آیا پوتین با سعودی ها کنار می آید؟

راشا دایرکت نوشت: عربستان و روسیه اهداف مشترکی در تنوع بخشیدن و نوسازی اقتصاد شان دارند، اما همکاری آتی تا زمانی که دو طرف راهی برای فائق آمدن بر محل رقابتشان در بازار نیابند، می تواند با مشکلاتی همراه باشد.

ظرف چند ماه گذشته، تغییرات مهمی در بالاترین رده های خاندان سعودی انجام شد، که تاثیرات مهمی بر سیاست خارجی این کشور در خاورمیانه و جهت گیری آتی بازارهای انرژی دارد.

برای نمونه علی نعیمی سیاستمدار پرسابقه ای که در دوره سه شاه وزیر نفت بود، جایش را به خالد الفیلیح، مدیر سابق آرامکوی سعودی داد. تغییرات در سطوح بالای صنعت نفت عربستان اهمیت شایانی دارد، چراکه در نخستین روزهای پرده برداری محمد بن سلمان از برنامه اصلاحات اقتصادی بلندپروازانه اش با عنوان افق 2030 رخ داده، که هدف از این برنامه تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان و جلب سرمایه گذاری های خارجی در حوزه تجارت و حمل و سرمایه در این کشور است.

عربستان سعودی در آستانه حکومت ولیعهدی 30 ساله بر آن است. محمد بن سلمان با صدارت بر وزارت دفاع، و ریاست شورای امور اقتصادی و توسعه با تسلط بسیاری بر حوزه نفتی این کشور در حال صعود به بلندای سیاست سعودی است.

از زمان مرگ ملک عبدالله در ژانویه 2015، عربستان با زعامت محمد بن سلمان اقدامات متعددی را آغاز کرده که نشان از تغییراتی آتی با خود دارد. ریاض عملیات نظامی علیه نیروهای حوثی آغاز کرد که هادی را از ریاست جمهوری برکنار کرده بودند. عربستان با همکاری کشورهای تولیدکننده نفت تلاش کرد تولید نفت را محدود کند تا اینکه پس از دو ماه از این تصمیم پا پس کشید.

آنچه موضوع را پیچیده تر از این می کند قرار داشتن عربستان در میانه بحران بودجه است. با کاهش قیمت نفت به بیش از 50 درصد در فاصله اواسط 2014 تا اوایل 2015، اکثر کشورهای نفتی هر یک به نوعی متحمل آسیب و ضرر شدند. پادشاهی وهابی با وجود آنکه در مرتبه دوم بزرگترین تولید کنندگان نفت جهان قرار گرفته، شاهد آن بوده که کسری بودجه اش در 2015 15 درصد (98 میلیارد دلار) سقوط داشته است. اگر اوضاع قیمت پایین نفتی برای مدتی طولانی ادامه یابد، ریاض ظرف مدت 3 تا 4 سال خزانه اش خالی می شود.

سعودی ها برای 2016 کاهش بودجه 87 میلیارد دلاری را پیش بینی کرده و تصمیم به اجرای برنامه خصوصی سازی گرفتند تا از اختلال در بازار و ناآرامی های اجتماعی جلوگیری کنند. در این برنامه علاوه بر نزدیک تر ساختن هزینه آب و برق خانوار به سطح بازار بدون رایانه، دعوت از سرمایه گذاران خارجی برای حضور در حوزه های سلامت، آموزش و نظامی از اهداف دیگر این برنامه بوده است. عربستان همین طور آماده است تا اولین مالیات غیر مذهبی خود «وات» را در اواخر 2016 و اوایل 2017 اعلام کند، هرچند کالاهای اساسی مانند نان، شیر یا آب از آن مستثنا خواهند بود. «مالیات گناه» بر مصولات دخانی و نوشیندنی های شیرین ممکن است در مدت کوتاهی به جمع مالیات های جدید اضافه شوند.

دولت جدید محمد بن سلمان قصد دارد از این هم جلوتر رفته و 5 درصد از سهام آرامکوی سعودی را بفروشد، که علاوه بر پرچم داری اقتصاد این کشور تامین کننده سه چهارم منابع دولت سعودی و 45 درصد از تولید ناخالص ملی عربستان است. آنطور که متخصصان حوزه نفتی می گویند، این پنج درصد که در 2018 با عرضه عمومی اولیه ارائه می شود چیزی حدود 20 تا 30 میلیارد دلار ارزش دارد.

ریاض در همراه با تصمیم خود برای باز کردن درهای آرامکو به روی سرمایه گذاران اعلام کرده قصد آن را دارد که ابرصندوق ذخیره ای به میزان 2 ترلیارد دلار ایجاد کند تا بدین وسیله با تنوع به اقتصاد عربستان وابستگی آن به نفت را کاهش دهد. تا کنون اطلاعاتی درباره این تلاش بلندپروازانه اعلام نشده، و گمانه زنی ها بر این است که این صندوق نهایتا بسیار کوچکتر از میزان ادعا شده خواهد بود. چنان که 2 ترلیارد دلار با مجمع سرمایه بالادستی سعودی برابری می کند، که دولت آن هیچ علاقه ای به فروشش ندارد.

