیم سلول‌ها را افزایش می‌دهد.

بنابراین زمانی که از این داروها استفاده می‌کنید، با مهارشدن سنتز پروستاگلاندین، لایه دفاعی معده ضعیف شده و جریان خونرسانی به آن کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه اسید به داخل مخاط معده نفوذ کرده و زخم ایجاد می‌کند. زخم ناشی از مصرف مسکن اغلب بدون علامت و بدون درد است و تظاهرات اولیه آن ممکن است به صورت خونریزی دیده شود. بارها دیده‌ایم که افراد به دنبال مصرف حتی یک عدد مسکن دچار خونریزی شده‌اند و به اورژانس مراجعه کرده‌اند، بدون اینکه حتی دردی داشته باشند.

● داروهای ممنوعه برای زخم معده

گاهی اوقات سوال می‌شود که آیا مصرف داروهای مسکن وسط غذا یا استفاده از مسکن‌هایی که در روده باز می‌شود، می‌تواند از ایجاد زخم جلوگیری کند؟ پاسخ منفی است. اگرچه مسکن‌ها به صورت موضعی در معده عارضه ایجاد می‌کنند اما بعد از جذب نیز باعث بالا رفتن گاسترین سرم خون می‌شوند و از این طریق در قسمت‌های مختلف بدن عارضه ایجاد می‌کنند.

حتی نوع تزریقی این داروها نیز همین عوارض را دارد و می‌تواند باعث زخم معده شود یا برای مثال شیاف دیکلوفناک هم می‌تواند باعث زخم ناحیه رکتوم شود. بنابراین کسانی که زخم معده یا اثنی عشر دارند باید حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارند تا این داروها برای‌شان تجویز نشود.

● میکروبی که خطر سرطان را بالا می‌برد!

عفونت «هلیکوباکتر پیلوری» یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد زخم معده و اثنی عشر است؛ معمولا ۱۰ درصد از افراد آلوده به این عفونت دچار زخم اثنی عشر و تا حد کمتری زخم معده می‌شوند. حدود یک درصد از آنها نیز به سرطان معده مبتلا می‌شوند. افراد مبتلا به زخم معده اگر دارای عفونت هلیکوباکتر پیلوری باشند باید حتما برای ۱۰ روز تحت درمان همزمان با سه نوع آنتی‌بیوتیک قرار بگیرند تا میکروب کاملا در بدن‌شان از بین برود.

آلودگی به این میکروب در کشور ما اغلب از بچگی شروع می‌شود؛ یعنی موقعی که در خاک غلت می‌خوریم و بازی می‌کنیم. مطالعات نشان داده‌اند بیشتر از ۸۰ درصد افراد بالای ۵۰ سال به این میکروب آلوده هستند اما لازم نیست که همه این میکروب را در بدن‌شان از بین ببرند بلکه فقط در صورت وجود زخم یا سابقه سرطان معده در خانواده، درمان با آنتی بیوتیک لازم می‌شود. خوشبختانه امروزه به دلیل رعایت بهداشت، آلودگی با میکروب هلیکوباکتر پیلوری و شیوع زخم‌های معده و اثنی عشر در کشور روز به روز کمتر می‌شود.

● بیش از سه وعده غذا نخورید!

یکی از تفکرات غلط میان عامه این است که فرد مبتلا به زخم معده و اثنی عشر بهتر است به جای سه بار غذا خوردن در پنج نوبت غذا بخورد اما این کار نه تنها در بهبود زخم تاثیری نمی‌گذارد بلکه باعث افزایش اسیدیته معده می‌شود زیرا با هر بار غذا خوردن معده اسید ترشح می‌کند. بنابراین مصرف سه وعده غذا در روز برای این افراد مناسب‌تر است.

● زخم معده چه زمانی سرطانی می‌شود؟!

خیلی مواقع بیماران سوال می‌کنند که آیا زخم معده و اثنی عشر ممکن است سرطانی شود؟ در مورد زخم‌های اثنی عشر هرگز چنین مسئله‌ای مطرح نیست و معمولا نیاز به بیوپسی و آندوسکوپی مجدد وجود ندارد زیرا زخم با درمان دارویی بهبود پیدا می‌کند اما زخم‌های معده، به خصوص اگر براثر مصرف مسکن‌ها ایجاد نشده باشند، حتما باید از اطراف‌شان پنج بیوپسی برداشته شود.

هر چقدر هم زخم معده بزرگ‌تر باشد خطر بدخیمی بیشتر می‌شود اما زخم‌های معده‌ای که براثر مصرف داروهای مسکن ایجاد می‌شوند، خطر بدخیمی ندارند. به‌طور کلی کسانی که به دلیل زخم معده تحت درمان قرار می‌گیرند باید بعد از حدود ۵/۲ تا ۳ ماه دوباره آندوسکوپی شوند تا مطمئن شویم زخم‌شان کاملا از بین رفته است.

