آخرین تلاش‌ها برای احیای برجام

 روز گذشته چهاردهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان به ریاست سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه ایران، هلگا اشمیت معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نمایندگان روسیه، چین، انگلیس، آلمان و فرانسه در وین برگزار شد.

هر چند برخی از اظهارنظرها توسط مقامات و کارشناسان پیش از این نشست حاکی از آن بود در این جلسه بعید به نظر می‌رسد تحول مهمی در خصوص درجام صورت بگیرد، اما با توجه به مسائلی که از چند روز گذشته پیرامون توافق هسته‌ای صورت گرفته، این جلسه را به یکی از مهم‏ترین کمیسیون‌های مشترک میان ایران و 1+4 تبدیل کرد.

در حالی که اوایل هفته گذشته شش کشور اروپایی اعلام کردند که خواستار پیوستن به مکانیزم مالی اینستکس هستند و سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه نیز از این امر استقبال کردند، اما گفت‏وگوها در مورد فعال کردن مکانیسم ماشه توسط اروپا و نیز بیانیه سه کشور اروپایی در مورد برنامه موشکی ایران سبب شد تا دامنه اختلافات در آستانه نشست دیروز وین افزایش پیدا کند. البته این جلسه پیش از آغاز نیز با چالش‌های کم‏سابقه خود روبه‏رو بود به‏طوری‏که به دلیل برخی تجمعات در مقابل هتل کوبورگ، هیئت ایرانی در اعتراض به این امر تهدید به ترک محل مذاکرات و عدم شرکت در نشست کمیسیون مشترک کرد که درنهایت با پادرمیانی اتحادیه اروپایی به عنوان هماهنگ‏کننده کمیسیون مشترک، محل برگزاری این نشست به یکی از ساختمان‌های اتحادیه اروپا تغییر یافت.

افزایش امیدواری به اینستکس

از جمله مواردی که در دستور کار این جلسه تاثیر گذاشته است می‌توان ابتدا به بحث پیوستن شش کشور اروپایی به مکانیسم مالی اینستکس اشاره کرد؛ امری که هر چند به گفته تحلیل‌گران نمی‌تواند به یکباره این سازوکار مالی را از حالت رکود خود خارج کند، اما نشان‏دهنده عزم اروپایی‌ها برای حفظ برجام و خریدن فرصت دوباره از سوی آنها تعبیر می‌شود.

مورد دومی که از طول هفته گذشته تاکنون پیرامون آن حرف و حدیث‌های زیادی مطرح شده، بحث فعال کردن مکانیسم ماشه توسط سه کشور اروپایی است. تروئیکای اروپایی به خصوص پس از ورود ایران به گام چهارم هسته‌ای، مدعی هستند که راهبرد کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی ایران نقض برجام بوده و آنها آماده هستند که این راهکارهای موجود به خصوص مکانیسم ماشه در برابر ایران استفاده کنند. اگر این اقدام صورت بگیرد، پرونده ایران بار دیگر به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شده و با توجه به شرایط کنونی در این شورا که ایالات متحده آمریکا ریاست دوره‏ای آن را بر عهده دارد، مقدمات برای بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران فراهم می‌شود؛ امری که می‌تواند به طور کامل به فروپاشی نهایی توافق هسته‌ای منجر شود.
بهانه موشکی اروپا
اما موضوع مهم‏تری که اواخر هفته گذشته از سوی سه کشور اروپایی بار دیگر به صورت جدی‌تری مطرح شد؛ اعلام مخالفت مجدد آنها با برنامه موشکی ایران بود. در همین راستا سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان اخیرا در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل مدعی شده‌اند که توسعه برخی از موشک‌های ایران خلاف قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت است و از او خواستند تا در گزارش بعدی خود درباره برنامه موشکی جمهوری اسلامی اعلام کند که توسعه این موشک‌ها با این قطعنامه شورای امنیت ناهمخوان است. این موضوع، با توجه به اینکه از سوی ایران بارها به عنوان خط قرمز مطرح شده و مقامات کشورمان نیز در نشست‌ها و جلسات مختلف برنامه موشکی ایران را مطابق با قطعنامه 2231 عنوان کرده‌اند، سبب شده تا در شرایط فشار حداکثری آمریکا و لزوم عمیق‌تر شدن همکاری سایر شرکای برجام برای نجات این توافق، حواشی متعددی ایجاد شود.
به همین دلیل است که محمدجواد ظریف در واکنشی تند به کشورهای اروپایی این سخنان را دروغی باطل عنوان کرد و نوشت: جدیدترین نامه تروئیکای اروپایی به دبیرکل سازمان ملل درباره موشک‌های ایران دروغی باطل است تا بی‌کفایتی بدبختانه خودشان را در اجرای حداقلی‌ترین تعهدات‏شان ذیل برجام لاپوشانی کنند. ظریف گفته بود: اگر این کشورهای اروپایی اندکی اعتبار جهانی می‌خواهند، می‌توانند با اعمال حق حاکمیتی خود به جای تسلیم شدن در برابر زورگویی‏های آمریکا شروع کنند.