با وجود افزایش شایعات درباره بیماری ملک سلمان، محمد بن سلمان توانست دست کم به طور موقت به سطوح بی سابقه ای از تاثیر سیاسی دست یابد. تبلیغات وسیع او درباره اصلاح اقتصاد شدیدا نفتی عربستان نقش مهمی در بهبود جایگاه او در میان مردم این کشور داشته است.

اما این هدف چندان به راحتی قابل کسب نیست. حتی صندوق بین المللی پول پیش بینی می کند منابع نفتی ریاض همچنان 40 درصد تولید ناخالص ملی این کشور می ماند، در حالی که منابع نفتی هنگفت آن این کشور را بهترین مکان ممکن روی زمین برای تولید نفت خام می کند. با 261.1 میلیارد بشکه نفت قابل استخراج (18 درصد مجموع جهانی)، بیش از 60 سال عمر ذخیره و هزینه تولید بین 7 تا 10 دلار در هر بشکه، عربستان بی رقیبی بازیگر اصلی بازار نفت و نیروی پیش برنده اوپک می ماند.

اقدامات عربستان چه تاثیری بر روسیه می گذارد؟

به دشواری می توان حوزه ای را یافت که روسیه و عربستان قابلیت ایجاد ائتلافی طبیعی را شکل دهند. در حوزه نفتی، آن ها به طور سنتی رقابت می کنند. هرچند شایعاتی درباره فروش موشک اسکندر به ریاض به میان آمده، گرایش نظامی عربستان زمانی که به فروش تسلیحات می رسد کاملا غرب گرایانه است. از باب سیاسی، ریاض از حمایت روسیه از دولت کنونی سوریه و نزدیکی روابط مسکو با ایران، بسیار آزرده خاطر است.

روسیه تا کنون توانسته خود را با شرایط کاهش قیمت نفت وفق دهد. تورم دو رقمی سال گذشته در سال اخیر به 6 درصد رسیده، نرخ بیکاری در 5.7 درصد ثابت مانده، که نشان می دهد مسکو توانسته از تکرار بحران 2008-2009 جلوگیری کند، که بیکاری به حدود 9 درصد رسیده بود. از اواسط 2014 بدهی خارجی روسیه تا 30 درصد کاهش داشت و تا آوریل 2016 به سطح 526 میلیارد دلار رسید.

با این حال، با جود موفقیت های جزئی در ایجاد ثبات در اقتصاد این کشور، اکثر چالش ها همچنان باقی مانده اند – روسیه همچنان در رکود به سر می برد؛ دسترسی محدودی به تامین مالی بین المللی کوتاه و بلند مدت دارد؛ و با نرخ پایه بانک مرکزی بالا و شرایط اعتبار خانوار غیرقابل تحمل دست و پنجه نرم می کند.

اهداف مسکو و ریاض در یک زمینه مشترکند، چنان که هر دو کشور در تلاش برای رهایی از وابستگی به منابع طبیعی تلاش می کنند. هر دو آن ها تلاش می کنند اقتصادی نو، مدرن و متنوع بر پا سازند که آمادگی رویارویی با چالش های قرن 21م را داشته باشند.

همزیستی مسالمت آمیز این دو کشور در بازار انرژی خالی از رقابت نیست. با بازگشت ایران به عرصه بازار نفت جهانی، عربستان سعودی رویکر خصومت جویانه تری نسبت به بازار سنتی روسیه در اروپا را دنبال می کند. برای این هدف، عربستان در ژوئن 2016 قرارداد طولانی مدت تامین نفت را با یکی از شرکت های نفتی پیشرو لهستانی به امضا رساند، که زمانی قلمرو روسیه به حساب می آود. روسیه شاید مجبور به شرکت در بازی بین ایران و سعودی در حوزه انرژی شود.

با این حال، پاشنه آشیل همکاری سعودی-روسی همچنان در قلمرو سیاست نهفته است. صعود سریع السیر محمد بن سلمان نشانه ای از اتکای بیشتر سعودی ها بر تصمیمات سیاسی خود است. درگیری های سوری و یمنی باید به شکلی پایان پذیرد تا حدی نگرانی های ریاض را کاهش دهد، و نزاع سعودی-ایرانی را تحت کنترل حفظ کند. اگر این خواسته ها جایی برای تحقق داشته باشند، هر تغییر ساختاری یا نسبی در خاندان پادشاهی سعودی نباید افزایش تنش ها و بدتر کردن روابط با روسیه را دنبال کند.