چگونه بیماری‌های تیرویید را تشخیص دهیم؟

 یكی از مهم‌ترین غدد درون‌ریز بدن كه روی سیستم‌های اصلی بدن مانند مغز، قلب، عروق، دستگاه گوارش و تنفسی تاثیر مستقیم می‌گذارد غده تیرویید است. كوچك‌ترین مشكل در فعالیت غده تیرویید عوارض جدی‌ای را برای افراد به همراه دارد و زندگی آنها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. یكی از شایع‌ترین بیماری‌های تیرویید، كم‌كاری و پركاری تیرویید است كه در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود. دكتر اكبر سلطانی فوق تخصص غدد، شما را با شایع‌ترین بیمارهای تیرویید و روش‌های درمانی آن آشنا می‌كند.

‌كار غده تیرویید چیست؟
غده تیرویید در ناحیه قدامی گردن و بالای جناق قرار دارد. كار غده تیرویید تنظیم سوخت و ساز بدن و رشد انسان است به علاوه در تنظیم آب و الكترولیدها تاثیر می‌گذارد و به طور كلی با عملكرد تمامی سیستم‌ها به‌خصوص مغز، اعصاب و قلب رابطه مستقیم دارد و مهم‌ترین وظیفه آن تاثیر روی سیستم سوخت و ساز بدن است.
‌
علایم پركاری تیرویید چیست؟
پركاری تیرویید به صورت دایم یا موقت است. پركاری موقت معمولا با مصرف دارو بعد از مدتی درمان پیدا می‌كند. در مورد پركاری تیرویید دایم معمولا بیمار با بعضی علایم واضح مراجعه می‌كند. مثلا بیمار در ناحیه قلب از تپش قلب زیاد و غیرعادی شكایت می‌كند و در موارد شدید دچار نارسایی قلبی می‌شود. گاهی اوقات بیمار در ناحیه ریه با تنگی نفس به‌خصوص تنگی نفس فعالیتی به پزشك مراجعه می‌كند. علایم این بیماری در دستگاه گوارش به صورت كاهش وزن و افزایش اشتها ظاهر می‌شود مگر در سنین بالا كه میزان اشتهای افراد كاهش پیدا می‌كند. علاوه بر این مهم‌ترین ارگانی كه درگیر می‌شود سیستم مغز و اعصاب بیمار است كه با نشانه‌هایی مانند اضطراب و عصبانیت غیرعادی روبه‌رو می‌شود. عدم تحمل گرما یا تعریق بیش از حد نیز از موارد دیگری هستند كه در سیستم سوخت و ساز بیمار رخ می‌دهند.

‌پركاری تیرویید چه عوارضی را به همراه دارد؟
در مواردی كمتر از 15‌درصد بعضی از بیماران دچار علایم چشمی می‌شوند. در این شرایط بیمار از بیرون‌زدگی چشم شكایت می‌كند كه گاهی میزان آن بسیار شدید می‌شود. پركاری تیرویید اگر بیش از حد معمول طول بكشد یا توسط پزشك تشخیص داده نشود روی استخوان تاثیر منفی می‌گذارد و تراكم آن را كم می‌كند.

