آمارهای متفاوت دو وزارتخانه درباره یک تخلف!

 در حالی که مجله «نیچر» تعداد محققان درگیر در ارسال 58 مقاله رد شده را 258 نفر ذکر کرده است؛ ولی آمارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان از 199 نفر و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری 398 نفر دارد.  

 قصه تقلبات علمی روایت قدیمی است و نمونه‌های بسیاری را می‌توان مثال زد. مقاله‌ای از سوی یکی از محققان کشور در سال ۱۳۸۷ در یکی از مجلات معتبر بین‌المللی به چاپ رسید، ولی این نشریه اعلام کرد 85 درصد آن مشابه مقالات دیگر علمی است و یک مقاله تقلیدی شناخته شد.

«اختراع اتاق امن» از دیگر نمونه‌هایی از این دست است. در این اختراع یک اتاق امن در هر خانه به منظور پناه بردن ساکنین خانه در زمان زلزله احتمالی ایجاد شده بود؛ این اختراع از سوی یکی از مسؤولان کشور و یکی از استادیاران دانشگاه‌ها به ثبت رسید و سپس کتابی در معرفی آن منتشر شد.

نمونه دیگر در سال ۱۳۸۸ با انتشار مقاله‎ای در مجله Engineering with Computers بود که بسیاری از بخش‌ها و تصاویر آن کلمه به کلمه کپی‌برداری از مقاله دو دانشمند کره‌ای بوده است. همچنین نسبت به مقاله منتشر شده در سال ۲۰۰۲ نیز اعلام شد بخش‌هایی از این مقاله کپی‌برداری از مقاله‌ای است که در سال ۲۰۰۳ در یک کنفرانس ارائه شده‌ بود.

در خصوص یکی دیگر از مقالات ارسال شده از ایران، مضمون «کپی‌برداری از سه مقاله مختلف به طور همزمان» اعلام شد و مجله منتشرکننده مقاله را به دلیل کپی‌برداری ۶۲ درصدی از محتوای مقاله دیگری، پس فرستاد.

علاوه بر آن در مقاله‌ای که در خصوص بررسی آلودگی محیط زیست به رشته تحریر درآمد، آمارهایی ذکر شده بود که اعلام شد این داده‌ها از مقاله‌ای مربوط به کشور مجارستان کپی‌برداری شده ‌است.

این امر را حتی در حوزه هنر و تدوین سناریوی یک فیلم در سال 89 نیز شاهد هستیم که مورد پیگرد قانونی قرار گرفت.

این امری است که به گفته دکتر وحید احمدی، معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم امری منحصر به ایران نیست، بلکه در سایر کشورها نیز مشاهده‌ می‌شود.

وی با بیان اینکه تعداد معدودی اقدام به تخلفات علمی کرده‌اند، یادآور می‌شود «در دنیا نیز این روند وجود دارد؛ به گونه‌ای که بر اساس آمارهای جهانی کشور ژاپن با 6 درصد، عربستان با 13 درصد و آمریکا با 5 درصد با تخلفات علمی مواجه هستند».

احمدی با بیان اینکه کشورهایی چون کره و چین نیز با روند تخلفات علمی مواجه هستند، ادامه داد: «نیچر» گزارش مشابهی در خصوص تقلبات علمی چین منتشر کرده است.

معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم در عین حال با تاکید بر اینکه این امر مانع از برخورد با متخلفان نمی‎شود، از برخورد این وزارتخانه با متخلفان خبر می‌دهد؛ چراکه این امر موجب بی اعتمادی جهانی نسبت به پژوهش‌ها و تحقیقاتی خواهد شد که از سوی دانشمندان و محققان برجسته کشور اجرایی می‌شود.

متعاقب گزارش «نیچر» در خصوص تقلب علمی در 58 مقاله شاهد بودیم که از سوی دو وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آمارهای متفاوتی از افراد درگیر در این مقالات ارائه شد.

آمارهای متفاوت دو وزارتخانه

در گزارش اخیر «نیچر» اعلام شده بود که 58 مقاله ردشده از سوی 258 دانشمند ایرانی بوده است که این آمار از سوی وزارتخانه‌های علوم،‌ تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارقام متفاوتی اعلام شد.

بر اساس اعلام معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم، مجموع نویسندگان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تهیه 58 مقاله خارج شده از نیچر 398 نفر است. از این تعداد 138 نفر در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی وابسته به وزارت علوم، 194 نفر در دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های وابسته به وزارت بهداشت و 66 نفر در دانشگاه آزاد مشغول به کار بودند.

