حقایقی تأمل‌برانگیز از شرایط خبرنگاران در ژاپن

 مدیران ارشد خبرگزاری کیودوی ژاپن می‌گویند در ژاپن یک خبرنگار هیچ خط قرمزی ندارد و آزادانه می‌تواند درباره همه افراد و اتفاقات مطلب بنویسد.

دو نفر از مدیران ارشد خبرگزاری کیودو در گفت‌وگو با روزنامه «ایران» به حقایق جالب و تأمل‌برانگیزی درباره شرایط کاری خبرنگاران در کشورشان اشاره کرده‌اند.

این روزنامه آورده است: چندی قبل دو تن از مدیران ارشد خبرگزاری «کیودو» ژاپن به دعوت مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) به کشورمان سفر کردند. «کیودو» بزرگترین و معتبرترین خبرگزاری ژاپن شناخته می‌شود که در سال 1982 میلادی راه‌اندازی شد و با حدود 1600 نیروی انسانی در شهر توکیو فعالیت دارد.

در آخرین روز از این سفر، روزنامه ایران به بهانه آشنایی بیشتر خوانندگان با فعالیت این خبرگزاری وحرفه خبرنگاری در ژاپن، گپ و گفت صمیمانه‌ای با «هیروکی سوگیتا» معاون خبر و «یوئیچی کاساکگاوا» معاون مدیرعامل اخبار خارجی خبرگزاری کیودو انجام داد که متن آن را در زیر می‌خوانید:

به عنوان نخستین سؤال برای آشنایی خوانندگان ما توضیح مختصری از فعالیت‌های خبرگزاری «کیودو» بفرمایید.

هیروکی سوگیتا: خبرگزاری «کیودو» بزرگترین خبرگزاری در ژاپن است که دفتر اصلی آن در پایتخت- توکیو- قرار دارد. حدود 50روزنامه و 100 شبکه تلویزیونی، زیرپوشش و مشترک این خبرگزاری هستند و البته مطرح‌ترین نشریات دنیا مانند نیویورک تایمز، وال استریت ژورنال، واشنگتن پست از اخبار بخش انگلیسی ما استفاده می‌کنند. این خبرگزاری به چهار زبان انگلیسی، ژاپنی، چینی و کره‌ای منتشر می‌شود.

در این خبرگزاری 1600 نفر مشغول کار هستند که حدود 1000 نفرشان خبرنگار بوده و در بیشتر کشورهای دنیا از جمله ایران، امریکا، فرانسه و... نیز نمایندگی و خبرنگار داریم.

درخبرگزاری کیودو و سایر رسانه‌های معتبر ژاپنی برای خبرنگار شدن چه مراحلی باید طی شود و چه شرایطی لازم است؟

«یوئیچی کاساکگاوا»: بواقع خیلی سخت است. نخست باید به عنوان کارآموز و خبربیار کار را شروع کنند بعد ادیتور خبر شده و کم کم به مراحل بالاتر ارتقا پیدا کنند . خبرنگاران کار را ابتدا از دفاتر محلی خبرگزاری و با کار در حوزه حوادث و ترافیک شروع می‌کنند اما بعد از 5 یا 6 سال که مهارت و تجربه آموختند اجازه پیدا می‌کنند به دفتر مرکزی در پایتخت بیایند.

سوگیتا: سیستم استخدام خبرنگار در ژاپن بر اساس مهارت و توانمندی است. هر چند تحصیلات لازم است اما مهم تر از آن سختکوشی است. در ژاپن تحصیلات ژورنالیستی متداول نیست بلکه مهارت آموزی ضمن کار برتری دارد. سال ها قبل که اصلاً مدرسه و دانشگاه خبرنگاری هم نداشتیم اما در حال حاضر چند مدرسه به منظور آموزش و تحصیل رشته خبرنگاری راه‌اندازی شده است. در هر صورت برای رسیدن به مراحل بالا و یافتن ارتقای شغلی باید مسیر سختی را پیمود و هیچ تساهل و تسامحی در کار نیست.

