هزارداستان در موزه ملك‏

انبوه کتاب‌هايي که اينک در کتابخانه موزه ملک جاخوش کرده است، يکي‌يکي و هريک از گوشه‌اي از ايران پهناور و به دست زنده ياد حسين ملک گردآمده است؛ چه عشقي شور اين کار را به جان او ريخته بود؟ شايد اين عشق و اميد که روزي مردم بتوانند با شور به کتابخانه(امروز همگاني) او بيايند و بخوانند و بدانند و بپژوهند و بر خرد خويش بيفزايند.

با گشايش تالارهاي «هزارداستان» و «تمبر» در موزه ملک، ايران در کنار دومين گنجينه تخصصي و بزرگ تمبر(پس از موزه ارتباطات) داراي نخستين تالار موزه‌اي با پرسمان(موضوع) داستان‌سرايي در تاريخ شده است.‏‎

‎گشايش تالارهاي «هزارداستان» و «تمبر» در موزه ملک، نه فقط سرانه فضاي استاندارد موزه‌اي در تهران را افزايش داده، بلکه با سودبردن از فناوري‌هاي‌ نو و استاندارد جهاني در زمينه نور و طراحي و گرافيک موزه‌اي، فَرگَرد(فصل) نويني در ساخت و پيدايش تالارهاي موزه‌اي در ايران گشوده است.

تالارهاي «هزارداستان» و «تمبر» در کنار ويژگي‌ِ يگانه(منحصربه‌فرد) با پيشرفته‌ترين افزارها و با گنجه‌اي از نسخه‌هاي کهن دستنويس در زمينه قصه در تاريخ ايران و گزيده‌اي گيرا از تمبرهاي تاريخي بي‎همتا (ميراث حسين ملک) پيش‎روي دوستداران فرهنگ و تاريخ اين سرزمين ‌گذاشته شده است.

‌اين 2 تالار نو از فناوري‌هاي روزآمد مانند تبلت‌هاي لمسي و نمايشگرهاي ديجيتالي سود مي‌برد؛ بدين‌گونه گردشگران و بازديدکنندگان و جهانگردان مي‌توانند در سپهر موزه‌اي به تماشاي گوشه‌هايي ديگر از رنگين‌کمان تاريخ و تمدن ديرين ايران‌زمين بايستند.

زمان؛ داور بزرگ

هوشنگ مرادي کرماني(نويسنده كتاب‌هاي کودک‌ونوجوان) در سخنراني خود در موزه ملک، گريزي زده است به فروکاست کتابخواني و شمارگان اندک آن در ايران. کتاب در جهاني(به گفته او) به نمايش گذاشته مي‌شود که جهان ظرف‌هاست؛ در گذشته مي‌گفتند کتابي مي‌تواند ماندگار باشد که امتحان پس دهد و مردم کوچه و بازار دريابند و نخبگان بپسندند؛ از اينرو کتاب(به باور کرماني) بايد بتواند از يک هنگامه سياسي/اجتماعي بگذرد. بايد ديد کتابي که در يک دوران سياسي/اجتماعي نوشته شده است، اگر دوران يک حکومت به سر آيد، آيا باز خواندني خواهد بود يا نه؟

کرماني بر اين باور است که پويش کتاب بايد پيشروتر از زمان باشد و با گذر موسم‌ها به کهنگي نرود. در قلمرو کتاب، زمان بهترين داور است، يا به برداشت نيمايوشيج، کسي که داور است، با سرندش از پشت سر هنرمند مي‌آيد؛ از اينرو بايد پرسيد که آيا يک کتاب براي کساني ديگر در ديگرزمان‌ها، سخني براي گفتن دارد، يا پيشواز از آن صرفاً در يک بازه زماني بوده است و بس؟ که بايد گفت چنين کتابي «يکبارمصرف» يا «زمان‌مصرف» است.

