دو راهی عمران‌خان

فساد مالی، تروریسم، توسعه اقتصادی و روابط خارجی، مهم‌ترین موضوعات برای دولت جدید پاکستان خواهند بود، اما درباره توانایی این دولت برای رسیدگی موثر به موضوعات یاد شده تردیدهای جدی وجود دارد و این امر نگرانی‌هایی پدید آورده است.

فقدان ثبات سیاسی یکی از موانع بزرگ برای حل مشکلات گوناگون پاکستان است. نخست‌وزیران این کشور عموما به دلیل کودتا، ترور، دستگیر شدن یا استعفا نتوانسته‌اند دوران قانونی خود را در این سمت به پایان برسانند. از سوی دیگر منازعات سیاسی بین احزاب و شخصیت‌های برجسته عملا سبب شده این کشور نتواند در مسیر رونق و ثبات قرار گیرد و نکته نگران‌کننده این است که تغییری در این شرایط مشاهده نمی‌شود. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند دوران نخست‌وزیری عمران خان دورانی جدید نخواهد بود و نباید انتظار داشت در شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پاکستان تغییرات بزرگ ایجاد شود.

برای مثال او هنوز برنامه‌ای شفاف برای مبارزه با فساد معرفی نکرده است. واقعیت این است که فساد ریشه‌های عمیق در پاکستان دارد و رفع آن نیازمند تحقق شرایط مناسب از جمله تشکیل دولت مقتدر است. رتبه پاکستان در حوزه محیط تجاری بسیار بد است. این کشور در بین ۱۹۰ کشور در جایگاه ۱۴۷ قرار دارد و یک عامل آن، وجود قوانین دست و پاگیر و فساد فراگیر اداری است. از سوی دیگر سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور بلندمدت در این کشور به ثبات سیاسی و اقتصادی نیاز دارند. همچنین برای رفع فساد و افزایش درآمدهای دولت به مدرن‌سازی اقتصاد نیاز است. بخش‌های بزرگی از اقتصاد به دولت مالیات نمی‌دهند و اساسا گزارشی از عملکرد آنها در اختیار ادارات دولتی قرار نمی‌گیرد.

افق وضعیت اقتصادی و سیاسی در پاکستان تا اندازه زیادی در ابهام است، زیرا از یکسو احتمال دارد دولت جدید راهی درست را در پیش گیرد و به هر مشقت به اوضاع سامان دهد و از سوی دیگر ممکن است مانند دولت‌های قبل، دولت جدید نتواند تغییراتی اساسی به‌وجود آورد.

عمران خان ۶۵ ساله، در سخنرانی پس از پیروزی بسیار مسلط رفتار می‌کرد و فهرستی از برنامه‌های خود را برای آینده پاکستان و سامان دادن به اوضاع بد کشور ارائه کرد. او وعده داد «دولت اسلامی رفاه» را تاسیس کند که رویای تحقق‌نیافته دموکراسی بنیان‌گذار پاکستان، محمد علی جناح را تحقق بخشد. وعده‌های عمران خان تاکنون بسیار جذاب بوده و سبب جلب رای‌دهندگان خسته از وضعیت اسفناک کنونی پاکستان شده است. او وعده داده ساده زندگی کند و از زرق و برق زندگی سیاسی مقامات قبلی دور باشد. همچنین او پیشنهادهایی برای اصلاح بخش‌های مختلف اقتصاد و جامعه ارائه کرده است. مسلما این‌گونه وعده‌ها قبل از انتخابات به جذب رای دهندگان منجر می‌شود و زمینه پیروزی حزبی را که مخالف رویه‌های اشتباه و فسادآلود کنونی است فراهم می‌کند. اما در ماه‌ها و سال‌های آینده، عمران خان با انواع مشکلات مواجه خواهد بود. سیاستمدارانی که سال‌ها در مسند قدرت بوده‌اند به راحتی از صحنه کنار نخواهند رفت و این احتمال وجود دارد که عمران خان نتواند دوره نخست‌وزیری خود را به اتمام برساند. البته او باید هنر مذاکره و حصول توافق با رقبا را به نمایش بگذارد.

پول ملی پاکستان از دسامبر سال گذشته تاکنون ۱۵ درصد از ارزش خود را از دست داده و عملکرد ضعیفی را داشته است. از سوی دیگر میزان پرداخت مالیات بسیار اندک است و ساختارهای موثر برای دریافت مالیات ایجاد نشده‌اند، در نتیجه فرار مالیاتی گسترده مشاهده می‌شود. جمعیت پاکستان بسیار جوان است و به شغل نیاز دارد و اگر دولت جدید در این زمینه موفق نباشد، احتمال بروز ناآرامی‌ها بیشتر می‌شود. عمران خان خواستار مذاکره بین پاکستان و هند برای حل مسائل مورد اختلاف است اما قطعا این موضع‌گیری به مذاق ارتش خوش نخواهد آمد. از آنجا که ارتش سیاست خارجی پاکستان را تدوین می‌کند احتمال مذاکره بین این کشور و هند بسیار کم است. اولویت نخست عمران خان سامان دادن به وضعیت اقتصادی است و ممکن است او فعلا ترجیح دهد از رویارویی با ارتش اجتناب کند.

کارشناسان معتقدند توانایی عمران خان در جذب رقبای سیاسی در مسیر اجرای اصلاحات اقتصادی و مبارزه با فساد، عامل کلیدی در موفقیت او خواهد بود. هنر مذاکره با رقبا اهمیت بالایی دارد. البته کسانی که از قدرت کنار گذاشته شده‌اند باید به این درک سیاسی برسند که ایجاد مانع برای دولت جدید به زیان همه خواهد بود و کشور را با بحران مواجه خواهد کرد./دنیای اقتصاد