‌روش‌های درمانی برای كنترل پركاری تیرویید چیست؟
روش‌های درمانی برای بیماری پركاری تیرویید معمولا به سه دسته تقسیم می‌شوند. با تجویز داروهای مخصوص این بیماری را می‌توان به راحتی كنترل كرد. این داروها تولید هورمون از غده تیرویید را كاهش می‌دهند چون در پركاری تیرویید تولید هورمون‌ها در این غده بیش از حد معمول می‌شود بنابراین مصرف دارو باعث می‌شود تا تولید چنین هورمون‌هایی به میزان كنترل‌شده‌ای برسند. ید رادیواكتیو روش دیگری برای درمان پركاری تیرویید است و بعد از دارو شایع‌ترین روش درمانی برای این بیماری محسوب می‌شود. ید رادیواكتیو می‌تواند غده تیرویید را از كار بیندازد و در 50 درصد موارد تحت‌تاثیر این ید غده تیرویید كم‌كار می‌شود. روش سوم كه معمولا كمتر به‌كار گرفته می‌شود جراحی غده تیرویید است كه به ندرت اتفاق می‌افتد.
‌
كم‌كاری تیرویید چه علایمی در بدن دارد؟
علایم كم‌كاری تیرویید تا حدی برعكس پركاری تیرویید است. اگر بخواهیم از علایم این بیماری در ارگان‌های مختلف بدن شروع كنیم خشكی پوست یكی از نشانه‌های آن است. بیمار معمولا از خشكی بیش از حد پوست و احساس سرما شكایت می‌كند. پف غیرعادی دور چشم مخصوصا وقتی بیمار صبح از خواب بیدار می‌شود، می‌تواند یكی دیگر از علامت‌های كم‌كاری تیرویید باشد. كم‌خونی یكی دیگر از علایم كم‌كاری تیرویید است كه در نتایج آزمایش‌های خون بیمار مشخص می‌شود. تنگی نفس فعالیتی در دستگاه تنفسی، یبوست و كاهش اشتها در دستگاه گوارش از دیگر نشانه‌های بیماری كم‌كاری تیرویید است كه می‌تواند بیمار را از بروز این ناراحتی آگاه كند. تاثیرات كم‌كاری تیرویید در سیستم مغز و اعصاب تقریبا شبیه پركاری تیرویید است البته با یكسری تفاوت‌ها. مثلا نشانه‌های افسردگی، كم‌حوصلگی، كاهش تمركز و فراموشی كه اغلب در كم‌كاری تیرویید رخ می‌دهد. یكی از علایم شایع بیماری كم‌كاری تیرویید در زنان اختلال در عادت ماهانه مانند افزایش یا نامرتب شدن خونریزی است و تا زمانی كه خونریزی قطع شود این روند ادامه پیدا می‌كند. البته این موارد می‌توانند در كنار نشانه‌های دیگر كم‌كاری تیرویید ایجاد شوند. افزایش خونریزی زنان در این حالات آنها را مستعد برای كم‌خونی می‌كند. به طور كلی بیماری كه به كم‌كاری تیرویید دچار می‌شود با علایم كلی مثل درد عضلات، خستگی، ضعف، بی‌حالی، افزایش وزن، كاهش اشتها كه جزو شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری هستند به پزشك مراجعه می‌كند.

‌چه داروهایی برای كم‌كاری تیرویید تجویز می‌شود؟
كم‌كاری تیرویید هم به دو نوع موقت و دایمی تقسیم می‌شود كه نوع موقت آن مانند پركاری تیرویید موقت با مصرف دارو بعد از مدتی درمان پیدا می‌كند. با مصرف قرص‌هایی كه برای درمان كم‌كاری تیرویید تجویز می‌شود، برای هورمون‌هایی كه غده تیرویید باید ترشح كند، جایگزین پیدا می‌شود. در كم‌كاری دایمی هورمون‌های تیرویید معمولا به صورت T4 است بنابراین با تجویز داروهای مخصوص سعی می‌كنیم تا میزان ترشح هورمون‌ها را به حد طبیعی برسانیم. در اینجا باید به این نكته اشاره كنیم كه اگر كم‌كاری تیرویید به صورت دایمی باشد، بیمار باید تا آخر عمر مصرف دارو را ادامه دهد و به طور مرتب تحت نظر پزشك خود قرار گیرد.

