ناکارکردی رسانه‌ ایرانی در یک سقوط

  روزنامه دنیای اقتصاد به قلم کامبیز نوروزی نوشت:ابتدا لازم است به بازماندگان تمام مسافران ایرانی و غیرایرانی هواپیمای اوکراینی تسلیت بگویم. اما بعد؛ در قضیه سقوط هواپیمای بوئینگ اوکراینی، رقابت خبری میان رسانه‌های ایران و رسانه‌های بین‌المللی بار دیگر نشانه‌ای پررنگ از ضعف شدید و ناکارکردی رسانه‌های ایران و سیاست‌های رسمی خبری کشور را به نمایش گذاشته است.

مدت کوتاهی پس از سقوط هواپیمای اوکراینی، در حالی که هنوز هیچ‌گونه اطلاع موثق و قابل اعتماد از علت سقوط هواپیما در دست نیست و بررسی علت سقوط مستلزم بررسی‌های کارشناسی بسیار دقیق و پیچیده است، موج خبری رسانه‌های رسمی بین‌المللی و فضای مجازی به این سمت رفتند که به احتمال زیاد این پرواز بر اثر اصابت موشک سقوط کرده است. این اخبار و مواضع مستند به «منبع آگاه»، «برخی منابع»، «برخی اطلاعات» و مانند اینهاست که در عرف و اصول خبر معمولا اعتبار چندانی ندارد و نمی‌شود به آنها اعتماد داشت. با این حال اخبار و مواضع مقامات دولت‌های خارجی، عمدتا براساس همین گمان‌های غیر موثق تنظیم شده‌اند.

این در حالی است که ایران از نخستین ساعات سقوط، با رد اصابت موشک، اعلام کرده است سقوط هواپیما در دست بررسی است. همچنین برای همین منظور از کشورهای اوکراین (مالک هواپیما و خط هوایی)، فرانسه (سازنده موتور هواپیما) و شرکت بوئینگ (سازنده هواپیما)، مطابق با مقررات سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) دعوت کرده است. ظاهرا ایران از کشورهایی مانند کانادا و سوئد هم برای مشارکت در بررسی علل سقوط هواپیما دعوت کرده است.

اینها همه در حالی است که کشف دلایل سقوط یک هواپیما معمولا بسیار دشوار و پیچیده است.

با همه اینها بازهم موج خبری مسلط در عرصه جهانی همچنان مایل است روی خط خبری «اصابت موشک» به هواپیمای اوکراینی حرکت کند. در واقع اظهارات سخنگوی دولت، اظهارات مقامات هوانوردی غیر نظامی و سایر مقامات ایرانی در این زمینه بی‌اثر مانده‌اند. حتی به ارسال فیلم‌های خبری و حضور خبرنگاران در محل سقوط هواپیما نیز که می‌تواند نشانه‌ای از عدم تقصیر ایران در این حادثه دردناک باشد نیز توجهی نمی‌شود. عقلا می‌توان این احتمال را داد که اگر هواپیمای اوکراینی براثر اصابت موشک ایرانی ساقط شده بود، مقامات ایرانی باید ارسال فیلم‌های خبری از محل سقوط را سانسور می‌کردند؛ زیرا چه بسا از طریق همین تصاویر نکاتی کشف شود.

به‌طور خلاصه اخبار منابع رسمی ایرانی و رسانه‌های ایران، در چرخه خبری مربوط به سقوط هواپیمای اوکراینی تقریبا مفقود و کم اثرند.

این وضعیت حکایت از شرایط اسفبار سیاست خبری ایران و کاهش اعتبار رسانه‌های رسمی ایران، اعم از صدا و سیما، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها دارد. سیاست خبری ایران و رسانه‌های داخلی کشور، قدرت اقناع‌کنندگی خود را از دست داده‌اند. آنها معمولا در مجموعه اخبار، منبع خبری مهمی محسوب نمی‌شوند.

واقعیت این است که تا پایان بررسی‌های اولیه، نمی‌توان علت سقوط هواپیمای اوکراینی را به دقت مشخص کرد. با این حال موج مسلط خبری و مواضع مقامات رسمی برخی دولت‌ها چنان است که بدون منابع قابل اعتنا فرض قوی‌تر را بر اصابت موشک گذاشته‌اند.

تاکنون موارد متعددی بوده است که در آن لطمه‌های بزرگ ناشی از ضعف سیاست خبری ایران و ضعف وضعیت رسانه‌ای را تجربه کرده‌ایم. این نیز نمونه‌ای جدید است. هربار هم گفته می‌شود که باید برای اصلاح سیاست رسانه‌ای کشور و احیای مرجعیت رسانه‌های حرفه‌ای اقدامات جدی و موثر انجام شود، چه دولتی‌ها، چه مراجع رسمی هیچ توجهی به این تذکر حیاتی ندارند و گویا نمی‌خواهند داشته باشند.

جهان امروز جهان سانسور و کنترل خبری نیست. حتی یک جمله کوتاه یا چند ثانیه فیلم در فضای مجازی که توسط هرکس می‌تواند بارگذاری شود، می‌تواند یک جریان خبری تولید کند. در چنین شرایطی بی‌اعتنایی به اصلاح عمیق در سیاست رسانه‌ای کشور و احیای مرجعیت رسانه‌ای، می‌تواند زیان‌های هنگفت و غیر قابل جبرانی را به نظام و امنیت ملی وارد آورد؛ چرا که این وضعیت عملا افکار عمومی مردم را در اختیار رسانه‌های بیگانه و فضای مجازی قرار می‌دهد. چنین چیزی که فراوان به تجربه درآمده است، مخاطرات بسیاری برای کشور درپی دارد.

تکمیلی

ستادکل نیروهای مسلح صبح شنبه 21 دی،  در خصوص سقوط هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین، با صدور اطلاعیه ای، این حادثه را ناشی از خطای انسانی دانست.(کلیک کنید)