بررسی شرایط بازار سرمایه در دوره جدید

کناره‌گیری محمد فطانت از ریاست سازمان بورس آن هم در اوج صعود معاملات و روزهای درخشان بازار سهام شوک بزرگ بورس در تابستان سال 95 است. رییس پیشین سازمان بورس که عمر مدیریتی پنج ساله‌اش حتی به 20 ماه هم نرسید در حالی فضای پراسترس بورس را ترک کرد که همگان تصور می‌کردند گزینه بعدی اوضاع را در این بازار بدتر از سابق کند اما پس از استعفای محمد فطانت، شاپور‌محمدی که در سمت مشاور وزیر اقتصاد در کنار علی طیب‌نیا مشغول به فعالیت بود تا موتور اقتصادی ایران را دوباره به حرکت درآورد، در انتخابی غافلگیرکننده برای این سمت برگزیده شد. انتخاب شاپورمحمدی که در سنوات گذشته با به فرجام رساندن بورس انرژی برای اهالی بازار سرمایه شناخته شده است، جو مثبتی را در بازار سهام ایجاد کرد و باعث شد که تا یک هفته بعد از این اتفاق تالار شیشه‌ای شاهد رشد شاخص و هیجان در بین سهامداران باشد، هرچند این رشد دوام زیادی نداشت و در حال حاضر بعد از این یک هفته، همانند گذشته شاهد نوسان در این بازار هستیم. به هر ترتیب با تغییر مدیریت ارشد سازمان بورس، خوشبینی‌هایی مبنی بر اینکه محمدی برای ریاست سازمان بورس بهترین گزینه است از سوی فعالان این بازار مطرح و در بستر همین تحلیل‌ها روند مثبت بر بازار سهام حاکم شد تا سهامداران با امیدواری بیشتری به معاملات بپردازند. به هر حال در فضای مدیریت جدید انتظار می‌رود مدیریت ارشد بازار سرمایه دست به اقداماتی مانند «اصلاح قوانین حاکم بر بازار سرمایه، طراحی متنوع ابزارهای مالی، کنترل نوسان‌های شدید و پی‌درپی، حذف رانت‌های اطلاعاتی و ارتقای شفافیت بازار» بزند و آنها را اجرایی کند. در همین ارتباط و برای آنکه جزییات این انتخاب و چشم‌انداز بازار سرمایه در فضای جدید با حضور شاپور‌محمدی به‌عنوان رییس سازمان بورس را دقیق‌تر ارزیابی کنیم، روزنامه «جهان‌صنعت» با 10 مقام مسوول اجرایی ارشد و کارشناس بازار سرمایه گفت‌وگوهایی را انجام داده که در ادامه به آن می‌پردازیم.

