روانشناسی تحریم ها

تغییر مسیر خیلی سریع از مسیر ترس و نگرانی به طمع ورزی در جامعه تجارت بین المللی و از ناامیدی به امید در بازار ایران می تواند کارایی تحریم ها را مختل کند. این در حالی است که فضای تحریم ها برای ایران در یک سال گذشته دستخوش تحولاتی شده است.

باوجود اینکه در مذاکرات هسته ای اخیر در وین، پیشرفتی در رایزنی های ایران و گروه 1+5 صورت نگرفت،مقامات آمریکایی همچنان امیدوارند که توافق هسته ای حاصل شود. یک توافق هسته ای که بتواند مانع ورود ایران به باشگاه هسته ای شود، یک دستاورد بزرگ به شمار می رود. اما درصورتی که مذاکره کنندگان آمریکایی بر موضع خود مبنی بر تضعیف اهرم های مذاکره ای ادامه دهند، چنین نتیجه به دست نخواهد آمد.

تحریم های اقتصادی ابزار مورد علاقه واشینگتن برای مواجه با چالش های نظام بین الملل شامل ایران به شمار می روند. در حالی که تمرکز قابل درکی روی معماری مشروع تحریم ها وجود دارد، تاثیر روانشناختی آنها نباید هیچگاه دست کم گرفته شود. تغییر مسیر خیلی سریع از مسیر ترس و نگرانی به طمع ورزی در جامعه تجارت بین المللی و از ناامیدی به امید در بازار ایران می تواند کارایی تحریم ها را مختل کند. این در حالی است که فضای تحریم ها برای ایران در یک سال گذشته دستخوش تحولاتی شده است.

پس از موج تحریم های سال 2012 علیه اقتصاد ایران، اکنون اقتصاد این کشور در مسیر احیای نسبی قرار گرفته است. تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا بخش های متعددی از اقتصاد ایران را نشانه گرفت و مدیریت اقتصادی ضعیف دولت احمدی نژاد نیز وخامت اوضاع اقتصادی را تشدید کرد.

از اواسط سال گذشته فشار تحریم های غرب علیه ایران کاهش یافت. باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا در پاییز گذشته تهدید کرد که اگر کنگره تحریم های جدیدی را علیه ایران تصویب کند، آن را وتو خواهد کرد. به این ترتیب بنا شد تنها در صورتی تحریم های جدید علیه ایران اعمال شود که تهران در بازه زمانی تعریف شده برای اجرای توافق هسته ای مقدماتی ژنو به تعهدات خود عمل نکند. این رویکرد کاخ سفید موجب شد که از میزان نگرانی ها در خصوص احتمال تحریم دوباره ایران کاسته شود و امیدها به احیای اقتصادی ایران افزایش یابد.  

انتخاب حسن روحانی، به عنوان رئیس جمهور ایران در ژوئن 2013 و  امیدواری های ناشی از امضاء برنامه اقدام مشترک ژنو به بروز نشانه های رشد بازار کمک کرد. این روند بر رشد اقتصادی شکننده ایران نیز به طور مستقیم تاثیر گذاشت.  

تحقیقات موسسه اقتصادی روبینی که با بنیاد دفاع از دمکراسی ها همکاری می کند ، حاکی از آن است که ارتباطی بین این تغییر احساس و دستاوردهای اقتصادی ایران برقرار است. این تحلیل ها نشان می دهد که احساس مثبتی که پس از کاهش شدت تحریم ها و پیروزی روحانی در انتخابات پدید آمد هم بر ارزش ریال تاثیر گذاشت و هم رشد تولید ناخالص داخلی.

در چنین فضایی به نظر می رسد که ایرانیان اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرده اند و دولت نیز در جستجوی راه هایی برای کاهش نرخ تورم و تعییر سیاست های مالی است. در همین حال شرکت های بین المللی نیز برای ورود به بازار ایران تمایل نشان می دهند. هرچند این شرکت ها هنوز قراردادی را با ایران نهایی نکرده اند اما تاثیر خود را بر بازار ایران بر جا گذاشته اند.
در حالی که مذاکرات هسته ای با ایران در جریان است، این احیای اقتصادی خبر بدی برای غرب به شمار می رود. تغییرات مثبت در تصور جامعه بین المللی از ایران موجب شده است که آثار احیای اقتصادی ناشی از توافق هسته ای مقدماتی ژنو بیش از آن چیزی باشد که پیش بینی می شد.

در حالی که مذاکرات هسته ای با ایران در جریان است، این احیای اقتصادی خبر بدی برای غرب به شمار می رود. تغییرات مثبت در تصور جامعه بین المللی از ایران موجب شده است که آثار احیای اقتصادی ناشی از توافق هسته ای مقدماتی ژنو بیش از آن چیزی باشد که پیش بینی می شد. به بیان دیگر مذاکره کنندگان غربی با تغییر فضای تحریم ها به طور غیر مستقیم احیای اقتصادی را برای ایران به ارمغان آوردند که بسیار بیشتر از 7 میلیارد دلاری که آمریکا پیش بینی می کرد، به سود ایران بوده است.

با کاهش فشار اقتصادی بر ایران، مقامات تهران انگیزه کمتری برای دستیابی به توافق جامعی خواهند داشت که بخش قابل توجهی از برنامه های هسته ای این کشور را به عقب می راند. در صورتی که توافقی حاصل شود نیز احیای اقتصادی ایران شرایطی را فراهم می کند که در آن حفظ نظام تحریم ها برای غرب دشوار تر خواهد بود.

البته همچنان هم شانس دستیابی به یک توافق هسته ای خوب با ایران وجود دارد. اما اگر باراک اوباما بر این باور است که توافق نکردن بهتر از توافق بد است، باید رهبری تلاش هایی را به دست بگیرد که شور و شوق پدید آمده در مورد اقتصاد ایران را تعدیل می کند. یکی از این روش ها این است که رئیس جمهور آمریکا اطمینان یابد نگرانی سالم از تحریم ها هم در ایران و هم خارج از این کشور به قوت خود باقی است. در واقع شاید اکنون زمان آن باشد که طرح دو حزبی کنگره  برای اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران در صورت عدم دستیابی به توافق نهایی، به تصویب برسد. به این ترتیب در حالی که تابستان دیپلماسی ریسک تبدیل شدن به یک پاییز طولانی را دارد، مذاکره کنندگان آمریکایی یک اهرم حساس را به دست می گیرند.

منبع: دیپلماسی ایرانی
نویسنده: مارک دابویز، مدیر بنیاد دفاع از دمکراسی ها