‌مصرف ید چه تاثیری روی فعالیت غده تیرویید دارد؟
وقتی هورمون‌های تیرویید ساخته می‌شوند داخل آنها مقدار زیادی ید وجود دارد و اگر ما میزان مناسبی ید مصرف نكنیم این غده نمی‌تواند هورمون بسازد. یعنی ید یكی از مواد اولیه سازنده هورمون تیرویید است. هنگامی كه شما ید مصرف می‌كنید غده تیرویید آن را جذب می‌كند و در مرحله بعد آن را با یك یا دو نوع پروتئین تركیب می‌كند و زمانی كه این تركیب اتفاق می‌افتد، غده تیرویید از آن هورمون می‌سازد. در نهایت این هورمون تیرویید است كه سوخت و ساز بدن را تنظیم می‌كند و تقریبا روی بیشتر اعضای بدن به طور جداگانه تاثیر می‌گذارد. بنابراین وقتی شما مقدار كمی ید مصرف كنید، غده تیرویید مواد اولیه برای ساختن هورمون را ندارد به همین دلیل این غده در ابتدا شروع به بزرگ شدن می‌كند كه در نهایت به گواتر تبدیل می‌شود و به دنبال آن اگر خیلی كم از ید استفاده كنیم مثلا زیر 25 گرم در روز، غده تیرویید دیگر نمی‌تواند هورمون بسازد و بعد از گواتر دچار كم‌كاری هم می‌شود. اگر برای درمان و كنترل میزان هورمون‌های غده تیرویید اقدامات لازم انجام نشود، بیمار به تاثیرات مخرب این بیماری دچار می‌شود.

‌فواید نمك یددار چیست؟
یكی از فواید نمك یددار این است كه مقدار صد تا 150 میكروگرم ید در روز به بدن می‌رساند كه این مقدار هم برای ساختن هورمون كافی است، هم عموما برای جلوگیری از بزرگ شدن غده تیرویید كه آن را گواتر می‌نامیم، مفید و موثر است. اگر از نمك یددار استفاده می‌كنید و خیلی غذاهای دریایی مصرف نمی‌كنید، این موضوع خیلی برایتان مشكل‌ساز نمی‌شود چون شما مقدار مورد نظر یون را از مصرف نمك یددار به دست می‌آورید.

‌آیا رژیم ‌غذایی خاصی برای بیماری‌های تیرویید وجود دارد؟
یكی از اشتباهاتی كه در این زمینه رخ می‌دهد، این است كه به بیمارانی كه مشكل تیرویید دارند توصیه می‌شود كه اصلا ماهی صرف نكنند یا برای مثال كلم و كاهو نخورند چون این مواد دارای ید هستند. خب باید به این نكته اشاره كنم كه اصولا در بیماری كم‌كاری و پركاری تیرویید رژیم غذایی خاصی وجود ندارد. مطالعات علمی و پزشكی نشان می‌دهد كه مصرف خوراكی‌هایی مانند كلم و نظیر آن در صورتی می‌تواند برای تیرویید مشكل‌ساز شود كه به میزان چند كیلوگرم در روز استفاده شود و از آنجایی كه هیچ انسان عاقلی این مقدار كلم را در روز نمی‌خورد بنابراین عموما مصرف مواد خوراكی مانند كلم، انواع سبزیجات و ماهی نه باعث كم‌كاری تیرویید می‌شود و نه در پركاری این غده ممنوعیتی دارد. بنابراین هیچ اثبات علمی در مورد بعضی از رژیم‌های شایعی در میان مردم درباره غده تیرویید وجود ندارد. همان‌طور كه گفتیم هیچ رژیم غذایی برای بیماری‌های تیرویید وجود ندارد مگر اینكه فرد به سرطان تیرویید دچار شود كه بحث آن كاملا متفاوت است.