مقابله با رانت‌های اطلاعاتی

برای پیشرفت در بازار سهام باید بورس‌های موفق و تاثیرگذار را رصد کنیم و براساس کارهایی که آنها انجام داده‌اند، برنامه‌ریزی و عمل کنیم. امیر تقی‌خان تجریشی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری صنعت و معدن با بیان مطلب فوق در مورد انتظاراتی که از تیم جدید مدیریتی سازمان بورس می‌رود، گفت: براساس گفته‌های شاپور‌محمدی باید یکسری از محدودیت‌های بخش سهام مانند حجم مبنا و تشکیل صف خرید و صف فروش را حذف کنیم. همچنین مشکل مهمی که در بخش سهامداری وجود دارد، سیستم معاملاتی و نرم‌افزاری است که گاهی اوقات وقتی تقاضا چه در سمت مثبت و چه سمت منفی زیاد می‌شود، سیستم معاملاتی قطع می‌شود که این اتفاق در دنیا بی‌سابقه است و نباید شاهد این قبیل از اتفاقات در بازار سرمایه باشیم. وی درمورد حساسیت نسبت به عدد شاخص گفت: موضوع مهم دیگری که پیش از این سابقه نداشته و مدیریت‌های گذشته به آن توجه نداشتند و انتظار می‌رود که این تیم جدید مدیریتی به آن توجه کنند، این است که عدد شاخص هیچ مسوولیتی برای سازمان ایجاد نکند و منفی یا مثبت شدن شاخص به عملکرد سازمان مربوط نمی‌شود. همچنین بورس باید عملا دماسنج تمام‌نمای اقتصاد باشد و اگر شاخص مثبت شود به این معنا باشد که وضعیت اقتصادی کشور مناسب است. باید به این نکته توجه شود که وظیفه سازمان موارد نظارتی است مانند اینکه معاملات باید شفاف باشد، سیستم معاملاتی بدون نقص عمل کند. بر همین اساس، شفافیت موضوع مهمی است که سازمان بورس باید به آن حساس باشد و مسوولیت آن به طور مستقیم برعهده این سازمان است. برای مثال، اینکه اطلاعات شرکت‌ها قبل از اینکه به کدال برسد به دست اشخاص دیگر می‌رسد، اتفاقی است که سازمان بورس باید به آن بسیار حساس باشد. تجریشی در ادامه در زمینه شفافیت اطلاعات گفت: باید هم مدل‌های نرم‌افزاری جدید و هم مدل‌های سنتی اجرا شود تا بتوان برای پیدا کردن اطلاعات نهانی آمادگی لازم را داشته باشیم. متاسفانه به نظر می‌رسد وضعیت به گونه‌ای است که قبح استفاده از اطلاعات نهانی از بین رفته است. مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری صنعت و معدن در مورد مقررات‌زدایی در قانون گفت: موضوع مهم دیگری که مجلس و اتاق بازرگانی در آن فعال شده‌اند، بحث مقررات‌زدایی است که می‌توان به جای این کلمه از اصلاح مقررات استفاده کرد، چون اکثر مواقع علت کندی کارها به دلیل نبود مقررات است. پس لزوما کم کردن مقررات خوب نیست و باعث به وجود آمدن ابهام‌ بیشتر می‌شود. در اصل مقررات باید اصلاح و روان شود. وی در مورد قوانینی که به اصلاح نیاز دارد، گفت: برای مثال، برای انتشار صکوک اجاره زمان زیادی طی شد. هرچند برای صدور مجوزها، سازمان باید از جزییات طرح‌ها مطمئن شود اما بعد از اطمینان سازمان بورس هم مراحل مختلف و طولانی باید طی شود که این مراحل باعث دلسردی فعالان بازار خواهد شد.

نگاه هماهنگ به ارکان

انتظار می‌رود فردی که در سمت مدیریت ارشد سازمان بورس مشغول به کار ‌شود به همه بخش‌های بازار سرمایه به طور یکسان توجه کند. بهروز زارع، مدیرعامل شرکت تامین سرمایه سپهر با بیان اینکه باید به همه بخش‌ها در یک قالب هماهنگ نگاه شود، گفت: نگاه هماهنگ مهم‌ترین انتظار از مدیر جدید سازمان است و اگر به‌طور همزمان به زیرساخت‌ها توجه نشود مشکلات بورس برطرف نخواهد شد. برای مثال برای برطرف کردن مشکل معاملات مانند، حجم مبنا و دامنه نوسان باید همه زیرساخت‌ها را درست کرد. برای مثال، اگر حجم مبنا را حذف کنیم ولی بازارگردان نداشته باشیم نه‌تنها مشکلی برطرف نمی‌شود، بلکه مشکلات دیگری را به وجود می‌‌آورد. پس توجه بیش از حد به یک بخش و غفلت از یک بخش دیگر، مشکل بزرگ‌تری در بازار سهام ایجاد خواهد کرد. وی درمورد برخورد با تخلفات احتمالی فعالان بازار سرمایه گفت: مشکلی که در حال حاضر وجود دارد، این است که ما چه چیزی را به‌عنوان تخلف مشخص می‌کنیم. به نظر می‌رسد در خیلی از موارد اساسا تعریف مشخص، دقیق و مصوبی از تخلف وجود ندارد و برای سیاست تنبیهی باید چارچوب خاصی مشخص شود و اهالی بازار سرمایه با علم به این چارچوب عمل کنند و بدانند یک تخلف به چه مجازاتی خواهد رسید. زارع در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه در زمینه توسعه ابزارهای مالی چه فعالیت‌هایی باید انجام شود، گفت: اگر قرار است در بازار اتفاقی بیفتد، باید از طریق توسعه ابزارها باشد برای مثال زمانی که در بازار دچار نوسان شدیدی می‌شویم یکی از دلایل این موضوع نبود آپشن در بازار است و همچنین در این بازار امکان ShorCel- کردن وجود ندارد در حالی که اینها ابزارهایی است که در بازارهای دنیا تعریف شده است. پس نمی‌توان گفت که ابتدا بازار را توسعه دهیم و سپس ابزار را طراحی کنیم چون بازار بدون این ابزارها توسعه پیدا نمی‌کند. وی در ادامه افزود: در حال حاضر به جای اینکه نگران فعالیت روزانه بازار باشیم، باید دنبال این باشیم که چگونه به صورت اصولی مشکل نوسان‌های شدید را حل کنیم. یکی از ایرادهای مدیر قبلی بورس این بود که خودش را درگیر روزمرگی کرد، هرچند پایش روزانه معاملات نیاز است اما باید توجه داشت که در این حالت دیگر نمی‌توانیم به برنامه‌های توسعه‌ای بپردازیم.

