«رستاخیز» روی خط توقف

 از 24 تیر ماه سال 94 که اکران "رستاخیز" در اولین روز نمایشش با اطلاعیه‌ی سازمان سینمایی، متوقف شد،یک سال گذشت.

«رستاخیز»  آخرین فیلم احمدرضا درویش اثری درباره‌ی واقعه‌ی عاشورا و قیام امام حسین (ع) است که بارها و در جلسات مختلف اعلام شد که توسط بخش خصوصی و نیز چند سرمایه‌گذار خارج علاقه‌مند به چنین کاری،‌ ساخته و به عنوان یک تولید مشترک معرفی شده است. پروسه ساخت این فیلم از سال 83 آغاز شد و پس از گذشت کمتر از حدود 10 سال، در نهایت در سال 92 رونمایی شد. «رستاخیز» در جشنواره سی‌و دوم فجر هم به نمایش درآمد و توانست 9 سیمرغ بلورین و جایزه ویژه مصطفی عقاد را هم دریافت کند.

طبق اعلام دست‌اندرکاران تولید این فیلم که بارها در رسانه‌ها هم منتشر شده بود، این فیلم فتاوای لازم را برای نشان دادن چهره حضرت ابوالفضل(ع) از فتاوای برخی مراجع عظام آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله خویی دارد. تا جایی که در روزهای پایانی سال 92،‌ آیت‌الله علم‌الهدی در دیدار با مسوولان و سینماگران حاضر در جشنواره‌ی فیلم بسیج هنرمندان (اختران) درباره‌ی فیلم «رستاخیز»، اظهار کرد:« می‌بینید بعد از نمایش این فیلم، چقدر حملات به وزارت ارشاد آغاز شده و آن‌ها باید پاسخگو باشند، در حالی که فیلم ارزشمندی است و هنگام ساخت از مقام معظم رهبری استفتاء کرده‌اند و آقا نوشته‌اند اگر وهن نباشد، ایراد ندارد که تصویر نشان داده شود و فیلم ساخته شده و حالا همه‌ی مداحان روی سر فیلم ریخته‌اند و بیچاره درویش، کارگردان فیلم رستاخیز، گیر افتاده است.»

سال گذشته تمام اقداملات لازم برای اکران خارجی و داخلی فیلم سال گذشته توسط دست‌اندرکاران این فیلم انجام شده بود و قرار بود توسط حوزه هنری به عنوان شرکت پخش‌کننده به اکران عمومی درآید؛ اکرانی که کمتر از یک روز طول کشید و با وجود اینکه تبلیغاتی برای نمایش عمومی فیلم در رسانه‌های مختلف از جمله رسانه ملی پخش شده بود،متوقف شد.

ایسنا حال یک سال پس از این اتفاق مروری دارد بر برخی اتفاقات و واکنش‌هایی که نسبت به این فیلم انعکاس یافته است.

سیدرضامیرکریمی روز 24 تیر ماه در پی حواشی بوجود آمده در آستانه اکران «رستاخیز» در اظهارنظری با بیان اینکه برخی از  ایراداتی که به فیلم احمدرضا درویش گرفته می‌شود، مربوط به نسخه اولیه فیلم است، گفت: این ایرادات «در نسخه‌های بعدی برطرف شده است و بهتر آن است که از هر گونه اظهار نظر شتاب‌زده قبل از اکران ورسیون جدید فیلم اجتناب شود» و اظهار کرد که هرگونه دشواری در این راه منفعتی در پی خواهد داشت و تیم سازنده‌ی این فیلم پاداش نیت صادقانه خود را خواهند گرفت.

اما چیزی از این اظهارنظر امیدوارانه نگذشته بود که عصر همان روز سازمان سینمایی وزارت ارشاد طی اطلاعیه‌ اعلام کرد که اکران فیلم سینمایی «رستاخیز» تا تامین نظر برخی از مراجع تقلید «به تعویق می‌افتد».

در این اطلاعیه تأکید شده بود که: «این فیلم که با نیت تقویت تولید فیلم دینی و استفاده از هنر سینما برای جاودانه کردن حادثه عاشورا تولید شد از بدو امر تاکنون در محافل مختلف فرهنگی و دینی در معرض آرا و دیدگاه‌های صاحبان درک و درد دین قرار گرفته و با استقبال کارگردان محترم فیلم از منظر تاریخی و روایی با اصلاحات چندی مواجه شد که اصلاحات اعمال شده نیز مورد تایید بسیاری از صاحبنظران قرار گرفت... اما نظر به رعایت جایگاه و شان مراجع عظام تقلید و عالمان شاخص دینی یادآوری می‌کنیم که اکران فیلم"رستاخیز" تا تامین نظر برخی از مراجع بزرگوار تقلید به تعویق می‌افتد».