‌آیا كم‌كاری تیرویید عوارض جدی برای بیمار دارد؟
تیرویید روی تمام ارگان‌های بدن انسان تاثیر می‌گذارد و در صورتی‌كه فرد هنگام بروز علایم به موقع به پزشك مراجعه نكند تمام عوارضی كه به آن اشاره كردیم تشدید می‌شود. پوست، چشم، سیستم خونی و قلب و عروق، گوارش، دستگاه ریوی، باروری، مغز و اعصاب و عضلات ارگان‌هایی هستند كه تحت‌تاثیر عملكرد غده تیرویید قرار دارند. شدیدترین حالت كم‌كاری تیرویید كه گاهی هم در فصل سرما دیده می‌شود كمای ناشی از كم‌كاری تیرویید درمان‌نشده است. زمانی كه بیمار كم‌كاری تیرویید داشته باشد و برای درمان اقدام نكند ممكن است بعد از مدتی دچار كما شود و سطح هوشیاری‌اش كاهش می‌یابد. در این حالت فرد دیگر ارتباط برقرار نمی‌كند، عملكرد مغزش كم می‌شود یا بیمار دچار افت درجه حرارت می‌شود، نبض وی كند می‌شود و تپش قلب هم كاهش پیدا می‌كند و تنفس فرد دچار مشكل می‌شود. این ناراحتی به طور مستقیم در چهار سیستم اصلی بدن یعنی قلب و عروق، سیستم مغز و اعصاب تاثیر می‌گذارد و علایم ناشی از آن در این سیستم شدید می‌شود.

‌آیا بیماری‌های تیرویید به صورت ارثی منتقل می‌شود؟
بیماری‌های غده تیرویید به ندرت پیش می‌آید كه به صورت ارثی منتقل شوند. در این شرایط اختلالاتی به صورت ژنتیكی در ساختن و تاثیر هورمون‌ها به وجود می‌آید ولی این انتقال ارثی بسیار نادر اتفاق می‌افتد. بیشترین علت كم‌كاری تیرویید سیستم ایمنی بدن است. یعنی سیستم ایمنی باعث می‌شود تا غده تیرویید كم‌كار شود و در نهایت از كار بیفتد. از علل دیگر كم‌كاری تیرویید مصرف ید رادیواكتیو در پركاری تیرویید است كه گفتیم آن را كم‌كار می‌كند و البته عمل جراحی كه باعث كم‌كاری دایم غده تیرویید می‌شود.

‌چه افرادی مستعد به ابتلای بیماری‌های تیرویید هستند؟
اگر یكی از اعضای خانواده فرد به ناراحتی تیرویید مبتلا باشد چنانچه خود فرد علایم كم‌كاری تیرویید مانند خشكی پوست، پف صورت مخصوصا صبح‌ها، تنگی نفس، یبوست، اختلال عادت ماهانه، گرفتگی و ضعف عضلانی داشته باشد لازم است برای تشخیص عملكرد تیرویید خود حتما آزمایش تیرویید انجام دهد و كم‌كاری تیرویید بررسی شود. پركاری و كم‌كاری تیرویید معمولا در زنان 20 تا 40 سال شایع‌تر است و البته آمار این بیماری‌ها در زنان نسبت به مردان بیشتر است.
‌
آیا زنان بعد از زایمان هم به این بیماری‌ها مبتلا می‌شوند؟
گاهی ممكن است خانم‌ها بعد از زایمان با كم‌كاری یا پركاری تیرویید موقت مواجه شوند. این ناراحتی معمولا در سه تا شش ماه اول زایمان رخ می‌دهد و بین سه تا شش ماه هم طول می‌كشد. در این صورت پزشك می‌تواند با انجام آزمایش این بیماری را متوجه شود ولی درمان این بیماری هم به صورت موقتی است و بعد از مدتی كه فرد داروهایش را مصرف می‌كند دوباره پزشك وضعیت بیمار را بررسی می‌كند تا متوجه شود عملكرد تیرویید به حالت اولیه خود بازگشته یا نه و اگر كم‌كاری یا پركاری تیرویید فرد با مصرف دارو رفع شود دیگر نیازی به ادامه دادن داروها نیست. ولی گاهی اوقات در حدود 30‌درصد ممكن است كم‌كاری موقتی تیرویید ادامه پیدا كند كه در اینجا عملكرد تیرویید از دایم تبدیل به موقت می‌شود و بیمار باید همیشه تحت مراقبت و درمان قرار گیرد.