طراحی ابزارهای بین‌المللی

ابزارهای مالی مثل قراردادهای اختیار معامله، قراردادهای آتی و فروش استقراضی، ابزارهایی هستند که در دنیا برای کنترل و مدیریت بازار و پوشش ریسک استفاده می‌شوند و بازار سرمایه ایران هم باید برای طراحی این ابزارها فکر کند. محمودرضا خواجه نصیری، مدیر سابق نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس با بیان مطلب فوق در مورد انتظارات از مدیریت جدید سازمان بورس افزود: ارتقای جایگاه بازار سرمایه در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی، بهبود زیرساخت‌های نرم‌افزاری بازار سرمایه، افزایش ضریب نفوذ سرمایه‌گذاری در جامعه، توسعه ابزارهای مالی جدید به ویژه در حوزه مدیریت ریسک و برقراری راهکارهای عملی جهت ارتباط فضای سرمایه‌گذاری کشور با جامعه بین‌المللی از مواردی است که می‌توان از محمدی، رییس جدید سازمان بورس انتظار داشت. مدیرعامل شرکت تامین سرمایه آرمان در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برای شفافیت بازار سهام چه کارهایی باید انجام شود، گفت: در حال حاضر بازار سهام از لحاظ شفافیت در وضعیت بدی قرار ندارد و از خیلی از بازارهای دیگر شفاف‌تر است، همچنین زیرساخت‌ها و چارچوب‌هایی که وجود دارد خوب هستند و استفاده صحیح از همین ابزارها می‌تواند شفافیت بازار را حفظ کند. خواجه‌نصیری در راستای تشویق حقوقی‌ها برای مشارکت بیشتر در بورس گفت: نهادهای فعال بازار سرمایه حتما باید درگیر باشند، بررسی کنند، رایزنی کنند و در تایید صلاحیت نهادهای مالی دخیل باشند و نهادهای بازار سرمایه که از فعالیت اصلی خودشان در بازار سهام دور شدند را مجاب کنند تا دوباره فعالیت‌شان را در این زمینه شروع کنند. مدیر سابق نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس در مورد دخالت دستوری در معاملات بورس گفت: در این مورد نظر خاصی ندارم.

انتقال نقدینگی

رییس جدید سازمان بورس سابقه خوبی در بورس دارد. حمیدرضا مهرآور، مدیرعامل کارگزاری بانک سامان با بیان مطلب فوق افزود: این مساله به مدیریت شاپور‌محمدی کمک زیادی می‌کند زیرا با مسایل و مشکلات بازار سرمایه آشنا هستند. همچنین مدتی معاون وزیر اقتصاد بودند که در نتیجه با ارتباطات و شناختی که از وزارتخانه دارند انتظار می‌رود که کارها زودتر و سریع‌تر پیش رود. وی درمورد انتظاراتی که از شاپور‌محمدی وجود دارد، گفت: یکی از دغدغه‌های موجود، نقدینگی در جامعه است که باید بخشی از این نقدینگی به بازار سرمایه سوق پیدا کند. به نظر می‌رسد مدیریت جدید سازمان بورس با توجه به تخصص و تجربه‌ای که دارد، می‌تواند قدم‌های مثبتی در این حوزه بردارد. همچنین هیات مدیره جدید بورس هم با مسایل و مشکلات بازار سرمایه کاملا آشنا هستند و در عین حال راه‌حل‌ها را هم به خوبی می‌شناسند. مهرآور در رابطه با کارهایی که باید برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی انجام شود، گفت: باید شرایطی را فراهم کنیم که سرمایه‌گذاران خارجی بتوانند به راحتی وارد بازار سهام ایران شوند. از جمله شرایط لازم، این است که مراحل گرفتن کدهای معاملاتی چه برای حقوقی‌ها و چه برای حقیقی‌ها تسهیل شود، شرایط انتقال پول یا خروج پول به‌گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذار خارجی دغدغه نداشته باشد. بحث یکسان‌سازی نرخ ارز مساله مهم دیگری است که که اگر بورس ارز راه‌اندازی شود، می‌تواند کمک بزرگی به جذب سرمایه‌گذار خارجی کند. وی در پایان درمورد دیگر انتظاری که می‌توان از محمدی داشت، گفت: قوانین و مقرراتی که در سطح کلان در حال وضع شدن است باید بلندمدت باشد و این مقررات باثبات‌تر دنبال شود.