گاهي مي‌انديشيم چرا سعدي، حافظ و مولانا(به گفته کرماني) پس از گذر سده‌هاي بسيار هنوز سخني براي گفتن به جامعه امروز دارند؟ سخنان شيرين حافظ، سعدي و مولانا امروز هم به روز است و به دل جامعه کنوني نيز مي‌نشيند. در اين ميان کتاب‌هاي موسمي داريم که بيرون مي‌آيند و بسيار هم مورد پيشوازند، همچون کتاب خاطرات شعبان جعفري که به گفته ناشر، نزديک به 50 هزار نسخه از آن به فروش رفته است؛ اما اين کتاب پس از 4،5 ماه چه شده است، چرا بازنشر آن به سال‌هاي ديگر نکشيد؟ انگار جرقه‌اي بود و آمد و رفت و تاريخ مصرف آن، همان بازه زماني بود و بس‎!

‎مرادي کرماني درباره ماندگاري پاره‌اي کتاب‌هاي ادبي جهان بر اين باور است که در اين ميان، کتاب‌هايي مانند پيرمرد و دريا(ارنست همينگوي) و‌هاکلبري‌فين(مارک تواين) را گواه‌ايد که سال‌ها همچنان بازنشر مي‌شود و مورد پيشواز مردم قرار مي‌گيرد. به گفته اين نويسنده، کتاب‌هاي بسياري وجود دارد که با گذشت سال‌ها از انتشار آن‌ها، باز به زبان‌هاي گوناگون برگردانده و چاپ مي‌شود و خواهان زياد دارد. حقيقت اين است که(به سخن کرماني) جهان هستي، جهان ظرف‌هاست و همين ظرف‌ها سبب آزمون کتاب‌هايند، که بمانند يا به فراموشي بروند. ‏

اهميت برگردان كتاب‌ها ‏

به سخن مرادي كرماني، کتابي مانند بينوايان(ويکتور هوگو) نزديک به 25 بار به دست كارگردانان گوناگون فيلم شده است؛ بماند که اين رمان در فرم‌هاي سريال تلويزيوني و تئاتر نيز به کار گرفته شده است. اين کتاب بيش از 120 بار به زبان‌هاي زنده دنيا برگردان و به ظرف زبان‌هاي گوناگون دنيا برده شده و در اين ميان هر مترجم مي‌کوشد بينوايان را بر پايه فرهنگ و زبان خود، به جامعه‌اش بازتاباند. ‏

آفريننده «قصه‌هاي مجيد» درباره ويژگيِ ترجمه در فرهنگ‌هاي گوناگون باور دارد: «خوب است بدانيم براي هنايش(اثرگذاري) يک ترجمه، بايد اجناس هنري موجود در کتاب از سوي يک زبان، به‌خوبي بازگو شود، زيرا هر زباني واژه‌هاي احساسي خود را دارد، واژه‌هايي که براي مردمان يک سرزمين، سپند(مقدس) است و در برابر، واژه‌هايي ديگر که برايشان نازيبنده است. بدين‌گونه يک کار برگردان(ترجمه) و بازتابش آن در ديگر زبان‌هاي جهان، اهميت بسيار مي‌يابد‎.‎

به روزرساني موزه ملك ‏

به گفته سيدمحمد مجتبي حسيني ـ مديرعامل کتابخانه و موزه ملي ملک، کوشيده شده است دگرديسي‎هايي در امور فرهنگي کتابخانه ملک پديد‌ آيد و از کتاب‌ها و آثار به خوبي نگهداري شود و در شناسايي آن‌ها کوشش بيشتري بکار رود؛ با همين هدف مخازن آثار و کتاب‌ها نوسازي شده است و گنجينه‌اي فراهم آمده که همه استانداردهاي روز جهان را داراست.

به سخن حسيني، با پس‌گرفتن بخشي از فضاي زيرزمين کتابخانه و موزه ملي ملک که در دست وزارت امور خارجه بود، تالار همايش‌ها و نگارخانه ملک در آن فضا پاگرفته است؛ پس از آن بخشي نيز براي مرمت و نگهداري کارها، طراحي و جاگذاري شده و امروز به بهره‌برداري رسيده است.