علاوه بر آن تعداد 22 نفر از وزارت علوم، 30 نفر از وزارت بهداشت و 6 نفر از دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان «نویسنده مسؤول» (Author correspondent) و تعداد «نویسندگان همکار» این مقالات از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری 116 نفر، از وزارت بهداشت 164 نفر و از دانشگاه آزاد 6 نفر بودند.

این در حالی است که آمارهای اعلام شده از سوی وزارت بهداشت نشان می‌دهد که تعداد افراد کمتری درگیر این مقالات ردشده از سوی «نیچر» بودند.

دکتر احسان شمسی کوشکی، دبیر کمیته ملی اخلاق در پژوهش پزشکی وزارت بهداشت نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، آمارهای مربوط به تخلفات نشریه «نیچر» را چنین بیان می‌کند: تعداد افراد درگیر در تولید 58 مقاله از سوی «نیچر» 258 نفر اعلام شده بود که بررسی ما نشان می‌دهد که 199 نفر در تولید این تعداد مقاله درگیر بودند.

به گفته وی، از بین 199 نفر، 99 نفر در مقالات تولید شده، وابستگی خود را به دانشگاه‌های علوم پزشکی اعلام کرده بودند و از بین این 99 نفر تنها 54 نفر عضو هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی بوده‌اند.

شمسی اضافه می‌کند که 20 نفر دیگر که درگیر در تولید این مقالات بودند، جزو کارمندان و پژوهشگران، 3 نفر دانشجو، 15 نفر فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌های علوم پزشکی بودند و 7 نفر هیچ‌گونه وابستگی به دانشگاه‌های علوم پزشکی نداشتند.

به گفته وی، برخی از دانشگاه‌ها به افراد بدون آنکه وابستگی به دانشگاه داشته باشند، حق تشویقی برای نوشتن مقالات می‌دادند تا این امر موجب ارتقای رتبه دانشگاه‌ها شود.

دبیر کمیته ملی اخلاق در پژوهش پزشکی وزارت بهداشت با بیان اینکه نام 26 دانشگاه علوم پزشکی در این 58 مقاله درج شده است، افزود: بررسی‌های ما همچنین نشان داد که درگیری افراد در نگارش این تعداد مقالات متنوع بوده؛ به‌گونه‌ای که نام یک نفر در 10 مقاله، نام یک نفر در 7 مقاله، نام یک نفر در 6 مقاله، نام 3 نفر در 5 مقاله و نام 4 نفر در 4 مقاله درج شده بود؛ ولی 2 نفر در تهیه این مقالات نقشی محور داشتند و این مساله را مدیریت می‌کردند.

شمسی این 2 نفر را عضو دانشگاه‌های علوم پزشکی نمی‌داند و یادآور می‌شود که یک نفر از آنها دانشجوی دانشگاه آزاد و یک نفر از آنها فارغ‌التحصیل یکی از دانشگاه‌های وزارت علوم بوده است.

توضیح در خصوص آمارها

«نیچر» تعداد دانشمندان درگیر در 58 مقاله ردشده را 258 نفر ذکر کرده است که این آمار از سوی وزارت بهداشت، 199 نفر آورده شده است.

دبیر کمیته ملی اخلاق در پژوهش پزشکی وزارت بهداشت، علت وجود اختلاف در آمارهای وزارت بهداشت و علوم با آمارهای «نیچر» را چنین توضیح می‌دهد: بررسی ما نشان می‌دهد که عنوان لاتین برخی از اسامی نویسندگان به صورت‌های متفاوتی درج شده است، به طور مثال نام محمد علی یکبار به صورت سرهم (Mohammadali) و بار دیگر به صورت جدا (Mohammad ali) درج شده که «نیچر» این افراد را با تصور اینکه افراد متفاوتی هستند، دوبار در آمارهای خود آورده است.

وی همچنین در خصوص اختلاف زیاد آمار وزارت بهداشت با علوم یادآور می‌شود: آمارهای وزارت علوم نشان می‌دهد تعداد نویسندگان مقالات مورد شمارش قرار گرفته است و از آنجایی که نام نویسندگان در مقالات مشابه بوده است، از این رو اسامی نویسندگان چندین بار مورد شمارش قرار گرفته است.

شمسی اضافه کرد: بر این اساس در جلساتی که با مسؤولان وزارت علوم داشتیم، از آنها درخواست تشکیل تیم مشترکی را دادیم تا به این امر رسیدگی شود.