این اطلاعیه در حالی صادر شد که شورای صنفی نمایش حواله‌ی اکران «رستاخیز» را با سرگروهی سینما آزادی برای 22 سینما صادر کرده بود.

اما نخستین واکنش احمدرضا درویش به این اتفاق، با اطلاعیه‌ی سازمان سینمایی تفاوت داشت.

کارگردان این فیلم در گفت‌وگو با ایسنا تاکید کرد که اکران فیلمش  "متوقف" شده است و«این تعبیر که اکران فیلم به تعویق افتاده است، تعبیر درستی نیست بلکه وزارت ارشاد با تصمیمی که گرفته است، اکران این فیلم را متوقف کرده‌ است».

درویش توضیح داد: «مجوز فیلم «رستاخیز» مبتنی بر دو اصل مطابقت با قوانین و مطابقت با شرع و عرف است که قطعا اگر این فیلم بدون تایید مراجع تقلید ساخته شده بود از ارشاد پروانه نمی‌گرفت اما وزارت ارشاد بعد از چند ساعت از آغاز اکران مجبور می‌شود،نمایش را متوقف بکند و تصمیمی که وزارت ارشاد گرفته است، به مصالح آن وزارتخانه برمی‌گردد. فیلم از مرحله تحقیق ، پروانه ساخت و تولید و ارتباطات جهانی، مطابق با نظر مرجعیت ساخته شده است و حتی در مرحله اصلاحات برای اکران عمومی، نمایندگانی از سوی برخی مراجع بزرگوار حضور داشتند.»

در حالی نمایش «رستاخیز» در اولین روز اکرانش در سینماهای کشور به تعویق افتاد که همزمان با اکران این فیلم در جشنواره‌ی فجر، اعتراض‌هایی به آن شد که باعث شد دست‌اندرکاران فیلم اصلاحاتی برای اکران عمومی آن انجام بدهند.از هفته‌های پیش از اکران هم برخی گروه‌ها بطور غیررسمی با اکران این فیلم مخالفت‌های کرده بودند.

در پی این اتفاق بود که شورای صنفی نمایش در اقدامی نمادین، در اعتراض به نحوه‌ی پایین آمدن از اکران و برای احترام به «رستاخیز»، تصمیم گرفت تا یک هفته فیلمی را در سینماهای نمایش دهنده‌ی این فیلم جایگزین نکند و تابلوی سردر این سینماها سفید بماند.

با گذشت چند روز ، سازندگان «رستاخیز» «ضمن رعایت خویشتن داری» دست به دامان رئیس قوه‌ی مجریه شدند و از ارسال متنی به رئیس جمهوری در پی توقف اکران این فیلم خبر دادند که در آن خواستار رسیدگی فوری رئیس‌ جمهوری به این موضوع شدند.

همزمان از گوشه و کنار اظهارنظرهای در حمایت از نمایش این فیلم تارخی-حماسی به گوش می‌رسید و در عین حال عده‌ای نیز در مجامع غیرسینمایی از پایین آمدن فیلم از پرده در راستای «تأمین نظر مراجع تقلید» حمایت می‌کردند.

با گذشت حدود دو هفته از «تعلیق» نمایش «رستاخیز»، اولین مقام رسمی‌ای که در باره‌ی این اتفاق صحبت کرد، سخنگوی وزارت ارشاد بود.

حسین نوش‌آبادی در نشستی خبری ضمن حمایت از این فیلم سینمایی به عنوان اثری «فاخر» و «ارزشمند»، گفت: «به دلیل برخی دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی که از سوی تعدادی از مراجع تقلید و علما مطرح شد، فعلا فیلم «رستاخیز» تعلیق می‌ماند تا اشکالاتش برطرف شود».

او با بیان اینکه با یک افکت نور سعی می‌کنیم مشکل «رستاخیز» ‌را برطرف کنیم، تأکید کرد: «در هر صورت این فیلم اکران خواهد شد... اما امیدوارم کارگردان و تهیه‌کننده محترم هم با ما همکاری داشته باشند تا مشکل سریع‌تر برطرف شود».