حسيني همچنين مي‌گويد: «در مرحله ديگر 180 مترمربع فضاي خدمات کتابخانه‌اي سامان شده است. کتابخانه و موزه ملک امروز 1550 مترمربع فضاي خدمات کتابخانه‌اي(به جز فضاهاي پشتيباني کتابخانه) دارد. مرحله پاياني که همه کوشش‌ها بر آن متمرکز بوده، به روزرساني موزه است که در اين مورد کوشش شده است ظرف موزه، مهياي پيام‌هايي شود که مي‌تواند در قالب و ظرف موزه ارايه شود.»

«در اين به‌روزرساني، کوشش‌ها اين بوده است که کتابخانه و موزه با تجهيزات روزآمد، همراه شود و دگرگوني‌هاي پديدآمده، ملال‌انگيز نباشد؛ به اين ترتيب پاره‌اي تالارهاي موزه روزآمد شده و برخي ديگر نيز در حال ساخت است. در طبقه دوم، 2 تالار از نمايشگاه‌هاي دايمي موزه گشايش‌يافته که يکي نمايشگاه دايمي «تمبر» است که هربار فرصت نمايش 400 تمبر ويژه از تاريخ ايران و جهان وجود دارد.»

«کتابخانه و موزه ملي ملک، گنجينه‌اي بزرگ از نسخه‌هاي گوناگون دست‌نويس از ذخيره گران‌بهاي تاريخ و ادبيات ايران دارد که ميراث نياکان‌مان به شمار مي‌آيد. براي اين‌که چنين آثاري بستري تازه بيابند، در نمايشگاهي دايمي که «هزارداستان» نام گرفته است، نسخه‌هاي دستنويس با موضوع داستان و داستان‌سرايي به نمايش درآمده‌اند؛ داستان‌هاي ملي و ديني که در هر دوي آن‌ها آموزه‌هاي ناب براي انسان‎ها گنجانده شده است تا از آن‌ها پند گيرند.»‏‎

«براي گشايش 2 تالار دايمي «تمبر» و «هزارداستان»، رويدادهايي نو رخ داده است، از جمله طراحي و ساخت نورهايي استاندارد که نمايشگاه‌ها به آن‌ها آراسته شده‌ و نخستين تجربه در قلمروي موزه‌داري ايران است؛ پيش از اين بايد نورهاي استاندارد را از ديگر کشورها وارد مي‌کرديم، همچنين در طراحي و ساخت ويترين‌هاي استاندارد و مناسب موزه نيز از فناوري ميهني سود برده شده است‎.‎‏»

‏«اين تالارهاي نوبنياد، داراي سناريوي منسجم و روايت‌محورند تا بتوانند گذرگاه گفتگو باشند. همچنين کوشش شده است به اندازه توان خود از فناوري‌هاي نو سود ببريم‎.‎‏»‏

آرامش موزه ملک

اگر تهران، اين همه بيهوده بزرگ نبود و تراکم‌فروشي شهرداري آن را به شهري ‌هويت‌باخته و بي‌ريخت دگرديس نمي‌کرد، موزه ملک مانند بسياري از ديدني‌هاي تهران، بهتر ديده مي‎شد.

سرِ درِ باغِ ملي و ميدان مشق، خودش موزه‌ ديگري‌ست که شبانه‎روز از سوي پرندگان خوشخوان و درختان ستبر، ره‎باني مي‌شود؛ اگر نگاه، کمي آنسوتر تابانده شود، موزه ملک ديده مي‌شد که ايستاده، چشم به راه بازديدکنندگان. کتابخانه اين موزه نيز(ميراث بجامانده از مرحوم حسين ملک) ديرزماني‌ست درش به روي همگان گشوده است. ‏

موزه و کتابخانه ملک ـ که کُنش‌وري‌اش بر پايه علوم انساني است- تا سال 1375 خورشيدي در خانه ملک برپا بود اما سازه‎اي نو از سال 1364 تا سال 1375 در ميدان مشق تهران ساخته شده است.