اصلاح قانون اوراق بهادار

با توجه به شناختی که شاپور ‌محمدی از بازار سرمایه دارد، می‌تواند کارهای مثبت گذشته را ادامه دهد. فردین آقابزرگی، مدیرعامل کارگزاری آینده با بیان مطلب فوق افزود: بعضی از بخش‌های بازار سرمایه نیاز به اصلاح و فکر مجدد دارد. وی درمورد اصلاح قانون بازار سرمایه گفت: بازنگری در قانون اوراق بهادار بعد از 11 سال در برخی ابعاد نیاز به ارتقا دارد زیرا خلاهایی به وجود آمده که باید در جهت روان‌سازی و بهینه‌سازی آنها بازنگری شود. همچنین تبدیل بخش عمده‌ای از دستورالعمل‌های آیین‌نامه داخلی در بورس، نیاز به وجاهت قانونی دارد. همچنین باید برای نزدیک شدن قوانین بازار سرمایه با قوانین جاری سایر نهادهای اجرایی همسان‌سازی شود. آقابزرگی درمورد چشم‌انداز بازار سرمایه گفت: شاپور‌ محمدی رئوس برنامه‌ها را در جلسه معارفه به صورت تئوری عنوان کرد. در صورتی که بهتر است جزییات برنامه پنج ساله و حتی بلندمدت‌تر تعریف و هدف‌گذاری شود و توضیح دهد که استراتژی‌ها از کجا به کجا می‌رسد. همچنین چشم‌انداز باید به صورت اعداد و ارقام بیان شود. چون همان‌طور که سازمان موضوعی را در دستور کار خود قرار می‌دهد، فعالان بازار سرمایه بر همان اساس فعالیت می‌کنند. مدیرعامل کارگزاری آینده در مورد مشکلات بازار سرمایه عنوان کرد: از مشکلات موجود در سازمان بورس، می‌توان به کند بودن اعطای مجوز نهادهای فعال بازار سرمایه اشاره کرد. مجوزهایی که برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری و کارگزاری صادر می‌شود، باید روندی تعریف‌شده و کوتاه داشته باشد. هرچند می‌توان به مدیریت جدید در این زمینه امیدوار بود زیرا محمدی در سال‌های گذشته، متولی لایحه‌ای برای رفع موانع کسب‌وکار بود. وی در مورد دیگر موضوع قابل انتظار از رییس جدید سازمان بورس، گفت: در این مورد می‌توان به شفافیت بازار سرمایه اشاره کرد به طوری که در این زمینه باید دسترسی به اطلاعات به صورت عادلانه باشد و با ایجاد بسترهای لازم باید به تعیین برنامه‌ها،‌ اهداف، چشم‌انداز بلندمدت و... پرداخت تا اطلاعات به درستی در دسترس همگان قرار گیرد.

