دکتر مهشید ناصحی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به تاریخچه بیماری سل در جهان، گفت: بیماری سل قدمتی به اندازه تاریخ بشریت دارد؛ در آثار و مومیایی‌های تاریخی مصر باستان نیز آثار ابتلای به سل را مشاهده کرده‌ایم. بنابراین بیماری سل موضوع تازه‌ای نیست.
وی با بیان اینکه تا سال ۲۰۰۰ میلادی شرایط به گونه‌ای پیش می‌رفت که بیماری سل در ادبیات پزشکی به یک قصه تبدیل شود، تصریح کرد: اما اتفاقاتی افتاد که شرایط برای بروز مجدد بیماری فراهم شده و مجددا با افزایش تعداد مبتلایان به سل مواجه باشیم. یکی از آن اتفاقات شیوع HIV بود. ابتلای به HIV باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و همین امر منجر به بروز میزان سل شده بود. در این بین مقاومت دارویی هم در بیماران شکل گرفت و پاسخ به درمان تحت تاثیر این موضوع کاهش یافت.
بیماری سل را بهتر بشناسیم
رئیس اداره کنترل سل و جذام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، به معرفی میکروب سل پرداخت و افزود: میکروب سل یک باکتری است که می‌تواند هریک از اندام‌ها و ارگان‌های بدن را درگیر کند، اما چون میکروبی اکسیژن دوست است بیش از تمام ارگان‌های بدن به سراغ ریه‌ها می‌رود؛ از این‌رو ۸۰ درصد موارد ابتلا به سل ریوی هستند و این امر باعث شده تا در ادبیات پزشکی عامیانه یا محاوره با عموم مردم، بلافاصله با آمدن نام سل افراد به یاد سل ریوی بیفتند.
علائم بیمای سل چیست؟
وی در خصوص علائم شناخت بیماری سل، تصریح کرد: از آنجا که ۸۰ درصد موارد بروز سل ریوی است، شاه علامت شناخت بیماری یک دوره سرفه طولانی مدت حداقل دو هفته‌ای است؛ علاوه بر آن بیماری دارای علائم دیگری همچون تب، تعریق شبانه، کاهش وزن، بی‌اشتهایی، مشاهده خلط خونی، درد در قفسه سینه و... است. البته در حال حاضر دیگر زمان آن نیست که مریض مبتلا به سل تنها با خلط خونی شناخته شود، بلکه هنر ما این است که پیش از بروز این مرحله بیمار را شناسایی کنیم.
آمار ابتلا به سل در ایران
وی ضمن بیان اینکه در ۵۰ سال گذشته آمار بروز سل از ۱۴۰ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر در حال حاضر به ۱۱مورد در هر ۱۰۰هزار نفر رسیده است، اضافه کرد: نگرانی‌ها برای بروز بیماری سل کاهش یافته است اما هیچ استانی نداریم که بیماری سل از آنجا گزارش نشده باشد. در حال حاضر استان سیستان و بلوچستان بالاترین رتبه و استان گیلان در رتبه دوم ابتلا، بروز و شیوع سل قرار دارند.
ناصحی با اشاره باه اینکه سال ۱۳۹۷ در کشورمان میزان بروز گزارش شده سل ریوی با اسمیر خلط مثبت ۵.۶ مورد در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت بوده است، گفت: از تعداد هشت هزار و ۷۱۳ مورد مبتلا به سل گزارش شده کشور در سال گذشته، ۴۶ درصد موارد را زنان، ۵۴ درصد را مردان و 16 درصد موارد را بیماران غیرایرانی (اغلب مهاجران افغانستانی) تشکیل می‌دهند. بیشترین میزان بروز سل مربوط به گروه سنی ۶۵ سال به بالا بوده است که این نشان می‌دهد این افراد سالمندانی هستند که در گذشته دارای سل نهفته بودند و اکنون به بیماری سل مبتلا شده‌اند.
رئیس اداره کنترل سل و جذام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت همچنین گفت: همسایگی ایران با دو کشور افغانستان و پاکستان که در زمره ۲۲ کشور High Burden دنیا هستند، عراق با بحران‌های چند ساله اخیر آن و جمهوری های واقع در شمال کشور با شیوع بالای سل مقاوم به چند دارو، ضرورت توجه بیش از پیش ما را به بیماری سل نشان می‌دهد. همچنین مطالعات نشان می‌دهد روند نسبت موارد مبتلا به سل غیر ایرانی از کل موارد جدید که در سال ۱۳۹۱، ۱۲.۲ بوده، در سال گذشته به ۱۶.۳ درصد رسیده است.