گستره موزه از کارگاه‌هاي آموزشي هست تا نسخه‌هاي گرانبهاي دستنويس، تالار پژوهشگران و نشريات، نمايشگاه سکه، اشيا با پيشينه 3000 سال، نمايشگاه نگارش کتاب و نگارگري، نمايشگاه کارهاي لاکي، نمايشگاه استاد کمال‌الملک، نمايشگاه آثار تک، نمايشگاه بانو عزت‌ملک و نمايشگاه حسين ملک. در کتابخانه ملک مي‎توانيد با کتاب «قانون» به گذشته‎هاي پزشکي سنتي ايراني سفر کنيد و از گستره دانش نژاده و شگفت ابوعلي سينا بهره گيريد.‏

مجموعه‌هاي خطي كتابخانه ‏

گردآورد(مجموعه) خطي کتابخانه و موزه ملي ملک امروز يکي از 6 گردآورد بزرگ دستنويس در کشور است. وجود 19هزار پايان‌نامه(رساله) دستنويس، اين کتابخانه را يکي از بزرگ‌ترين گنجينه‏‎هاي از گونه خودش کرده است. در اين کتابخانه کارهاي خوشنويسان نامدار از شمار قبله‌الکتاب، ياقوت مستعصمي، ميرزا احمد نيريزي، علاالدين تبريزي، درويش عبدالمجيد طالقاني(زبردست‌ترين شکسته‌نويس تاريخ خوش‌نويسي و از واپسين خوش‌نويسان دوران نگارگري) نسخه‌هاي دستنويس ميرزا علي‌نقي شيرازي و ام‎سلمه قاجار وجود دارد‎.
‎نزديک به 1600 عنوان کتاب در 3 هزار و در 540 جلد، کتاب‌هاي چاپ سنگي کتابخانه و موزه ملي ملک را در بر مي‌گيرد که برخي از آن‌ها داراي نگارگري است.

کتاب‌هاي فارسي و تازي نزديک به 45 هزار و 300 سرنويس در 90 هزار و 200 جلد وجود دارد. در ميان كتاب‌هاي فارسي و تازي، كارهاي كمياب نيز ديده مي‌شود.

کتاب‌هاي انگليسي نزديک 3 هزار و 900 سرنويس در 5 هزار و 460 جلد را در بر مي‌گيرد. كهن‌ترين آن‎ها کتاب انجيل سال1611 ميلادي است؛ پس از آن سفرنامه توماس هربرت به آسيا(1606-1682) قرار دارد که به کشورهاي گوناگون اين خُشکاد از شمار ايران سفر کرده است؛ اين کار در سال 1638 ميلادي منتشر شده است.‏

کتاب‌هاي کتابخانه ملک به زبان فرانسه، 2852 سرنويس در 3هزار و 800 جلد را در بر گرفته و کهن‌ترين آن‌ها در سال 1687 ميلادي چاپ شده است‎.

‎کتاب‌هاي به زبان روسي، 276 عنوان و نزديک به 350 جلد است که آقاي رضا فاضل همداني در سال 1383 خورشيدي بيش‌تر آن‏‎ها را به کتابخانه بخشيده است. کتاب‌هاي پيشکشي او بيش‌تر در قلمروي دانش انگارش(رياضي) است و همچنين شعرهاي برخي بزرگان پارسي از شمار حافظ، خيام و سعدي و نيز تاريخ ايران را در خود جاي داده است، و نيز کتاب‎هايي به 30 زبان گوناگون(آلماني، اسپانيايي، ايتاليايي، لاتين، دانمارکي، لهستاني، ترکي(آذربايجاني/استانبولي) سوئدي، رومانيايي، اردو و گرجي) را مي‌توان در کتابخانه ملک يافت.‏

نشريه‌هاي دوره‌اي ‏

نشريات دوره‌اي از مهم‌ترين‌هاي کتابخانه ملك به شمار مي‌آيد. اين بخش800 فرنام(عنوان) در بيش از 7هزار مجلد روزنامه، هفته‏‎نامه، ماهنامه، گاهنامه، فصلنامه و سالنامه را پيش‎روي پژوهشگران و مخاطبان مي‌گذارد.

