محرمانه‌های دخالت «سیا» در کودتای سیاه

 سازمان جاسوسی امریکا موظف است اسناد محرمانه خود را پس از 30 سال منتشر کند اما اسناد دخالت این کشور در کودتای 28 مرداد ایران بعد از 64 سال انتشار یافت.

کتاب اسناد مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد ایران برای نخستین بار از سوی وزارت امور خارجه امریکا منتشر شد. سندی که از نقش تاریخی امریکا در دست داشتن در کودتای 28 مرداد و براندازی دولت محمد مصدق پرده برمی‌دارد و نشان از آن دارد که امریکایی‌ها تا چه اندازه در شکل دادن به بدبینی ریشه‌دار ایرانی‌ها به سیاست‌های کج‌دار و مریز کاخ سفید و بحرانی ماندن روابط دوجانبه با وجود تلاش مقام‌های سابق دولت امریکا برای کاستن از اختلافات با ایران نقش تأثیرگذاری داشته‌اند. با این حال این سند که پیش از این از طرف دولت‌های قبلی امریکا مجوز انتشار نیافته بود، در شرایط متفاوتی رونمایی شد. شرایطی که رکس تیلرسون، وزیر خارجه امریکا از هدف دولت ترامپ برای سیاست تغییر رژیم در ایران سخن گفته و حمایت از اپوزیسیون ایرانی را وجه اصلی سیاست واشنگتن در قبال ایران توصیف کرده است.

اسناد منتشر شده بخشی از رویدادهای سال‌های 1954-1951 میلادی است که طی آن حوادث قبل از کودتا، عملیات سرنگون کردن مصدق و نیز وقایع پس از آن را به تصویر می کشد. بنا به گزارش ایرنا به نقل از سایت اسناد امنیت ملی وابسته به دانشگاه جرج واشنگتن امریکا، در این اسناد افشاگرانه که از سوی وزارت خارجه امریکا منتشر شده است، به عملیات پنهانی دولت‌های ترومن و آیزنهاور و سیاست‌های آنها درباره ایران اشاره شده که در نهایت به سرنگونی دولت محمد مصدق انجامید. علاوه بر آن، این اسناد از دخالت سازمان‌های جاسوسی و اطلاعاتی امریکا در ایجاد چنین سیاست‌هایی حکایت می‌کند. این مجموعه همچنین دربرگیرنده صدها سند درباره مکاتبات میان سفارت امریکا در تهران، وزارت خارجه امریکا و سازمان سیا است.

این اسناد در قالب چهار محور کلی «تلاش‌های ایالات‌ متحده برای فهمیدن مصدق از فوریه 1951 تا فوریه 1953»، «بحران سیاسی جولای 1952 ایران و تبعاتش»، «برنامه‌ریزی و اجرای عملیات آژاکس در اوت 1953» و «روزهای پس از عملیات آژاکس از سپتامبر 1953 تا دسامبر 1954» منتشر شده است. نقش مستقیم امریکا در کودتاى ٢٨ مرداد پیش از این هم در اسناد مراجع دیگر تشریح شده بود، اما اسناد تازه منتشر شده حاوى جزئیات بیشترى است.

یکى از این اسناد به تاریخ ١٩ اوت ١٩٥٣ نشان مى‌دهد رابط سیا در تهران و سفیر امریکا از واشنگتن خواسته‌اند پس از کودتا، براى کمک به دولت زاهدى ٥ میلیون دلار بودجه اختصاص دهد. در میان دیگر اسناد منتشر شده، درخواست از دولت وقت امریکا برای اختصاص 5 میلیون دلار برای حمایت از کودتا و تعیین متن سخنرانی شاه مخلوع از جانب سفیر وقت امریکا و توصیه به وی برای دعوت از مردم برای پیروی از دستورات زاهدی دیده می‌شود. پیش از وزارت خارجه امریکا در سال ۱۹۸۹ میلادی کتاب اسناد مربوط به روابط ایران و دولت آیزنهاور را منتشر کرد که اسناد کودتا در آن جایی نداشت.