● فلفل معده را زخم نمی‌کند!

برخلاف عقیده عموم، مصرف غذاهای تند و پر ادویه باعث ایجاد زخم معده و اثنی عشر نمی‌شود؛ برای مثال در کشور هند که مصرف ادویه بالاست، آمار زخم زیاد نیست. در واقع باید بین «سوء هاضمه» و «زخم» افتراق بدهیم. فلفل، ادویه‌جات و ترشیجات شاید یک مقدار باعث سوزش معده شوند اما این موضوع دلیل نمی‌شود که به زخم معده دچار شوید.

حتی این تفکر نیز غلط است که با مصرف فلفل و ادویه زخم‌های گوارشی بازتر می‌شوند اما در مقابل، استرس و تنش روحی در افراد مبتلا به زخم‌های گوارشی می‌تواند باعث سر باز شدن زخم و خونریزی شود. بنابراین چنین افرادی باید برای جلوگیری از عود مجدد زخم در محیطی آرام و دور از تنش زندگی کنند.

● برنج دودی، سوسیس و کالباس؛ سه عامل خطر

یکی از عوامل موثر در ایجاد سرطان معده، تغذیه است. خوراکی‌های کهنه و نمک سودشده همگی می‌توانند خطر ابتلا به این سرطان را بالا ببرند. نیترات نیز اگر در مواد غذایی مثل سوسیس و کالباس بیش از حد استاندارد به کار رود خطر سرطان معده را افزایش می‌دهد. درواقع نیترات توسط باکتری‌های دهان و دستگاه گوارش تبدیل به نیتریت می‌شود.

نیتریت هم یک ماده سرطان‌زا به نام نیتروزامین تولید می‌کند. نگهداری از مواد غذایی، به خصوص گوشت‌های نمک‌سود شده در محیط‌های مرطوب ازجمله سرداب‌ها نیز می‌تواند باعث تولید نیتروزامین شود. بنابراین چنین تفکری غلط است که هرچه بعضی مواد غذایی مثل ترشی قدیمی‌تر باشند، بهتر و سالم‌تر هستند. یادتان باشد که هرقدر مواد غذایی برای مدت طولانی‌تری نگهداری شوند، خطر سرطان‌زایی آنها هم بیشتر می‌شود. فرآیند دودی کردن مواد غذایی مثل ماهی و برنج نیز اگر بیشتر از حد مجاز انجام شود، خطر سرطان معده را افزایش می‌دهد.

● نارنگی خطر سرطان معده را کاهش می‌دهد!

یکی دیگر از عوامل مهم در بروز سرطان معده کمبود سلنیوم، ویتامین E و آنتی‌اکسیدان‌هاست. سبزیجات و میوه‌های تازه، به خصوص مرکبات دارای آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که از سرطان معده جلوگیری می‌کنند. در واقع یکی از مسائلی که امروزه روی آن بحث می‌شود، تاثیر ویتامین C با دوز بالا روی سرطان معده است. بنابراین هرقدر مرکبات بیشتری میل کنید، به سلامت‌تان کمک بیشتری کرده‌اید.

● چاقی، سیگار و مواد مخدر؛ مثلث مرگ!

چاقی خطر چند سرطان از جمله سرطان قسمت ابتدایی معده، کبد، رحم، کولون و لوزالمعده را بالا می‌برد. سیگار کشیدن نیز خطر ۳۰۰ نوع سرطان از جمله سرطان معده را افزایش می‌دهد. مصرف ناس (نوعی ماده مخدر) نیز که در بعضی نقاط روستایی ایران شایع است، باعث تحریک و التهاب معده می‌شود.

تریاک هم خطر سرطان‌های قسمت فوقانی دستگاه گوارش و لوزالمعده را بالا می‌برد. استفاده از فضولات حیوانات برای تامین سوخت و گرما هم می‌تواند خطر سرطان معده را افزایش دهد. این کار بیشتر در روستاها رایج است و باعث تولید هیدروکربن‌های آروماتیک و سرطان‌زا می‌شود؛ درست مانند دود ماشین و هوای آلوده.

درد معده و سوء هاضمه را جدی بگیرید!

از نظر علائم بالینی، سرطان معده ابتدا فقط ممکن است باعث سوء هاضمه، درد خفیف معده، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، سیری زودرس و ترش کردن شود. اگر فردی دچار این علائم شود، به خصوص اگر بالای ۴۵ سال داشته باشد، حتما باید آندوسکوپی انجام دهد.