به گفته کارشناسان قطعنامه ٢٢٣١ تنها از ایران می‏خواهد از ساخت و توسعه موشک‏های دارای قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای پرهیز کند. ایران نیز بارها تاکید کرده که به دنبال توسعه چنین موشک‌هایی نیست و برنامه موشکی‌اش را طبق قوانین بین‏المللی فقط برای تقویت توان دفاعی خود گسترش می‏دهد؛ چراکه این حق هر کشوری است.

تداوم وضع موجود

از جمله موارد دیگری هم که بر روی نشست چهاردهمین کمیسیون مشترک برجام تاثیر‏گذار بود، اظهارنظر برخی از مقامات اروپایی پیش از آغاز این نشست در وین بود. در این رابطه، ‏روز گذشته کریستوفر برگر سخنگوی وزارت خارجه آلمان در جمع خبرنگاران گام‌های ایران در خصوص کاهش تعهدات برجامی را غیرقابل قبول خواند و اعلام کرد که دیپلمات‌ها این مسئله را در نشست کمیسیون مشترک برجام در وین به اطلاع طرف ایرانی خواهند رساند. وی مدعی شد: ما به طرف ایرانی تاکید خواهیم کرد که باید از تخلفات خود ذیل برجام بازگردند.
از سوی دیگر، در حالی که لوئیجی دی مایو، وزیر امور خارجه ایتالیا نیز گام‌های هسته‌ای ایران را مایه نگرانی توصیف کرده و گفته بود که باید مذاکرات جدیدی در خصوص اهداف تازه در توافق هسته‌ای صورت بگیرد، مجید تخت‌روانچی سفیر و نماینده ایران در سازمان ملل در واکنش به نامه سه کشور اروپایی به سازمان ملل درباره برنامه موشکی ایران، ادعای مطرح شده در این نامه را با تشریح دلایلی مستند رد کرد.

همچنین نماینده چین نیز پس از پایان نشست کمیسیون برجام در وین در جمع خبرنگاران با تاکید بر اینکه کشورش خواستار فعال کردن مکانیسم ماشه نیست و طرف‌های اروپایی نیز صحبتی در این خصوص نکردند، گفت: در جلسه روز گذشته میان تمامی اعضا در خصوص مقصر بودن آمریکا در ایجاد بحران در برجام اشتراک نظر وجود داشت.

به طور مشخص بحث‌های مهم در جلسه روز گذشته در خصوص گام‌های هسته‌ای ایران و نیز راهکارها برای کاهش فشار تحریم‌ها بر روی ایران بود؛ امری که به گفته ناظران با توجه به تمایل تمامی شرکای برجام به حفظ و تداوم آن و نیز جلوگیری از هر اقدامی که در شرایط کنونی می‌تواند ضربه جبران ناپذیری را بر توافق هسته‌ای وارد کند، نشان می‌دهد که حداقل تا ماه‌های آینده تمامی طرفین خواستار حفظ وضع موجود و ایجاد فرصت برای برون‏رفت از این چالش برجامی هستند.