اقدامی که پس از اعتراض‌های زیاد منجر به آن شد که وزارت خارجه امریکا در سال 1992 تاریخ دیپلماسی ایالات متحده را دقیق‌تر چاپ کند. مقام‌های دیپلماتیک این کشور همچنین پذیرفتند که نسخه تکمیل شده‌ روابط ایران و امریکا در دهه ۱۹۵۰ میلادی را چاپ کنند که نهایتاً این نسخه پنجشنبه گذشته (25 خرداد) در دولت ترامپ رونمایی شد. کودتای سال 1332 با طرح و حمایت مالی و اجرایی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) علیه دولت محمد مصدق در مرداد ماه همین سال به انجام رسید.

مطابق قانون آزادی اطلاعات در امریکا، دستگاههای دولتی این کشور موظفند پس از گذشت 30 سال اسناد طبقه‌بندی شده خود را علنی کنند. این دستگاه ها اگر بخواهند سندی را همچنان در حالت طبقه‌بندی شده نگه دارند، باید دلیل موجهی ارائه کنند.

اعتراف چهار مقام پیشین امریکا
انتشار کتاب جامع اسناد کودتای معروف ایرانی در حالی صورت گرفته است که مقام‌های سابق امریکا پیش از این تلویحاً به نقش تاثیرگذار این کشور در این واقعه سیاسی تاریخی اعتراف کرده بودند. اعترافی که نخستین بار از سوی مادلین آلبرایت، وزیر امورخارجه دولت دوم بیل کلینتون مطرح شد.

آلبرایت ۲۶ اسفند سال ۱۳۷۸ در سخنرانی انجمن ایران و امریکا وابسته به انستیتو خاورمیانه دانشگاه جورج تاون دخالت امریکا در کودتا را پذیرفت و در شرایطی که این کودتا را رویدادی توصیف کرد که منجر به آسیب زدن به تحول سیاسی ایران شده است، گفت: «امریکا باید سهم منصفانه از مسئولیت مربوط به مشکلاتی را که در روابط ایران و امریکا پدید آمده است به عهده گیرد.» اعترافی که از سوی مقام‌های وقت ایرانی دیرهنگام و بی نتیجه تعبیر و حاصل آن شد که این بحث دست‌کم برای مدت‌ها مسکوت بماند.

اما یک دهه بعد، باراک اوباما، رئیس جمهور سابق امریکا طی سخنانی در دانشگاه الازهر قاهره (15خرداد 1388) یک بار دیگر به این موضوع تاریخی اشاره کرد. این اشاره او نیز که از منظر رسانه‌های غربی حرکت آشتی جویانه بزرگ از سوی کاخ سفید نسبت به تهران و گامی برای از میان بردن دیوار بی اعتمادی ایران و امریکا تعریف شد، تحت تأثیر سیاست‌های پرفراز و نشیب امریکا نسبت به ایران ناکام ماند. سومین اعتراف از سوی «هیلاری کلینتون»، در دوره وزارت خارجه امریکا به شکل متفاوتی انجام شد.

کلینتون در مصاحبه با شبکه تلویزیونی «‌ام‌اس‌ان‌بی‌سی»، در سؤالی درباره کودتا علیه دولت مصدق در ایران و دولت «سالوادور آلنده » در شیلی گفت که «سیاست تغییر رژیم»، به طور کلی سیاست خوبی نیست، اما بستگی به اوضاع دارد.» اظهار نظری که نشان می داد که حداقل او تلویحاً از نقش امریکا در این رویداد دفاع کرده است. آخرین اعتراف هم به اظهارات جان کری، وزیر خارجه سابق امریکا باز می‌گردد. او 6 آبان ماه سال گذشته در دانشگاه شیکاگو در جایگاه سومین وزیرخارجه معترف امریکا به نقش سازمان اطلاعات مرکزی امریکا، «سیا» در براندازی دولت مصدق اذعان کرد. این اعتراف‌ها در حالی بود که وزارت خارجه امریکا در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما و مسئولیت جان کری به عنوان وزیر امور خارجه اجازه انتشار کتاب جامع اسناد کودتای ایران را نداده بود.

