آیا روس ها بالاخره به معامله تن دادند؟

بحران و جنگ داخلی در سوریه که اکثر بازیگران منطقه ای و طراز اول جهانی را در نیم دهه اخیر به طور مستقیم وغيرمستقيم و نظامی وغیر نظامی و انسانی وغيرانساني درگیر خود ساخته، وارد مرحله جدیدی شده و بستر گفتگوهای مستقیم آمریکا و روسیه در روند حل سیاسی این بحران را بیش از پیش فراهم نموده و در نتیجه آن، ظرف ماه اخیر منجر به برقراری آتش بس نسبی در سوريه گردیده است.

این در حالی است که در دوره پسابرجام هسته ای ایران، زمینه حضور رسمی ایران در فرایند حل این بحران فراهم شده و متعاقبا روسیه با همکاری ایران حضور نظامي خود را درسرزمین شام افزایش و پس از گذشت هشت ماه این حضور را کاهش داد.

در شرایطی که مسکو به یکی از اهداف حضور نظامی اش در سوریه مبنی بر ایجاد زمینه مناسب و مساعد گفتگوی مستقیم با آمریکا نائل شده است، چند روز پیش جان کری وزیر امورخارجه آمریکا دیداری از مسکو به عمل آورد و در جریان ملاقات، مذاکرات کاری نسبتا طولانی با سرگئی لاوروف همتای روس خود و ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه انجام داد.

طرح همزمان موضوعات مربوط به تحولات سوریه و چگونگی رفع تحریم های روسیه که ظرف دو سال اخیر از سوی آمریکا واتحاديه اروپا علیه روسیه صورت گرفته است، باردیگر براین تحليل صحت گذاشت که کرملین صرفا برای دفاع از بشار اسد و سوریه به سرزمین شام اردوکشي نکرده است بلکه یکی از اهداف اصلی اش نزدیکی به کاخ سفید و تلاش برای جلب نظر مقامات این کاخ برای کاهش یا رفع تحریمهای اعمال شده بر روسیه است که خسارات زیادی بر این کشور وارد نموده است.

اینکه جان کری پس از دیدار چهار ساعته خود با «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه در کاخ کرملین در کنفرانس مطبوعاتی میگوید: "در مذاکرات با طرف روسی، وعده باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در مورد لغو تحریم ها در مورد روسیه را تکرار کردم. اگر تمام مفاد توافقنامه مینسک2 (برای حل و فصل بحران اوکراین) اجرا و تمام تسلیحات و نیروهای روسیه از شرق اوکراین خارج شود و حق حاکمیت اوکراین بر مرزهای خود احیا گردد، تحریم های اعمال شده در مورد روسیه لغو خواهد شد." گواهی بر رویکرد روسیه مبنی بر داشتن نیت معامله با امریکا با ابزار سوریه است.

وزیر خارجه آمریکا در ادامه سخنان خود با اشاره به وجود اختلافات میان کشورش و روسیه می گويد: " مذاکرات مشروح دو کشور همانند آنچه که امروز (مذاکرات روز گذشته کری با رئیس جمهور و وزیر امور خارجه روسیه) داشتیم به بهترین نتایج منجر می شود. این مسیر را انتخاب کردیم تا بتوانیم مسایل مهم فراروی جهان را حل کنیم. همواره تلاش برای دستیابی به پیشرفت در حل مسایل ارزشمند است." اینگونه اظهارات حاکی از وجود نیات پشت پرده دو طرف برای انجام یک معامله بزرگ تلقی ميشود.

به ویژه آنکه به عقیده کری، بحران سوریه، فضایی برای همکاری آمریکا و روسیه ایجاد کرده است. کری اظهار داشته که "بسیاری از ناظران اعتقاد داشتند که رسیدن به موضوع توقف خصومت ها در منازعه سوریه امری غیرممکن است؛ اما به خاطر همکاری و تعامل در حوزه های سیاسی و نظامی که ما در رسیدن به آن موفق بودیم و تلاشهای دیگر، یکشنبه آینده، یک ماه از توقف خصومت ها می گذرد و این موضوع یک ماهه می شود"

کری همچنین پس از دیدار با سرگئی لاوروف، از توافق واشنگتن و مسکو بر سر تدوین یک قانون اساسی جدید برای سوریه خبر داده و زمان تعیین شده برای ارائه این قانون اساسی جدید را نیز پایان ماه اوت سال جاری اعلام کرده است.

وی در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با لاوروف گفته است که: " روسیه خودش باید آنچه را که برای کمک به اخذ تصمیمات درست از سوی آقای اسد لازم است، انتخاب کند؛ اما، ما امروز توافق کردیم که تلاش برای پیشبرد روند سیاسی در سوریه را سرعت ببخشیم. بر این باورم که روسیه در این تلاش به طور کامل مشارکت می کند و همه ما تصمیم داریم تلاش کنیم تا اسد در روزهای آتی تصمیمی درست در رابطه با مشارکت در روند سیاسی اتخاذ کند."

گفتنی است که آمریکا در دو سال اخیر به علت حضور و دخالت نظامي روسيه در اوکراین و نقض استقلال و تمامیت ارضی این کشور چند بسته تحریم های مالی و اقتصادی و نیز تحریم هایی علیه مقامها و روسای شرکت های روسیه اعمال کرده است و
اتحادیه اروپا نیز در دو سال اخیر به پیروی از آمریکا دست به اقدام مشابهی زده است. این در حالي ست که آمریکا و اتحادیه در اواسط ماه مارس جاری تحریم ها در مورد روسیه را تمدید کردند.

در همین حال استفان دی میستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل به سوریه اعلام کرد که در موضوع حل بحران سوریه مهمترین مساله‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم توقف درگیری‌ها است و رسيدن به این هدف تا حدی با موفقیت انجام شده است و نمی توان از این روند بدون حمایت از روند انتقال سیاسی محافظت کرد. وی تاکید کرد اصول دوازده گانه مشترک زمینه مهمی را برای پیشبرد مذاکرات ژنو ایجاد می کند و دو طرف درگیر در سوریه باید مذاکرات ژنو را در تاریخ 9 آوریل از سر بگیرند و تمام توجه ها باید به مبانی اساسی به ویژه تصویب قانون اساسی که آینده سوریه را مشخص می کند جلب شود. ما منتظر دستورات سازمان ملل در خصوص مشارکت کردها در مذاکرات ژنو می مانیم.

گفتنی است در پایان دور اول مذاکرات غیرمستقیم بین دولت و مخالفان سوری در ژنو، استفان دی‌مستورا، نماینده ویژه سازمان ملل در سوریه روز پنجشنبه پیش‌نویس سند مشترکی را به طرفین ارائه کرد که در آن بر ضرورت احترام طرف‌های درگیر در سوریه به حفظ یکپارچگی اراضی و حاکمیت این کشور تاکید شده است.

به نظر میرسد در صورت حل بحران و پایان جنگ داخلی در سوريه که نقش محوری را در روند حل سیاسی این بحران توسط آمریکا، روسیه و سازمان ملل متحد برعهده دارند، و سایر کشورهای منطقه ای از جمله ایران و اتحادیه اروپا نیز به سهم خود در این فرآیند مشارکت و ایفای نقش میکنند. پس از برجام هسته ای، بحران سوریه دومین چالش بین المللی است که با بهره گیری از یک پاراديم بین المللی به پایان خود میرسد و می تواند در راستای حل دیگر بحرانهای منطقه خاورمیانه و سایر نقاط جهان با اطمینان بیشتری مورد استفاده قرار گیرد.