چه زمانی سل نهفته مشکل آفرین می‌شود؟
وی درباره بیماری سل نهفته هم گفت: حدود یک سوم تا یک چهارم مردم جهان در یک بازه زمانی از طول عمر خود عفونت سلی پیدا کرده‌اند؛ یعنی میکروب سل به بدنشان وارد شده، اما چون سیستم ایمنی قوی داشته‌اند، میکروب از حصار سیستم ایمنی خارج نشده است. در ۹۰ تا ۹۵ درصد موارد هنگامی که میکروب سل به بدن منتقل می‌شود به شکل نهفته باقی می‌ماند و علاوه‌بر آنکه قابل انتقال به دیگران نیست، خود فرد را هم بیمار نمی‌کند.
ناصحی ادامه داد: هر بیماری‌ای که بتواند منجر به تضعیف سیستم ایمنی بدن شود می‌تواند باعث تبدیل سل نهفته به بیماری سل شود. ابتلا به HIV، دیابت، کسانی که دوره‌ای داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مصرف کرده‌اند مانند افرادی که تجربه درمان سرطان داشته‌اند، افراد سیگاری و معتادان، دریافت کنندگان پیوند، افراد دارای سوء تغذیه، تغییرات هورمونی بزرگ در بدن مانند بارداری یا بلوغ، استرس‌ها و... از جمله کسانی هستند که سیستم ایمنی بدنشان ضعیف شده است و احتمال تبدیل سل نهفته به بیماری سل در این افراد افزایش یافته است.
وی در خصوص راه‌های انتقال بیماری سل به سایرین نیز اظهار کرد: از آنجایی که ۸۰ درصد موارد گزارش شده به سل ریوی مبتلا هستند، یکی از راه‌های انتقال به سل از راه تنفس است و راه‌های دیگر بسیار محدودتر است.
از درمان رایگان سل تا اهمیت مصرف دارو
وی در ادامه با تاکید براینکه بیماری سل چندین دهه است که درمان موثر دارد، گفت: به همین دلیل دیدگاه مردم به این بیماری باید اصلاح شود و به دید بیماری نگران‌کننده به آن نگاه نکنند. درحال حاضر مراکز بهداشتی_ درمانی وابسته به وزارت بهداشت اقدامات تشخیصی و درمانی برای بیماران مبتلا به سل را به صورت رایگان انجام می‌دهند؛ چراکه اصلی ترین سیاست ما شناسایی به موقع بیمار و درمان او تا پیش از انتقال به سایرین و متوقف کردن چرخه انتقال بیماری است.
ناصحی با تاکید بر نقش مصرف دارو در درمان بیماری سل، خاطرنشان کرد: بیماری سل کاملا درمان‌پذیر است؛ به شرط آنکه بیمار به موقع اقدام به مصرف دارو کند. ایرادی که به فرهنگ ما وارد است نوع مصرف دارو در افراد است. از آنجایی که بیمار مبتلا به سل در مدت کوتاهی پس از مصرف دارو پیشرفت چشمگیری در بهبود خود مشاهده می‌کند، ممکن است عمدا یا سهوا مصرف دارو را جدی نگرفته یا متوقف کند؛ این درحالی است که درمان بیماری سل حداقل شش ماه زمان لازم دارد و در طول این مدت بیمار ملزم به مصرف دارو است.
وی افزود: زمانی که بیماری نسبت به مصرف دارو نظم خاص آن را رعایت نکرده یا به طور کلی اقدام به قطع مصرف در میانه راه درمان می‌کند، بیماری سل مقاوم به درمان به وجود می‌آید که باعث افزایش طول دوره درمان شده و تنها در ۶۵ درصد موارد به درمان پاسخ می‌دهد که این مفهومی جز افزایش احتمال مرگ در این دسته از بیمارن ندارد. نکته قابل توجه دیگر این است که اگر شخصی در تماس با بیمار سل مقاوم به درمان باشد، از ابتدا به نوع میکروب مقاوم به درمان مبتلا می‌شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا بیمار مقاوم به درمان سل باید در شرایط ایزوله زندگی کند، تصریح کرد: پس از شناسایی فرد دارای سل مقاوم به درمان، از او در بخش‌های خاص ایزوله تنفسی مراقبت می‌شود و تا زمانی که آزمایش خلط فرد منفی نباشد، در همان محل از او مراقبت می‌شود. این بازه زمانی تا منفی شدن آزمایش خلط بین یک تا چهار ماه طول می‌کشد و پس از منفی بودن نتیجه آزمایش هنگامی که مشخص شود شانس ابتلا به دیگران کاهش یافته، مریض از بیمارستان مرخص می‌شود. نگهداری طولانی مدت مریض در بیمارستان علاوه‌بر آنکه باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود می‌تواند احتمال بروز عفونت‌های بیمارستانی را افزایش دهد. به همین دلیل باید تصمیم‌گیری در مورد بیمار مبتلا به سل مقاوم به درمان به گونه‌ای باشد که شرایط نه به ضرر خودش باشد و نه به ضرر جامعه.