پاسخ ظریف به ادعای تیلرسون درباره تغییر رژیم ایران
وزیر امور خارجه ایران به مواضع تازه همتای امریکایی‌اش که از سیاست تغییر رژیم ایران سخن گفته بود، واکنش نشان داد. رکس تیلرسون یک روز پیش از تصویب تحریم‌های غیر هسته‌ای سنا علیه ایران در سخنانی در مجلس نمایندگان گفت که «سیاست دولت امریکا حمایت از انتقال مسالمت‌آمیز قدرت در ایران است.» وزیر خارجه امریکا که در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان صحبت می کرد، افزود: «سیاست ما در قبال ایران هنوز در حال تکمیل است.

هنوز آن را به رئیس‌جمهوری ارائه نکرده‌ایم، ولی بگویم که قطعاً ما متوجه ادامه حضور تنش‌زای ایران در منطقه هستیم.» او در ادامه ادعاهای خود افزود: «سیاست ما در قبال ایران این است که هژمونی و استیلای ایران را عقب برانیم، توانایی آنها در تولید تسلیحات هسته‌ای را مهار کنیم و از عناصری در داخل ایران حمایت کنیم که به انتقال مسالمت‌آمیز حکومت منجر شود و البته همان‌طور که می‌دانیم، آن عناصر حضور دارند.» این اظهارات تیلرسون با چند پیام وزیر امور خارجه ایران پاسخ داده شد.

ظریف در چند توئیت جداگانه خطاب به مقامات امریکایی نوشت: «مقامات امریکایی، قبل از بازگشت به سیاست غیرقانونی و توهم‌آلود تغییر رژیم، تاریخ را مطالعه و از آن درس بگیرند.» او افزود: «افتضاح کودتای ۱۳۳۲ و تجربه انقلاب ۵۷ ثابت کرد که مردم ایران در برابر تلاش‌های خارجی برای تعیین سرنوشت‌شان مقاومت می‌کنند.»

وزیر خارجه همچنین در پیامی دیگر اشاره داشت: «پس از چند دهه پیگیری سیاست شکست خورده تغییر رژیم و تحریم، دولت امریکا مجبور به عذرخواهی برای سال ۳۲ شد و پذیرفت که مذاکره تنها راه‌حل است. برای امریکایی‌ها بهتر است به جای اینکه به تغییر رژیم در ایران که ۷۵ درصد مردم به صندوق رأی اعتماد دارند، فکر کنند، به فکر حفظ رژیم خودشان در امریکا باشند.»

محکومیت سخن مداخله جویانه تیلرسون از سوی اصلاح طلبان
جمعی از اصلاح طلبان با صدور بیانیه ای، اظهارات مداخله جویانه وزیر خارجه ایالات متحده را به شدت محکوم کردند. به گزارش «ایران» امضاکنندگان این بیانیه با بیان اینکه این اظهارات در شرایطی بیان می شود که اکثریت قاطع مردم ایران پای صندوق‌های رأی حرف‌ خود را می زنند و در همان حال کاخ سفید برای غارت درآمدهای نفتی منطقه از کشورهایی حمایت می‌کند که کاملا استبدادی اداره

می شوند؛ از تمام کنشگران سیاسی و روشنفکران ایرانی و جهانی خواستند که با محکوم کردن چنین اظهاراتی اجازه ندهند که بیش از این بر زخم‌های منطقه نمک پاشیده شود که در جهان جهانی شده کنونی بحران به منطقه محدود نخواهد شد و دود آن به چشم همه از جمله مردم امریکا خواهد رفت. محمد علی اکبری، علی پایا، حسین پایا، سید مصطفی تاجزاده، حمیدرضا جلایی پور، جلال جلالی زاده، سعید حجاریان، محمد رضا خاتمی، هادی خانیکی، علی رضایی، عبدالله رمضان زاده، محسن رنانی، محمد ستاری‌فر،کیوان صمیمی، محسن صفایی فراهانی، عباس عبدی، فیض الله عرب سرخی، علیرضا علوی‌تبار، محمد جواد غلامرضا کاشی، فاطمه گوارایی، فخرالسادات محتشمی پور، آذر منصوری، میرطاهر موسوی، محسن میردامادی، عبدالله مومنی، مرتضی مبلغ، سعید مدنی، حسین نورانی نژاد، کامبیز نوروزی، حسین واله، بهاره هدایت، غلامرضا ظریفیان و ... این بیانیه را امضا کردند.