از کهن‌ترين مطبوعات موجود در کتابخانه مي‎توان به روزنامه‌هاي وقايع اتفاقيه، دولت عليه ايران، روزنامه نظامي علميه و ادبيه، حبل‎المتين، اختر، ادب، حکمت، صوراسرافيل، روح‌القدس، مساوات، شمس، رهنما، بي‌طرف و تمدن، مجلات الهلال، المقتطف، نامه پارسي، ارمغان، العرفان، المنار، مجموعه اخلاق، فلامبو، گنجينه فنون، مجله تذکر و سالنامه‌هاي ايران و دولت عليه ايران اشاره کرد‎.

‎کتابخانه و موزه ملي ملک همچنين بخشي ويژه براي اسناد تاريخي دارد. اين گنجينه نزديک به 65 هزار برگ سند در خود جا داده که فرمان‌ها و دستورها، نامه‎هاي اداري/ديواني، نامه‎نگاري شخصي و نهاني(خصوصي) و نيز اسناد حقوقي و مالي(مانند عقدنامه، وقف‌نامه، برات‌ها، مصالحه‌نامه‌و اجاره‌نامه) را در بر گرفته است. از شمار اسناد به رونوشت فرمان محمدعلي شاه قاجار پيرامون خدمات خود به مشروطه‌خواهان و بسته‎شدن مجلس به پاره‎اي سبب‌ها و دستور به تنظيم نظامنامه انتخابات براي بازگشايي دوباره مجلس به سال 1327 هجري قمري مي‌توان اشاره كرد. ‏

بخش نو- ‌اي که از سال 1390خورشيدي در کتابخانه و موزه ملي ملک شکل گرفته، کارهاي ديداري و شنيداري است که اينک بيش از 693 سرنويس(عنوان) در 974 نسخه سي‏‎دي، کاتالوگ، پوستر و کارت‏‎پستال جاي گرفته است.

کتابخانه ديجيتال ‏

کتابخانه ملک از مهر 1386خورشيدي، نسخه‌هاي دستنويس و چاپ سنگي، کتاب‌هاي فارسي، عربي، انگليسي و فرانسوي، روزنامه‏‎ها و گاهنامه‌هاي کهن، اسناد، نقشه‌ها و نگاره‌ها را ديجيتالي کرده و تصوير آن‌ها را فراهم آورده است. کتابخانه ديجيتال ملک در مهر 1390 در مرحله نخست با 2 هزار نسخه دستنويس، 92 جلد کتاب چاپ سنگي فارسي و عربي، 70 جلد کتاب چاپ سربي فارسي و عربي، 50 جلد کتاب چاپ سربي به زبان فرانسوي، 70 سرنويس نشريه در 270 مجلد، 12 جُنگ(آلبوم) با بيش از 300 تصوير، 50 سند و 70 نقشه، در دسترس پژوهشگران قرار گرفته و همچنان در حال زيادشدن است. تصوير همه آثار دستنويس تا پايان سال 1392 براي بهره‌برداري علاقه‌مندان، در کتابخانه ديجيتال ملک قرار گرفته است‏‎.

‎براي الکترونيک و ‏‎ديجيتال ‌کردن، کتاب‌ها و متن‌هاي کاغذي کتابخانه ملک در فرم‎هاي چندرسانه‎اي(سي‌دي و دي‎وي‎‌‎دي) راه‌اندازي شده و اينترنت و سامانه وايرلس براي پژوهش با لپ‌تاپ و تلفن هوشمند در دسترس است. اين کار با هدف خدمت‌رساني روزآمد و با هدف نهادينه‌سازي پژوهش در متن‌هاي يگانه اين کتابخانه انجام شده است.