خاورمیانه و صداهای نا امید کننده که از آمریکا شنیده می شود

 خاورمیانه در 5 سال گذشته به محل تاخت و تاز گروه های تروریستی تبدیل شده و اکنون اوضاع آن به مرحله ای رسیده که عقلا را در اینکه 'منطقه نیازمند عقلانیت و حرکت های بازیگران در چارچوب قواعد است'، به اجماع رسانده، اما صداهایی که از آمریکا شنیده می شود، همچنان ناامید کننده است.

اینگونه که به نظر می آید، حرکت های واشنگتن در زمین بازی خاورمیانه هیج تعادلی ندارد؛ از یک سو نشان می دهد که مشتاق حل بحران های جاری از جمله بحران های کهنه عراق و سوریه هستند و از سویی ، مجموعه ای از رفتارهای دولتمردان این کشور حکایت دیگری دارد.

** نمای اول

یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا آن طور که رسانه های عراقی در روز شنبه بازتاب دادند، بر همکاری با ترکیه برای آزادسازی موصل عراق و الرقه سوریه تاکید کرده است.

'ناتان تک' این را هم گفته که آمریکا از ایده انتقال سیاسی در سوریه و عدم استمرار اسد در قدرت حمایت می کند. نشانه این دیدگاه نیز در طول هفته های اخیر در رفتارهای واشنگتن دیده شده و به صورت آشکارا به آن عمل شده است، از جمله در تایید ورود ارتش ترکیه به شمال سوریه !

اما دیدگاهی که رسانه های عراقی از قول 'ناتان تک' نقل کرده اند، از دو جنبه قابل بحث است. اول اینکه، این دیدگاه، به لحاظ حقوقی نوعی کودتا و یا اشغال نظامی عراق و سوریه از سوی آمریکا و متحدان این کشور و یا تایید آن محسوب می شود، به طوری که تحقق این ایده در عراق و سوریه به منزله نادیده گرفتن حق حاکمیت این کشورها و نقض تمامیت ارضی آنهاست.

در بحث عراق، طرح این نکته که آزادسازی موصل با مشارکت ترکیه انجام شود، دارای یک اشکال اساسی است، به گونه ای که عراق همچنان یک شکایت مفتوح از ترکیه در شورای امنیت سازمان ملل دارد که در آن آنکارا را به عنوان دولت متجاوز معرفی کرده و خواستار رسیدگی به آن شده است.

ارتش ترکیه بدون اجازه و کسب موافقت دولت مرکزی عراق نیروهایش را در بعشیقه در اطراف موصل مستقر کرده و طی 9 ماه گذشته از عقب نشینی از این منطقه برغم درخواست های مکرر بغداد سرباز زده است.

مساله دیگر در طرح مساله آزادسازی موصل با مشارکت ترکیه این است که عراق نیازمند حمایت نیروی خارجی نیست و عراقی ها قادرند، به تنهایی و بدون کمک خارجی اراضی خود را از اشغال تروریست ها پاکسازی کنند و آمریکایی ها هم به این امر کاملا واقفند و در عمل طی دو سال گذشته به اثبات رسیده است؛ بطوری که عراقی ها ، از جرف الصخر در استان بابل تا سراسر استان دیاله و بیش از 90 درصد استان های صلاح الدین و الانبار و همچنین بخش هایی از کرکوک را بدون کمک خارجی آزاد کرده اند.

سئوالی که مطرح می شود اینکه 'آمریکایی ها چرا تمایل دارند پای یک دولت منطقه ای را به عراق بازکنند؟'؛ امری که بی شک بحران جاری در شمال عراق را پیچیده تر خواهد کرد.

نکته دیگر اینکه، مساله موصل، همان طور که کلیه نیروهای سیاسی عراق و از جمله رهبران این کشور به صراحت اعلام کرده اند، دارای گره های سیاسی است که اگر پیش از هرگونه عملیات نظامی مورد حل و فصل قرار نگیرد، احتمال بالایی وجود دارد که عراق را باردیگر در گرداب یک بحران امنیتی جدید فرو برد و چه بسا خطرناک تر از بحران داعش و این موضوع را خود آمریکایی ها نیز به آن اذعان داشته اند.

این موضوع را آمریکایی ها به خوبی می دانند و اطلاع دارند که اختلافات میان دولت مرکزی و منطقه اقلیم کردستان عراق در خصوص ماده 140 که دربرگیرنده اراضی مورد منازعه بر سر کرکوک و برخی دیگر از نقاط خارجی از مرزهای اقلیم می باشد، هنوز حل نشده و به علاوه بعد از حمله داعش ابعاد پیچیده تری هم پیدا کرده است.