سازندگان رستاخیز پس از این اظهار امیدواری نوش‌آبادی، اطلاعیه یا منتشر کردند و گفتند: «سخنان سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که به اشتباه در برخی رسانه‌ها به منزله‌ی انجام تغییراتی در فیلم سینمایی رستاخیز تلقی گردیده است، در حد یک گمانه زنی قلمداد می‌شود».

در فاصله‌ی همین کش‌وقوس‌ ها شورای صنفی نمایش ضمن بیان اینکه هنوز تصمیم مشخصی برای ادامه اکران «رستاخیز» گرفته نشده است‌، فیلم «مردن به وقت شهریور» را به عنوان جایگزین «رستاخیز» در نمایش عمومی معرفی کرد.

اما رئیس سازمان سینمایی پس از این ماجراها درگفت‌وگو با ایسنا با اظهار امیدواری از حل مشکلات این فیلم گفت: «خوشبختانه ارتباط خوبی با حوزه علمیه قم هم داریم به عنوان مثال درمورد فیلم «رستاخیز» از سوی بخشی از دوستان حوزه علمیه قم و مشهد راضی شدند، اما بعضی دیگر با این فیلم مشکل داشتند».

او در اظهار نظر دیگری با بیان اینکه "در کنار احمدرضا درویش است و در مقابل او نیست"گفت: «همه‌گونه کمکی می‌کنم تا ایشان به حقوق خود برسند اما خودشان باید تصمیم بگیرند که فیلم را در چه شرایطی نمایش دهند... به هر حال حق معنوی صاحب اثر است که بخواهد فیلمش را همانگونه که ساخته نمایش بدهد و شاید دوست نداشته باشد کارش را تغییر دهد.»

در همین روزها بود وزیر ارشاد که در ایسنا حاضر شده بود درباره‌ی حواشی «رستاخیز» سخن گفت و مطرح کرد: ما اعلام کردیم که پای مجوزی که می‌دهیم ایستاده‌ایم و واقعاً هم اینطور بوده است‌؛ فیلم «رستاخیز» به دلیل اینکه یک فیلم دینی و تاریخی است‌، مراجع بحث‌هایی روی آن دارند و ما هم نمی‌توانستیم نظرات آنان را نادیده بگیریم.

علی جنتی در 17 تیر 1394 درباره‌ی  آخرین وضعیت نمایش «رستاخیز» توضیح داد:«این فیلم هم ممکن است مثل بعضی از فیلم‌های دیگر با بعضی از اصلاحات جزئی اکران شود. منتهی در آن مقطع زمانی من احساس کردم یک عده عناصری می‌خواهند علیه دولت و فعالیت‌هایش، تظاهراتی را به عنوان دفاع از تاریخ عاشورا راه بی‌اندازند و به دنبال بهانه‌گیری هستند، همان‌طور که شاهد بودید، عده‌ای دو روز در مقابل وزارت ارشاد تظاهرات کردند که خیلی هم آدم‌های مذهبی‌ای نبودند ولی این بهانه‌ای بود برای اینکه با دولت مخالفت کنند بنابراین ما اکران این فیلم را به تعویق انداختیم بخصوص که نمی‌خواستیم جشن هسته‌ای تحت‌شعاع این موضوع قرار بگیرد.»

وزیر ارشاد بار دیگر در حاشیه‌ی یک نشست خبری  یک ماه پس از اکران و تعلیق «رستاخیز»، در باره‌ی سرنوشت این فیلم گفت:« ما برای حل این مشکل، راه میانه‌ای را برگزیده‌ایم و به خود کارگردان اعلام کرده‌ایم هاله‌ای از نور روی چهره حضرت ابوالفضل بی‌اندازد که اگر چنین شود ما هیچ مشکلی در این زمینه نداریم. در این موارد ملاک ما فتوای مقام معظم رهبری است اما خود را ملزم می‌دانیم تا به فتوای سایر مراجع نیز احترام بگذاریم.»

با این حال در دهه‌ای اول مردادماه خبری در چند خبرگزاری منتشر شد مبنی بر این"که احمدرضا درویش کارگردان «رستاخیز» در آخرین تلاش برای اکران مجدد فیلمش دعوا را به قضاوت مراجع قضایی کشانده است و نسبت به برخورد سازمان سینمایی با «رستاخیز» به دیوان عدالت اداری شکایت کرده است."