محدودیت‌های قانونی یا خطوط قرمزی که خبرنگاران ژاپنی باید رعایت کنند شامل چه چیزهایی می‌شود؟

کاساکگاوا: در ژاپن یک خبرنگار هیچ خط قرمزی ندارد و آزادانه می‌تواند درباره همه افراد و اتفاقات مطلب بنویسد. این خواست و مطالبه مردم از روزنامه‌ها و خبرگزاری هاست که به عنوان یک دیده‌بان و چشم تیزبین عمل کنند. مردم از ما می‌خواهند که عملکرد مقام‌های کشور را زیر نظر بگیریم و آنها را تحت نظر داشته باشیم.

سوگیتا: تنها محدودیت مطبوعات و خبرگزاری‌ها در کشور ما حفظ احترام خانواده سلطنتی است. این به معنای سانسور اخبار و اطلاعات نیست بلکه در اخباری که از آنها بیان می‌شود باید احترام به این خانواده حفظ شود. در قانون اساسی ما امپراتور، سمبل کشور ژاپن است. حتی نشریات به اصطلاح زرد نیز در کشور ما که کارشان نوشتن اخبار کم اهمیت و حتی شایعه پراکنی است سعی می‌کنند احترام به خانواده امپراتور را حفظ کنند. اما کار ما کلاً با آنها فرق دارد و به عنوان یک خبرگزاری مطرح می‌توانیم از عملکرد تمامی مقام‌های مملکت انتقاد کنیم و هیچ محدودیتی در این رابطه نداریم. مطبوعات در ژاپن بسیار قدرتمند هستند تا جایی که می‌توانند با انتشار خبر و افشاگری در مورد رسوایی‌های مقام‌ها و مسئولان آنها را مجبور به استعفا کنند. در کشور ژاپن رسوایی‌های مالی و اخلاقی به اندازه‌ای شرم‌آور محسوب می‌شود که برملا شدن آن حتی نخست‌وزیر را نیز مجبور به استعفا می‌کند و این قدرت مطبوعات است.

آیا حرفه خبرنگاری در کشور ژاپن مانند ایران در زمره مشاغل سخت محسوب می‌شود؟

سوگیتا: خبرنگاری شغل سخت و طاقت‌فرسایی است اما در کشور ما نسبت به مشاغل دیگر مزایای خاصی برایش در نظر گرفته نشده است و با دیگر شغل‌ها برابر است. مشکل کشور ما این است که جمعیت آن رو به پیری می‌رود و با کاهش جمعیت رو به رو هستیم بنابراین نمی‌خواهند مزایایی مانند بازنشستگی پیش از موعد و زود هنگام برای مشاغل از جمله خبرنگاری در نظر بگیرند چرا که در این صورت نیروی جایگزین ندارند. در واقع همه قوانین و حقوق و مزایا برای خبرنگاران با سایر مشاغل از جمله راننده تاکسی یا کارمند بانک برابر است و تبعیضی وجود ندارد.

کاساکگاوا: با وجود اینکه خبرنگاران ژاپنی زیادی در گوشه و کنار دنیا بر اثر حوادث شغلی و اتفاقات ناشی از جنگ جانشان را از دست داده‌اند اما روزی به نام روز ملی خبرنگار نداریم. البته در خبرگزاری «کیودو» هر ساله برای چند تن از خبرنگاران که هنگام مأموریت در جریان جنگ یا حتی تصادف رانندگی جان باختند مراسم یادبود و بزرگداشت برگزار می‌کنیم و یادشان را گرامی می‌داریم. اما این کاری است که خود خبرگزاری ما انجام می‌دهد و جنبه ملی ندارد.

وضعیت امنیت شغلی خبرنگاران در ژاپن چگونه است؟

سوگیتا: در کشور ژاپن اتحادیه کارگری بسیار قوی وجود دارد که به کارفرما اجازه نمی‌دهد کارکنان خود را براحتی اخراج کند. در واقع قوانین کارگری در این کشور به حدی محکم است که براحتی امنیت شغلی کارگر را تأمین کرده و از این بابت نگرانی وجود ندارد. استخدام خبرنگاران نیز تابع همین قانون و بلند مدت است. در ژاپن خبرنگاران فقط در صورت ارتکاب قتل، درگیری با پلیس یا تخلفی که منجر به دستگیری آنها از سوی پلیس شود اخراج می‌شوند ولی به علت ضعف کاری و تخلف حرفه‌ای اخراج نخواهند شد بلکه تنبیه و تذکر می‌گیرند یا به بخش‌های دیگر منتقل می‌شوند.

