داعش در سالگرد اعلام خلافت ابوبکر البغدادی

29ژوئن سال 2014 گروه تروریستی داعش پس از پیشروی‌های اولیه در عراق و سوریه و تسلط یافتن بر بخش‌هایی از این دو کشور، قلمرو خود را تحت عنوان «خلافت اسلامی» یا دولت اسلامی معرفی و سرکرده خود را خلیفه اعلام نمود. در نخستین سالگرد این واقعه، خاورمیانه همچنان با آفت این گروه دست به گریبان است.

پایگاه خبری شبکه «ان بی سی» که مطلب مفصلی درباره سالگرد اعلام خلافت داعش منتشر کرده، حقیقت اوضاع در منطقه را به خوبی در یک جمله توصیف کرده و می نویسد: «یک سال پس از آنکه در سوریه و عراق موجودیتی به نام خلافت اعلام شد، بهانه‌ای برای شادی و جشن گرفتن وجود ندارد؛ مگر اینکه عضوی از داعش باشید»!

در حقیقت، با وجود شکل گرفتن ائتلافی بین‌المللی برای مبارزه با داعش در عراق و سوریه به رهبری آمریکا، داعش نه تنها توانسته طی یک سال اخیر، اساس قلمرو سرزمینی تحت تصرف خود را حفظ کند، بلکه در مناطقی حتی آن را توسعه نیز داده است. بر همین اساس، متیو هِنمن، رئیس مرکز تروریسم مؤسسه «آی اچ اس جین»، سال گذشته را یک سال «عالی» برای داعش توصیف کرده و بر این باور است بهترین سناریوی مدنظر این گروه در دوازده ماه اخیر محقق شده است.

گروه تروریستی داعش زمانی به طور جدی در عرصه بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت که تروریست‌های این گروه با پرچم‌های سیاه خود، در اوایل ژوئن 2014 کنترل موصل در عراق را به دست گرفتند. تا پیش از آن، این گروه عمدتاً در سوریه مشغول نبرد بود؛ اما سقوط دومین شهر بزرگ عراق، نشان داد که رهبران این گروه نقشه‌های بزرگ‌تری در سر می‌پرورانند.

چند روز بعد از آن، داعش توانست شهر تکریت، زادگاه صدام را نیز به تصرف خود درآورد و سرانجام در 29 ژوئن، این گروه تأسیس «خلافت» مدنظر خود را اعلام کرده و ابوبکر البغدادی، رهبر خود را به عنوان خلیفه معرفی نمود. با این حال، ایالات متحده تا ماه اوت، تصمیمی برای مبارزه با این گروه نگرفت و تنها پس از کشتار اقلیت‌های ایزدی عراق به دست داعش بود که واشنگتن از تشکیل ائتلافی برای مبارزه با این گروه سخن گفت. بر اساس گزارش‌ها، از آن زمان تاکنون، سه میلیارد دلار برای حملات هوایی علیه داعش هزینه شده که هزینه روزانه آن به 9.1 میلیون دلار می رسد.

اما آمارها و اطلاعات مختلف حاکی از آن است که این حملات، به توقف اقدامات و عملیات‌های داعش منجر نشده است. مؤسسه «آی اچ اس جین» گزارش می‌دهد از زمان اعلام خلافت خودخوانده داعش تاکنون، 3095 حمله توسط این گروه به ثبت رسیده که میزان تلفات غیرنظامیان به واسطه این حملات، 6549 تن بوده است.

دیگر آمارها نیز حاکی از آن است که میزان حملات داعش در هر ماه نیز عدد تقریباً ثابتی بوده است. این گروه در ماه ژوئیه 2014، 210 حمله و در ماه اوت، 300 حمله در مناطق مختلف انجام داد. در هر دو ماه مذکور، تلفات غیرنظامیان بر اساس این حملات بیش از 500 تن بوده است. از آن زمان به بعد نیز تعداد حملات داعش در هر ماه بیش از 220 مورد بوده که البته در آوریل و می 2015 این رقم با افزایشی قابل توجه به 285 و 290 مورد رسید.

در آغاز حملات ائتلاف، بسیاری انتظار داشتند که داعش در نقشه‌های عملیاتی خود بازنگری کرده و به الگوهایی همچون استفاده از کاروان‌های بزرگتر روی بیاورد؛ اما در عمل چنین اتفاقی رخ نداد.

بر اساس گزارش‌ها، هرچند این گروه کم‌و‌بیش تغییراتی در طرح‌های خود ایجاد کرده، برخوردار بودن از شمار مورد نیاز نفرات، این امکان را برایش فراهم کرده تا برنامه‌های مدنظر خود را به پیش ببرد.

از جمله دیگر تحولات یک سال اخیر، برتری داعش بر دیگر گروه‌های تروریستی و شورشی در سوریه بوده که مشغول مبارزه با دولت بشار اسد هستند. تحلیلگران در توضیح این روند به دلایل مختلفی اشاره می‌کنند که مهمترین آن، برخورداری داعش از پول، اسلحه و مهمات و به ویژه کنترل این گروه بر برخی میادین نفتی در عراق و سوریه است که منبع درآمد بی‌بدیلی را در اختیارش قرار داده است.

البته اوضاع در سوریه و عراق برای داعش متفاوت است. در سوریه، تروریست‌های این گروه تا همین اواخر عمدتاً درگیر مبارزه با دیگر گروه‌های معارض بوده و تمرکز خود را بر تصرف قلمروهای تحت کنترل این گروه‌ها قرار داده بودند و درگیری با نیروهای دولتی، امری است که طی یکی دو ماه اخیر شدت گرفته است. گفتنی است، در مناطق شمالی سوریه، کردها نیز به عنوان یک عنصر مقاومت در مقابل داعش مطرح بوده‌اند.

اما در عراق، درگیری‌های مستقیم میان تروریست‌های داعش و نیروهای دولتی، از همان ابتدا آغاز شد و محور درگیری‌ها را تشکیل ‌داد. با این حال، در موارد ناکامی دولت عراق در مقابله مؤثر با داعش، گروه‌های نظامی شیعه نقشی کلیدی در این زمینه ایفا کرده‌اند. نیروهای «پیشمرگه» کرد، از دیگر عناصر جدی مقاومت در برابر داعش در عراق ـ و البته سوریه ـ بوده‌اند و این اواخر، برخی قبایل سنی عراق نیز با درک خطر داعش، به صف مبارزه با این گروه پیوسته‌اند.

از دیگر تحولات مهمی که طی یک سال اخیر در موضوع داعش رخ داده، اعلام وفاداری گروه‌هایی خارج از عراق و سوریه به این گروه و به اصطلاح، «بیعت» با خلیفه داعش است. از جمله مهمترین این موارد، می‌توان به گروه تروریستی «بوکوحرام» در نیجریه و همچنین ستیزه‌جویان منطقه قفقاز شمالی اشاره کرد. هرچند ممکن است داعش کنترل مستقیم اندکی بر این گروه‌ها داشته باشد، این اعلام وفاداری، از جنبه پرستیژی اهمیت بسیاری برای این گروه دارد.

به هر حال، مجموعه این تحولات حکایت از آن دارد که یک سال پس از اعلام خلافت داعش، هنوز این گروه به عنوان تهدیدی جدی علیه صلح و ثبات بین‌المللی مطرح است و برای مبارزه و ریشه‌کن کردن این تهدید، باید اقدامات جدی و هماهنگ بین‌المللی صورت گیرد.