همچنین احمدرضا درویش در سخنانی گفته بود: «از دیدگاه من هر آنچه در حواشی این فیلم به وجود آمده، همه‌اش رحمت و برکت است. نتیجه‌ی همه‌ی این مسایل کمک به اعتلای فرهنگی ماست، ما اگر از این دریچه نگاه کنیم باید شکرگزار باشیم».

در همان مقطع و همزمان با انتقادهای گسترده مبنی بر اینکه "ارشاد پای مجوزهایش نمی‌ایستد"، نوش‌آبادی در یک نشست دیگر در این باره گفته بود: رعایت ملاحظات فقهی‌، امنیتی و اجتماعی به معنای مخالفت با مجوزی که صادر شده است، نیست؛ ما با اصل و کلیت فیلم‌هایی که به آن‌ها مجوز داده‌ایم، موافقیم و هیچ فیلمی را که مجوز ساخت و نمایش داشته، توقیف نکرده‌ایم.

در ادامه احمدرضا درویش به این موضوع واکنش نشان داد و گفت:« فیلم رستاخیز اکران شد. کسانی تصمیم گرفتند و سرنوشت دیگری برای فیلم رقم زدند. ما در مرحله اکران فیلم نیستیم؛ چرا که فیلم اکران شده و سینمای ایران یک اکران دارد. اکران 2 و 3 برای سینمای قبل از انقلاب بوده است!»

ایوبی هم بار دیگر زبان به حمایت از فیلم درویش گشود و در حاشیه‌ی مراسمی در خانه‌ی سینما گفت:« کاش می‌توانستم لااقل حرف بزنم اما از آن هم محروم هستم و ناچاریم صبر کنیم تا این مشکل هم در سینما حل شود.»

کارگردان فیلم «رستاخیز» که شامگاه 17 شهریورماه در مراسم بزرگداشت هفدهمین جشن خانه سینما تقدیر شد، بازهم با بحث تعلیق اکران «رستاخیز» و انتقاد از این ماجرا روبرو شد و مسئولان را به پاسخگویی در این ‌باره دعوت کرد.

و سرانجام علی جنتی چند روز پس از واکنش درویش، در مراسم اصلی جشن روز سینما خطاب به اهالی سینما گفت: «برخی مواقع مشکلاتی هست که اهالی سینما باید به آن توجه کنند؛ بیشترین فیلمی که تا امروز حمایت کردم فیلم «رستاخیز» بوده است و از این اثر سینمایی به عنوان فیلم فاخر تعریف کردم.»

در همان روزها که بسیاری از نمایش «رستاخیز» در سینماهای کشور ناامید شده بودند، جشنواره فیلم بغداد با اکران این فیلم دینی کار خود را آغاز کرد که طبق گزارش‌های منتشر شده، با استقبال شیعیان عراق و تماشاگرا حاضر در جشنواره هم روبرو شد و در نهایت هم جایزه‌ی بهترین فیلم این جشنواره به احمدرضا درویش اهدا شد.

درویش چندی بعد در گفت‌وگوی اختصاصی با ایسنا گفت: معتقدم اثری که مطابق با مجوزهای قانونی، حجت شرعی و همچنین متکی بر صدق و باور سازندگانش ساخته شده است، یقینا مرز نمی‌شناسد و در حبس نمی‌ماند.

پس از آن سخنگوی ارشاد باردیگر در جمع خبرنگاران حاضر شد و بار دیگر از علاقه‌ی ارشاد برای اکران این فیلم با «اقدامی هنرمندانه» خبرداد و گفت:« دوست داریم با اقدام هنرمندانه‌ای مثلا با استفاده از افکت‌های نوری، این مشکل حل شود تا این فیلم به سرعت روی پرده سینما برود.»

وزیر ارشاد هم پنجم آبان 94، یک روز بعد از صحبت‌های آقای سخنگو، همین پیشنهاد را تکرار کرد و گفت:‌ «مشکل فقط نشان دادن چهره حضرت عباس(ع) است که ما هم به کارگردان اعلام کرده‌ایم برای رفع این مشکل بر روی چهره حضرت عباس (ع) هاله‌ای از نور بگذارد اما کارگردان مصر است که چهره حضرت عباس (ع) در فیلم باشد.»