کاساکگاوا: یک خبرنگار خودش می‌تواند هر زمان که خواست کارش را رها کند و به شغل دیگری رو آورد و ممانعتی ندارد.

درآمد خبرنگاران در کشور شما چه میزان است؟

سوگیتا: حقوقی که یک خبرنگار متوسط و نه یک مدیر یا خبرنگار ارشد دریافت می‌کند به حدی است که می‌تواند مخارج خود و خانواده‌اش را برای داشتن یک زندگی معمولی براحتی تأمین کند.

با توجه به گسترش روزافزون شبکه‌های اینترنتی و مجازی در تمام دنیا شما به عنوان بزرگترین خبرگزاری ژاپن احساس خطر نمی‌کنید که مخاطبان خود را از دست بدهید؟

سوگیتا: شبکه‌های مجازی در کشور ما نیز محبوبیت زیادی بخصوص بین جوانان و نوجوانان دارند. اما موضوع جالب و مهم این است که در ژاپن با حدود 120 میلیون جمعیت بیشتر خانواده‌ها یک رسم سنتی و فرهنگی دارند که همانا داشتن اشتراک حداقل یک روزنامه است. یعنی خانواده‌های ژاپنی روزنامه خواندن را یکی از عوامل مؤثر و منبع خوبی در تعلیم و تربیت فرزندانشان می‌دانند. بنابراین هر روز صبح مطالعه روزنامه را مانند صابون برای شستن دست و صورتشان لازم و ضروری می‌دانند. از سوی دیگر سیستم توزیع روزنامه در ژاپن بسیار خوب است و همین امر در جذب مخاطب تأثیر دارد. اما واقعیت این است که امروزه ما در حال‌گذار از یک دوره سنتی به مدرنیته هستیم و جوانان استقبال زیادی از شبکه‌های مجازی دارند و ما باید برای آینده فکری بکنیم. یکی از ایده‌ها این است که برای شبکه‌های مجازی که خبر ارسال می‌کنند هزینه‌ای قائل شویم یعنی تیتر یا لید خبر را رایگان روی شبکه قرار دهیم اما برای خواندن ادامه مطلب پول دریافت کنیم چرا که ما برای تهیه خبر هزینه زیادی خرج می‌کنیم. البته این شامل خبرهای داخلی کشور خواهد شد نه اخبار سراسر جهان.

قبلاً هم به ایران سفر کرده بودید؟

کاساکگاوا: این چهارمین بار است که به ایران می‌آیم و از چند خبرگزاری مانند مهر، ایرنا و روزنامه ایران بازدید کرده ام.

وضعیت رسانه‌ها در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه تفاوتی در این زمینه با رسانه‌های کشور خودتان می‌بینید؟

سوگیتا: در سیستم مطبوعاتی ما نظامی وجود دارد که می‌گوید خبرنگار باید ناظر بر عملکرد مسئولان باشد. بر همین اساس در تمامی وزارتخانه‌ها و نهاد‌ها اتاقی مخصوص خبرنگاران وجود دارد که خبرنگار هر روز به آنجا می‌رود و همیشه در محل مستقر است تا از جدیدترین اخبار و اتفاقات آنجا با خبر شود. خبرنگار می‌تواند براحتی هر وقت که بخواهد وارد اتاق وزیر و مقام‌های دیگر شود و با او گفت‌و‌گو کند و آنها نیز نمی‌توانند مانع این کار شوند. این امر برای مطبوعات مطرح مانند «کیودو» و «آساهی» امری طبیعی است. اما نمی‌دانم در مطبوعات ایران چگونه است؟ از سوی دیگر خبرگزاری ما نیروی خبری و اداری بسیاری دارد و در بیشتر کشورها دفتر نمایندگی و خبرنگار داریم که در مورد ایرنا و سایر خبرگزاری‌ها اطلاع دقیقی ندارم که بخواهم مقایسه کنم.