هزینه ۲۵۰ میلیون تومانی درمان سل مقاوم به درمان از جیب دولت
وی با بیان اینکه دوره درمانی سل مقاوم به درمان، بین ۱۸ تا ۲۴ ماه است، افزود: درمان عادی بیماری سل بابت هر فرد ۵۰۰ هزارتومان هزینه دارد؛ این درحالی است که درمان سل مقاوم به درمان طبق نرخ خرید دارو در سال گذشته برای هر فرد ۴۰ میلیون تومان و درصورت بستری شدن همراه با هزینه‌های اضافی برای اخذ آزمایشات لازم، حدود ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیون تومان برای هر نفر هزینه به دولت تحمیل می‌کند.
ناصحی با اشاره به تاثیر تحریم‌ها در تامین داروی بیماران مبتلا به سل هم گفت: با این وجود تامین و تخصیص دارو به بیماران کاملا به عهده وزارت بهداشت و به صورت رایگان است. البته روند تامین تجهیزات تشخیصی سل و نیز دارو پس از شرایط تحریم‌ها ما را با مشکلاتی مواجه کرده است.
وی افزود: همچنین سال‌هاست که در برنامه ایمن‌سازی واکسیناسیون، واکسن «ب ث ژ» در بدو تولد به نوزادان تزریق می‌شود. این واکسن برای عدم ابتلای نوزادان به سل‌های شدید اطفال موثر است اما، نمی‌تواند برای پیشگیری از ابتلا به سل در آینده نقش زیادی ایفا کند. پیش از آغاز طرح واکسیناسیون بسیاری از نوزادان به مننژیت‌سل مبتلا شده یا با عوارض مادام‌العمر دیگر روبه‌رو می‌شدند که این موضوع پس از تزریق واکسن در بین نوزادان کاهش یافت.
یک آزمایشگاه تشخیص سل در هر شهرستان
رئیس اداره کنترل سل و جذام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، با اشاره به خدمات رایگان تشخیصی آزمایشگاهی سل در کشور، گفت: ۴۲۳ آزمایشگاه میکروسکوپی سل در سطح کشور وجود دارد که این به آن معناست که در هر شهرستان حداقل یک آزمایشگاه وجود دارد و در شهرستان‌های دارای جمعیت بیشتر این تعداد بیش از یک آزمایشگاه است. همچنین ۴۲ آزمایشگاه کشت، ۱۰ آزمایشگاه منطقه‌ای و یک آزمایشگاه مرجع کشوری برای ارائه خدمات پیرامون بیماری سل وجود دارد.
اهداف و تعهدات وزارت بهداشت برای ریشه‌کنی سل
وی در خصوص حذف و ریشه‌کنی بیماری سل، اظهار کرد: از مهم‌ترین اهداف جهانی تعیین شده برای دستیابی به کاهش ۸۰ درصدی میزان بروز سل و کاهش ۹۰ درصدی میزان مرگ و میر ناشی از سل تا سال ۲۰۳۰ و نهایتا حذف سل تا سال ۲۰۵۰ میلادی هدف گذاری‌هایی صورت گرفته است. مفهوم حذف سل، دستیابی به میزان بروزی کمتر از یک مورد سل در هر یک میلیون نفر جمعیت است. برای دستیابی به هدف حذف سل، باید میزان بروز سل در کشور بطور متوسط ۱۳.۵ درصد در هر سال کاهش یابد که این امر بدون برنامه‌ریزی و اقدام مناسب جهت بیماریابی فعال و درمان سل (اعم از سل فعال و نهفته) در گروه‌های پرخطر، در کنار توسعه دسترسی به ابزارهای تشخیصی و درمانی سریع و به روز، میسر نیست.
ناصحی در پایان گفت: ایران در صورت رهایی از تحریم‌های موجود می‌تواند بخت اول در میان ۲۲ کشور منطقه مدیترانه شرقی برای دستیابی به حذف پیش از موعد سل به عنوان یک کشور بزرگ و پرجمعیت را داشته باشد.
