نیازمند درک مشترک از منافع با دیگر کشورها

ما باید به این باور برسیم که هر کشوری در برقراری روابط با دیگر کشورها در گام نخست منافع خود را در نظر می‌گیرد لذا اگر این مساله را بپذیریم آن گاه باید در حوزه سیاست خارجی مان با سایر کشورها روابط برقرار کرده و این روابط را تعمیق بخشیم.

بنابراین اینجاست که نیازمند درک مشترک از منافع یکدیگر هستیم. در این صورت ایران و روسیه هر کدام باید کدهای ژئوپلیتیکی خود را تدوین و تصویب کرده و به اطلاع یکدیگر برسانند که در ذیل آن منافع ملی تعریف شده است و سپس هر یک از این دو کشور باید برخی گذشت‌ها را لحاظ کنند تا بتوانند به یک نقطه سر به سر برسند.

به لحاظ اصولی روسیه خود را یک قدرت جهانی و ایران نیز خود را یک قدرت منطقه‌ای می‌داند بنابراین روسیه نگاهش به ایران معمولا در طی دوره بعد از فروپاشی روسیه یعنی در دوران روسیه نوین تا حدودی با ما متفاوت بوده البته ما تا حدودی گرفتار اندیشه‌های دوره جنگ سرد بودیم و به روسیه به چشم یک قدرت برتر برای تامین منافع خودمان در صورت تهدیدات خارجی از سوی ابرقدرت‌های دیگر به عنوان دوست و همکار نگاه کردیم.

از این منظر وقتی که روسیه برای تامین منافع ملی خود گاهی نگاه ما را تغییر می‌دهد و منافع ما را تامین نمی‌کند برخی مواقع باعث دلسردی ما می‌شود و چنین فکر می‌کنیم که روسیه اعتماد کاملی به ما ندارد و شریک قابل اعتمادی نیست در حالیکه در محیط بین‌الملل این نوع احساس وارد سیاست خارجی روابط نمی‌شود و هر کشوری برای تامین منافع و کسب آن نیازمند عقلانیتی است که آن عقلانیت بر‌اساس اسناد بالادستی سیاست خارجی هر کشور تامین و از قبل تعیین می‌گردد.

بنابراین ما کشوری هستیم که در دوره‌ای درگیر پرونده هسته‌ای بوده و با تحریم‌هایی روبروشدیم. باید به یاد داشته باشیم که در 5 قطعنامه ای که علیه ایران در سازمان ملل تصویب شده روسیه هم به آنها رای مثبت داده است یعنی نباید به این مساله احساسی نگاه کرد که چون روسیه به اینها رای مثبت داده است ما نباید با آن روابطی داشته باشیم ولی می‌توان گفت که روسیه در روابط با ایران به نوعی از برگ ایران در رابطه با غرب برای تامین منافع خود و قدرت چانه‌زنی در محیط بین‌الملل در روابط با آمریکا و اروپا  استفاده کرده است و شاید یکی از دلایل تطویل شدن تیرگی روابط ایران با غرب و آمریکا بویژه در دوره تحریم‌های اقتصادی شورای امنیت روسیه نقش مثبتی در آن سوی مساله و نه برای ما داشته است.

ولی در شرایط کنونی که روسیه با مسائلی در پیرامون خود و در محیط بین‌الملل مواجه است، به ایران نزدیک شده و قصد دارد روابط نزدیکی برقرار سازد. اما اشتباهی که گاها مسئولین ما مرتکب می‌شوند آن است که روابط ما با روسیه را روابط استراتژیک می‌دانند.

به نظر من این سوال بسیار بزرگی است که نمی‌توان به سادگی پاسخ داد که روسیه ما را شریک استراتژیک خود بداند یا ما روسیه را شریک استراتژیک خود بدانیم.

از این منظر باید در کاربرد این اصطلاح دقت داشته باشیم. به همین دلیل روسیه در شرایط کنونی روابط بسیار مناسبی با ایران دارد و ما باید از این شرایط استفاده کنیم اما یک نکته دیگری را که باید مورد توجه قرار دهیم آن است که نباید همه تخم مرغ‌هایمان را در سبد روسیه بگذاریم.

مقام معظم رهبری در پیش از برگزاری جلسات برجام به اروپا هشدار دادند که اروپا کاری نکند که ایران آن را تحریم گازی کند. شاید خیلی از مسئولین به‌طور کامل متوجه این فرمایش مقام معظم رهبری نشدند. در آینده پژوهی باید در نظر داشته باشیم که اروپا حداقل تا چهار دهه آینده نیازمند انرژی است تا اینکه انرژی‌های نو جایگزین سوخت‌های فسیلی گردد.

اتحادیه اروپا به این باور خواهد رسید که در کنار انرژی‌های نو و انرژی هسته ای باید تنوع بخشی در تامین منابع انرژی بویژه گاز داشته باشد که اتحادیه اروپا وابستگی 40 درصدی خود را به روسیه کمتر کند.

اینها می‌تواند در خاورمیانه یعنی عراق، قطر و ایران باشد. لذا الان بر اساس برآورد سالنامه بی‌پی در سال 2016 ایران بزرگترین دارنده ذخایر گاز در جهان است و از روسیه پیشی گرفته است بنابراین روسیه  می‌تواند رقیب ایران شود و گاهی هم می‌تواند همکار باشد.

اگرچه ممکن است در شرایط کنونی از لحاظ تولید گاز نصف روسیه هم نباشیم ولی از لحاظ داشتن منابع و ذخایر از روسیه در درجه بالاتری هستیم لذا نیازمند تکنولوژی، سرمایه و مشتری هستیم که هیچ کدام را هم نداریم لذا باید به این فکر باشیم که اتحادیه اروپا را برای همکاری با خود جذب کنیم به همین دلیل هر چه ما بیشتر به روسیه و اتحادیه اقتصادی اروپا نزدیک شویم از اتحادیه اوراسیا و آنچه مشی مقام معظم رهبری است دور می‌مانیم.

 اگر ما بخواهیم به آنچه که در سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی‌ایران و توصیه مقام معظم رهبری برسیم باید افق‌های جدید را دنبال کنیم.ما کشوری هستیم که دارای یک ویژگی خوب یعنی سیاست خارجی مستقل هستیم بنابراین در سیاست خارجی مستقل ایران وابستگی متقابل است نه یکجانبه. ما می‌خواهیم با همه کشورها تعامل داشته باشیم نه اینکه به کشوری وابسته باشیم.

روابط ما با روسیه نبایستی روابط مان با سایر کشورها را تحت تاثیر قرار دهد. لذا اینکه فکر کنیم روسیه ما را در آینده نجات خواهد داد و یا اینکه با ایجاد ارتباط با اتحادیه اروپا نیاز به دیگر کشورهای جهان نداریم تفکر درستی نیست به همین دلیل اگر ما به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه بپیوندیم از تکنولوژی دور خواهیم ماند.