ایوبی هم بار دیگر با حضور در تلویزیون به «استفاده‌ی ابزاری» از «رستاخیز» توسط «کسانی» اشاره کرد و گفت: «برخوردها با «رستاخیر» و احمدرضا درویش منشأ مشخصی دارد. کسانی هستند که هر چیزی را دستاویز قرار می‌دهند برای اینکه علیه دولت و وزارت ارشاد کار کنند و در این مورد هم از «رستاخیز» استفاده ابزاری کردند و من وظیفه خود دیدم از این فیلم حمایت کنم. به همین دلیل با علما و مراجع صحبت و سعی کردیم مشکل را حل کنیم.»

 نوش‌آبادی هم در یکی از  نشست‌هایش گفت: «شاید خود کارگردان «رستاخیز» هم فکر نمی‌کرد فیلمی بسازد که تا این حد مورد بحث و مناقشه قرار گیرد. «خود این بحث‌ها هم به‌نوعی تبلیغ برای فیلم است»!»

نوش‌آبادی در همان نشست، رفع مشکل فیلم را منوط به همکاری عوامل فیلم و «توپ را در زمین» آنان دانست  و احمدرضا درویش هم بلافاصله در واکنشی تند به یکی از روزنامه‌های سینمایی گفت: «سخنگوی محترم وزارت ارشاد ابتدا باید معلوم کند توپی که به پای سازندگان رستاخیز انداخته‌اند، توپ فوتبال است یا توپ جنگی ... متاسفانه داور این بازی که وزارت ارشاد است، وسط مسابقه کاری کرده که همه زحمات و محصول یک تیم بر باد رفته است»!

پس از این ماجراهاف درویش که عضو شورای عالی سینما بود از این شورا کناره‌گیری کرد و در متن استعفایش یکی از دلایلش را «تزریق ناامیدی در اصحاب فرهنگ و هنر» عنوان کرد و به «اختلال در ساز و کارهای اکران فیلم رستاخیز در ایران و عرصه‌ی بین‌المللی و فرار از مسئولیت‌پذیری» در نتیجه‌ی یک «تصمیم شتابزده» نیز اشاره کرد.

ایوبی هم بعداً در گفت‌وگویی، جای درویش را در شورای عالی سینما خالی کرد و گفت: «پرونده این فیلم نیز باز است و آقای دکتر جنتی همچنان در تلاش هستند فیلم -البته با اصلاح و محو کردن چهره- نمایش داده شود.»

حبیب ایل‌بیگی (رئیس شورای نظارت و  ارزشیابی سازمان سینمای هم که درباره‌ی رستاخیز اظهار نظر زیادی نکرده بود، با آمدن به ایسنا درباره‌ی این فیلم گفت: «مساله این فیلم، نظر بعضی از مراجع است. آنچه دولت و سازمان سینمایی را به نوعی ناچار به این تصمیم کرد، بحث احترام به نظر همین مراجع بود. به اعتقاد آنها نباید چهره حضرت ابوالفضل (ع) در فیلم نمایش داده شود ... بر اساس نظر مقام معظم رهبری و جمع دیگری از علما، مشکلی برای نشان دادن چهره حضرت ابوالفضل وجود نداشت و مشکلات اکران فیلم در جشنواره فجر سال 92 به نوعی مرتفع شده بود اما آن مراجع دیگر، همچنان معتقدند نباید فیلم با این شکل نمایش داده شود.»

حجت‌الله ایوبی در یکی از آخرین اظهارنظرهایش درباره ِ «رستاخیز»،  در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرد که هیچ‌گاه مسئله فیلم «رستاخیز» کنار گذاشته نشده و تأکید کرد: تا زمان نه چندان طولانی با آقایان درویش و علی‌قلی‌زاده و نیز سرمایه‌گذارانش به جمع‌بندی خواهیم رسید.

اما گویا حل مشکلات «رستاخیز» به یک خیزش جدی‌تر نیاز داشت؛ چرا که مشکل این فیلم بعد یک سال هنوز حل نشده است تا جایی که درویش بعد از گذشت حدود یک سال بار دیگر دست به دامان رئیس جمهور شد و در اختتامیه‌ی جشنواره‌ی «گزارش یک نگرانی»، با صراحت گفت: صدای من به رئیس جمهوری نمی‌رسد... خواهش می‌کنم پیام مرا به رئیس جمهوری برسانید تا تمهیدی اندیشیده شود و این فیلم نمایش داده شود؛ مشکل نمایش فیلم تنها با تدبیر رئیس جمهوری حل می‌شود و«بنده امیدی به وزارت ارشاد ندارم.»