وجود گزارش های مستند مبنی بر اینکه مسیحیان بسیاری در شمال عراق، اراضی شان توسط کردها مصادره شده و در دادگاه های اربیل و دهوک صدها پرونده بی سرانجام در این خصوص گشوده شده است، امر پوشیده ای نیست.

ترکمن ها و عرب ها نیز چنین وضعیتی دارند و به ویژه اختلافات بر سر زمین، از 2014 ، هنگامی که نیروهای پیشمرگ مناطقی خارج از اقلیم کردستان عراق را به تصرف درآورده و به اهالی آن اجازه بازگشت نداده اند، تشدید شده و کل منطقه را به سان یک بشکه باروت تبدیل کرده است.

نکته قابل توجهی که در این بخش نمی توان نادیده گرفت، عدم توازن قوا و نبود مولفه های بازدارندگی در منطقه است، چرا که دولت های غربی و از جمله آمریکا، نیروهای پیشمرگ را به بهانه مقابله با داعش ، به شکل نامتوازن و غیرمنصفانه ای مسلح کردند و از طرفی تلاش شده است، راه های ورود ارتش عراق نیز به مناطق شمالی مسدود شود.

این امر سایر اقلیت ها را در شرایط تهدید سخت قرار می دهد و به همین دلیل است که در بغداد نگرانی های جدی وجود دارد که مبادا معدود نیروهای تمامیت خواه شمال عراق دست به تصفیه قومی و حتی نسل کشی بزنند؛ موضوعی که نوری المالکی در دیدار با داگلاس سیلمان سفیر جدید آمریکا در روز جمعه گذشته مطرح کرد.

مالکی در آن دیدار به صراحت درباره تهدیدهای موجود در شمال عراق سخن گفت و همان طور که انتظار می رفت حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی به آن واکنش نشان داد و شاخوان عبدالله از رهبران حزب دمکرات کردستان عراق، نه تنها نگرانی مطرح شده از سوی المالکی را رد کرد، بلکه حتی او را به تلاش برای شعله ور کردن منازعات مذهبی متهم نمود.

این درحالی است که عقلای کُرد خوب می دانند که حقیقت همان است که المالکی می گوید و تهدید هم وجود دارد و هم جدی است و شاید لازم باشد، درگیری های محدودی که طی یک سال گذشته در مناطق تماس کردها و ترکمن ها رخ داده به آنان یادآوری شود که اگر نبود وساطت بزرگان الحشدالشعبی از جمله هادی العامری، ابومهدی المهندس و شخصیت های محلی مانند ابو رضا نجار و فرماندهانی از اتحادیه میهنی و حتی تلاش های جمهوری اسلامی ایران، منطقه در یک گرداب غیر قابل مهار فرو می رفت.

بنابراین تهدید وجود دارد و نیروهای داخلی از جمله عرب ها، کردها و سایر اقوام از جمله ترکمن ها و نیز بازیگران بین المللی باید این موضوع را خوب درک کنند و برای رفع تهدیدها، تمام ابزارهای لازم را برای جلوگیری از خونریزی های بیشتر در منطقه بکار گیرند و آمریکایی ها نیز رفتارهای خود را در قبال مسائل منطقه ، مبتنی بر واقعیت های موجود تنظیم کنند و همچنین لازم است مراقبت بیشتری نسبت به متحدان خود در منطقه داشته باشند که در تحقق اهداف خود هیچ حد و مرزی قائل نیستند.

** نمای دوم

گسترش اختلافات داخلی در آمریکا، آثار و نشانه های خود را در منطقه به وضوح نمایان کرده است ، آنجا که مشخصا دو دیدگاه اطلاعاتی و امنیتی واشنگتن در مقابل هم قرار گرفته اند. این موضوع در جریان قشون کشی ارتش ترکیه به سوریه در هفته های اخیر خود را نشان داد ، بطوری که CIA همسو با آنکارا و در جهت تقویت تروریست های ارتش آزاد سوریه و وزارت دفاع (پنتاگون) از کردهای سوری YPG حمایت کردند و مشخص نبود آمریکایی ها چه می کنند، فقط آنچه به خوبی نمایان بود اینکه آنها با تاثیر دوگانه بر شرایط حاد منطقه در حال پیچیده تر کردن بحران هستند.

اوج این اختلافات در دیدار جو بایدن با اردوغان و حمایت وی از آنکارا در انجام عملیات سپر فرات و متقابلا هشدار پنتاگون به ترکیه بود.