نداشتن برنامه‌ استراتژیک

تغییر انجام شده در سازمان بورس، موجه‌تر از تغییرات قبلی است. سیدحمید میرمعینی، کارشناس بازار سرمایه در این زمینه افزود: مدیر جدید سازمان بورس، بازار سرمایه و مشکلات آن را می‌شناسد و با متخصصان این عرصه کار کرده‌ است و با جامعه آکادمیک ارتباط تنگاتنگی دارد. از سویی دیگر مدت زیادی در بدنه اقتصاد کشور حضور داشته‌ و با اعداد و ارقام کلان اقتصاد آشناست که این‌ موضوعات نقاط مثبت شاپور‌ محمدی است. میرمعینی با بیان اینکه بازار سرمایه با توجه به اینکه سالیان سال به تبع مشکلات اقتصاد و مشکلات ناشی از تحریم‌ها دارای نواقصی است، گفت: بازار سرمایه ایران به دلیل نداشتن برنامه‌های استراتژیک برای توسعه همه‌جانبه رنج می‌برد. این موضوعات نیازمند این است که مشکلات موجود به‌طور کارشناسی بررسی شوند و سپس با توجه به نواقص موجود برنامه مدون جامع و استراتژیک طولانی‌مدت تنظیم شود و همچنین این برنامه‌ها باید ضمانت اجرایی داشته باشد. وی درمورد جایگاه بازار سهام ایران گفت: بورس در ایران به لحاظ توسعه‌یافتگی از معیارهای بازارهای توسعه‌یافته، عقب‌تر است. برای مثال کشور مالزی بعد از ژاپن بزرگ‌ترین بازار سرمایه آسیاست. این کشورها دوره‌های توسعه‌یافتگی را به تازگی طی کرده‌اند و توانسته‌اند برنامه جامع را طراحی کنند. برنامه جامع استراتژیک برای بازار سرمایه ایران به شدت احساس می‌شود و این برنامه باید با پشتوانه بالاترین فرد اجرایی دولت باشد تا به خوبی اجرا شود و نقش تاثیرگذاری در بازار داشته باشد. به هر حال تحقیقات زیادی وجود دارد که در دنیا نشان می‌دهد بازارهای مالی از جمله بازار سرمایه چه در حوزه اوراق مالکیتی و چه در حوزه اوراق بدهی به طور عمده تاثیر غیرقابل انکار و رابطه معناداری با رشد توسعه اقتصادی دارد. اگر بتوانیم در بازار سرمایه یک راه‌حل منطقی چه به لحاظ ایجاد بسترهای نرم‌افزاری و چه به لحاظ ارائه قوانین جامع و کامل داشته باشیم، می‌تواند پویایی بازار را بالا ببرد. وی در ادامه افزود: بازار سرمایه باید به سمتی حرکت کند که اثرگذاری بیشتری نسبت به بانک‌ها داشته باشد.

ارتقای نقدشوندگی

انتظار اصلی فعالان بازار از سازمان بورس این است که بازار سهام بتواند نقش دماسنج اقتصاد را به خوبی بازی کند. جواد سنگینیان، کارشناس بازار سرمایه با بیان مطلب فوق افزود: رییس سازمان بورس باید به دنبال نقدشوندگی معاملات با ابزارهای جدید باشد. همچنین باید حجم معاملات بهبود یابد. اما روش‌های انتخابی برای این موضوع نباید از طریق دستکاری شاخص و روش‌های این‌چنینی باشد بلکه باید ابزارهای جدیدی برای از بین رفتن دامنه نوسان سهام و حجم مبنا طراحی شود. همچنین این ابزارها باید نقدشوندگی را بهبود ببخشند. سنگینیان درمورد تخلف‌های ممکن در شفاف‌سازی اطلاعات بازار سرمایه گفت: نهاد ناظر باید شفافیت اطلاعاتی را به وجود آورد و ابزارهای تنبیهی‌ باید مناسب با شرایط بازار باشد که این موضوع در دوره مدیر سابق سازمان بورس بهبود پیدا کرد، برای مثال باز و بسته شدن نمادها با سرعت خوب و مناسبی صورت می‌گرفت و انتظار می‌رود این سرعت دائما رو به بهبود باشد و اگر تخطی صورت گرفت، موضوع تنبیهی باید برای مدیران شرکت‌ها اعمال شود تا همه فعالان بازار متضرر نشوند. وی درمورد افزایش مشارکت حقوقی‌ها در بازار سهام گفت: در حال حاضر حقوقی‌ها مشارکت خوبی دارند. البته جنس معاملات‌شان با حقیقی‌ها متفاوت است و با توجه به اینکه حجم پرتفویشان چقدر باشد، نوع معاملات‌شان هم تغییر می‌کند. برای مثال، بعضی از حقوقی‌ها در بازار به طور خرده فروشی کار می‌کنند و گاهی بلوکی خرید و فروش می‌کنند. همچنین به این دلیل که حقوقی‌ها نیاز به گردش سهم دارند، عموما تصمیمات‌شان باعث جابه‌جایی سهام می‌شود. در همین راستا باید جلوی فشار خروج شرکت‌ها در زمان نزولی بودن بازار گرفته شود و دخالت در خرید و فروش حقوقی‌ها نباشد تا آنها بتوانند آزادانه‌تر عمل کنند و با خیالی آسوده وارد معاملات شوند و بدانند هروقت که لازم باشد می‌توانند از بازار خارج شوند.