‌آیا مصرف قرص‌های لازم برای رفع كم‌كاری تیرویید موجب پوكی استخوان می‌شود؟
قرص لووتیروكسین برای درمان كم‌كاری تیرویید تجویز می‌شود. شواهد علمی نشان می‌دهد اگر دوز مصرفی این قرص مناسب نباشد، مقداری می‌تواند تراكم استخوان در زنان بعد از دوران یائسگی را كاهش دهد. بنابراین مصرف لووتیروكسین به جز در دوران یائسگی تاثیری روی بدن نمی‌گذارد. زنانی كه در دوران یائسگی بیش از حد مجاز داروی لووتیروكسین مصرف می‌كنند و دوز آن بیشتر از مقدار مورد نیاز باشد احتمال دارد كه به میزان بسیار كمی، سالی یك‌درصد، تراكم استخوان‌شان كاهش پیدا كند. اگر خانم‌ها تحت نظر پزشك باشند و به طور مرتب آزمایش‌های دوره‌ای دهند تا دوز داروهایشان تنظیم شود دیگر با این مشكل مواجه نمی‌شوند. پس توجه داشته باشید كه مصرف لووتیروكسین در دوز مناسب باعث پوكی استخوان نمی‌شود به علاوه پزشك متخصص از آنجایی كه هرشش ماه یك‌بار آزمایش‌های لازم را روی بیمار انجام می‌دهد باید مراقب باشد تا دوز دارو بیش از حد مجاز نشود. این دارو هم مانند داروهای دیگر اگر بیش از حد مجاز مصرف شود قطعا عوارض جانبی مخصوص به خود را خواهد داشت.

‌بهترین زمان برای مصرف قرص‌ها چه موقعی است؟
قرص لووتیروكسین را می‌توان 30 دقیقه قبل از صبحانه یا دو تا سه ساعت بعد از شام هنگام خواب مصرف كرد. در مورد كسانی كه گاهی قرص را به‌جای اینكه به صورت ناشتا مصرف كنند با غذا می‌خورند باید بگوییم كه حدود 10 تا 15 درصد از جذب این قرص به بدن كاسته می‌شود و عوارض چندانی ندارد.
‌
بیماران باید تا چه زمانی وضعیت خود را كنترل كنند؟
معمولا كم‌كاری و پركاری تیرویید موقت به طور متوسط بین سه تا حداكثر چهار ماه طول می‌كشد و خیلی زود درمان می‌شود و خیلی وقت‌ها هم قابل تشخیص نیست چون علایم آن آنقدر ناگهانی و آزاردهنده نیست كه بیمار متوجه شود و به پزشك مراجعه كند بنابراین در اكثر اوقات خود به خود خوب می‌شوند اما اگر بیماری فرد تشخیص داده شود معمولا بین سه تا چهار ماه زمان می‌برد تا بیماری با درمان دارو رفع شود. مهم‌ترین نوع كم‌كاری یا پركاری تیرویید موقت همان‌طور كه گفتیم مربوط به زنان بعد از زایمان می‌شود كه حتما باید تحت نظر پزشك درمان شوند و بعد از شش ماه تا یك سال وضعیت بیمار مجددا بررسی شود و اگر مشكل تیرویید رفع شده باشد مصرف دارو را قطع می‌كنیم. بیمارانی كه به تیرویید كم‌كار یا پركار مبتلا هستند باید هر شش ماه یك‌بار به پزشك متخصص خود مراجعه كنند و حداقل سالی یك‌بار آزمایش‌های لازم را انجام دهند تا دوز داروهایشان هم تنظیم شود.

منبع: روزنامه شرق