همچنین می توان به تناقض موجود در قبال سوریه اشاره کرد، بطوری که وزارت خارجه به دنبال راهکار برای همکاری با روسیه در زدن داعش و برخی دیگر از گروه های تروریستی به ویژه النصره است و سیا و پنتاگون در مسیرهایی خارج از جریان دیپلماسی این کشور گام بر می دارند.

این وضعیت در عراق هم حاکم است ، از یک سو برت مک گورک اواسط ماه گذشته میلادی برای هماهنگی ها و آماده سازی عملیات موصل به بغداد و اربیل رفت و 'جو وتل' رئیس فرماندهی مرکزی آمریکا در خاورمیانه تاکید کرد که تا پایان سال 2016 می توان موصل را آزاد کرد و در مقابل 'استوارت جونز' سفیر سابق امریکا در بغداد، در آخرین روزهای کاری اش در عراق، آزادسازی موصل را تا پایان 2016 بعید دانست و گفت نمی توان درباره آزادسازی موصل زمان دقیق تعیین کرد.

همین دوگانگی در برخورد با مساله تمامیت ارضی عراق نیز دیده می شود، بطوری که بخشی از حاکمیت در آمریکا به دنبال تقسیم عراق و حمایت از کردها برای تشکیل دولت مستقل در شمال عراق و سنی ها در منطقه غرب این کشور است و بخش دیگری، مشخص کرده که با این پروژه مخالف است و خواستار عراق یکپارچه می باشد.

در سطح خاورمیانه می توان مثال های بیشتری هم آورد، از جمله در ماجرای معامله تسلیحاتی با دولت سعودی به ارزش بیش از یک میلیارد دلار که بر سر آن نیز میان کنگره و دولت اوباما دعوا به راه افتاده است.

به نظر می رسد، در مقابل جریان نسبتا قدرتمندی که تلاش دارد زنجیره های تنیده شده سعودی ها بر پیکر نظام سیاسی عراق را پاره کند، مقاومت های جدی وجود دارد.

علاوه بر موضوع معامله تسلیحاتی ، بحث شکایت قربانیان حادثه 11 سپتامبر نیز به پرونده اختلافات داخلی آمریکا اضافه شده است. براساس قانونی که اخیرا در کنگره به تصویب رسیده و سنا هم آن را تصویب کرده است، خانواده و بستگان قربانیان 11 سپتامبر می توانند از دولت سعودی شکایت کنند و غرامت بگیرند و اینجا هم محل اختلافات شدید است، به طوری که اوباما با آن به شدت مخالفت کرده است که به اعتقاد کارشناسان، دلیل آن، قدرت و نفوذ سعودی ها در عرصه اقتصادی و سیاسی آمریکاست. سعودی ها که متهم اصلی حادثه تروریستی 11 سپتامبر هستند و 15 تن از 19 تروریستی که درآن عملیات شرکت داشتند، از اتباع این کشور بوده اند، تهدید کرده اند که در صورت تصویب این قانون در دولت آمریکا، سرمایه های خود را بالغ بر 750 میلیارد دلار را از آمریکا خارج خواهند کرد.

این دوگانگی ها و صداهای مختلفی که از عرصه سیاسی در داخل آمریکا و رقابت های مخرب آن شنیده می شود، اثرات غیر قابل جبرانش را بر محیط خاورمیانه گذاشته و می گذارد و هزینه هایش را به ملت های منطقه تحمیل می کند و این چند صدایی ، هرگونه امید به اصلاح و بهبود سیاست های منطقه ای آمریکا را به یاس مبدل می سازد؛ به ویژه با طرح وارد کردن نیروهای منطقه ای به عراق و سوریه که از زبان سخنگوی وزارت خارجه آمریکا مطرح شده است.

با اینحال، اما این همه داستان نیست و همانگونه که عقلای منطقه سالهاست هشدار می دهند که 'بحران امنیتی موجود، در منطقه باقی نخواهد ماند و به سمت سایر نقاط جهان سرریز خواهد شد'، باز هم باید به واشنگتن هشدار داد که راه های دسترسی تروریست ها به آمریکا و اروپا، همانطور که در ماه های اخیر نشان داده اند، بسته نیست.

البته این حقیقت را مقام های امنیتی آمریکا هم خوب می دانند و نشانه آن را می توان در بیانیه های وزارت خارجه و ابراز نگرانی مقام های امنیتی فرودگاه میامی ، در پانزدهمین سالگرد حادثه تروریستی 11 سپتامبر که 3 هزار شهروند آمریکایی قربانی عملیات تروریستی تکفیری ها شدند، مشاهده کرد.

وزارت خارجه آمریکا در آستانه 11 سپتامبر از شهروندن این کشور در سراسر جهان خواسته است مراقب باشند؛ چرا که تهدیدهای تروریستی همچنان باقی است.