رفتار آمریکا در برابر ایران یک سال بعد از برجام

  پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، یادداشتی با عنوان 'رفتار آمریکا در برابر ایران یک سال بعد از برجام' منتشر کرد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، متن یادداشت به قلم رضا رحمتی دانشجوی دکترای روابط بین الملل به شرح زیر است:
یک سال از شروع برجام می گذرد. در این یک سال همان طور که آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، اظهار داشت، «پایبندی ایران به تعهداتش فراتر از توافقات رسمی اش با آژانس بوده است.» بالعکس، طرف مقابل یعنی آمریکایی ها، همان طور که رهبر انقلاب پیش بینی می کرد، در بسیاری از موارد متعهد به این سند نبوده است. رفتار خصمانه ی این کشور نسبت به تجارت بین المللی با ایران و ایجاد التهاب نسبت به تجارت با ایران، نمونه ای از ادامه ی دشمنی ها با ایران است، و بعید هم هست که این رفتار خصومت آمیز و دشمنی پایان یابد. در حقیقت حالا بعد از گذشت یک سال از توافق برجام، بهتر می توان فهمید که «هسته ای بهانه است» و آمریکایی ها پشت این توافق، به موضوعات مهم تر دیگری می اندیشیده اند.

به طور کلی می توان مدل رفتاری آمریکایی ها در قبال ایران را به صورت یک هرم ترسیم کرد که در رأس این هرم، «تغییر رژیم» قرار دارد که طی هیچ دوره ی زمانی از رفتار آمریکایی ها نسبت به ایران کنار گذاشته نشده، گرچه روش ها و تاکتیک های آن تغییراتی داشته است. در پایین این هرم نیز مدل های دیگر رفتاری آن ها قرار می گیرد که عبارت اند از: نرمالیزه کردن رفتار ایران، ایدئولوژی زدایی از رفتار ایران و حفظ وضعیت هشدار برای مبادلات تجاری و اقتصادی.

1. تغییر رژیم
آمریکایی ها از دیرباز آرزوی تغییر رژیم ایران را در سر داشته اند. هرچند به مقتضای زمان، از عباراتی چون تغییر رژیم، تغییر رفتار و تغییر محتوای نظام جمهوری اسلامی سخن گفته اند، اما هیچ گاه نسبت به انجام آن مماشات نکرده اند. در همین چند روز اخیر، آمریکایی ها در بالاترین سطح مقاماتی که در دولت آمریکا حضور داشته اند، یعنی در سطح معاون و رئیس پارلمان و رئیس حزب، در نشست منافقین شرکت کردند و بارها و بارها از «تغییر رژیم ایران» سخن گفتند. برای مثال، جان بولتون، نماینده ی سابق آمریکا در سازمان ملل، در این نشست گفت: «بگذارید صریح بگویم که این موضوع (حمایت از گروه های حامی سرنگونی جمهوری اسلامی ایران) باید سیاست اعلامی ایالات متحده ی آمریکا و همه ی دوستانش باشد تا این کار را در نزدیک ترین فرصت ممکن انجام دهند.»

این موضوع صرفاً به اظهارنظر مختوم نمی شود. آمریکایی ها از حمایت از تغییر رژیم نیز سخن می گویند. برای مثال، جوزف پودر، نویسنده ی مجله ی «فرونت پیج» بیان می کند: «مردم ایران باید این رژیم را تغییر دهند و اگر نه اقدام نظامی، نیاز به حمایت معنوی آمریکا دارند.» همچنین مایکل لدین، مشاور اسبق شورای امنیت ملی آمریکا و از چهره های برجسته ی محافظه کار، در یادداشتی که در «وال استریت ژورنال» منتشر کرد، برای مقابله با «تهدید ایران» معتقد است: «حمایت از مخالفان حکومت ایران بهترین مسیری است که منجر به سرنگونی و تحقیر رژیم می شود.»

این ایده در تمامی سطوح در آمریکا دنبال می شود. برای مثال، مارک دابوویتز، مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی، در جلسه ی استماع «کمیته ی فرعی سیاست های پولی و تجاری خدمات مالی مجلس نمایندگان آمریکا»، برای بررسی طرح های قانونی متوقف کردن معامله ی بوئینگ با ایران، اظهار داشت که «قبل از اینکه اجازه ی پیشروی این توافق صادر شود، کنگره باید فشار بر ایران برای تغییر رفتارش را افزایش دهد و فروش هواپیما به این کشور را به تغییرات محسوس در رفتارهایی که وضع تحریم را در پی داشته، گره بزند.»

2 . نرمالیزه کردن رفتار ایران
هنجاری و عادی شدن ایران یکی دیگر از الگوهای رفتار آمریکا در برابر ایران است. نرمالیزه کردن موضوعی است که ابتدا در فضای اندیشکده ای و بعد رسانه ای آمریکا مطرح شد و سپس وارد محافل دیپلماتیک شد. منظور از هنجاری شدن، پذیرش قواعد نظام بین الملل توسط کشور هدف و کنار گذاشتن آرمان ها است. بر همین اساس، اوباما در سخنرانی سال گذشته ی خود در سازمان ملل، از کنار گذاشتن شعار «مرگ بر آمریکا» توسط ایرانیان صحبت کرد و به صراحت گفت: «مردم ایران تاریخ پرافتخاری دارند و ظرفیت های فوق العاده ای دارند، اما سردادن مرگ بر آمریکا شغل ایجاد نمی کند و برای ایران امنیت بیشتری به همراه نمی آورد.» جان کری نیز در پاسخ به سؤال خبرنگار بی.بی.سی می گوید: «فکر می کنم همه می توانند با تغییر لحن و کم کردن از شعارها شروع کنند. اول از همه شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل.»

روزنامه ی «وال استریت ژورنال» در یادداشتی به قلم برت استیونز، با عنوان «عادی سازی ایران» (Normalizing Iran) صراحتاً اعلام می دارد ایران فقط زمانی کشوری «عادی» خواهد شد که دیگر جمهوری اسلامی نباشد. نویسنده در این یادداشت، «بهترین راه مرتفع کردن بدبینی ها در طی زمان» را «از بین بردن نفوذ تندروهای ایرانی، تعامل هرچه بیشتر با میانه روها و نمایش حداکثر انعطاف پذیری دیپلماتیک» دانسته است.

این همان چیزی است که باراک اوباما در بامداد شنبه، یکم آوریل، یعنی چهاردهم فروردین، در حاشیه ی نشست امنیت هسته ای در واشنگتن نیز به آن اشاره کرده و گفته بود: «ایران باید آن چیزی که هر کشور دیگری در دنیا می فهمد را درک کند و آن اینکه شرکت ها می خواهند جایی بروند که احساس امنیت بکنند؛ جایی که شاهد مناقشات گسترده نباشند؛ جایی که بتوانند مطمئن باشند مبادلات طبق روال معمول انجام می شوند و این هم سازگاری ای است که ایران باید آن را انجام دهد.»
بنابراین آمریکایی ها بسیار تلاش می کنند تا وانمود کنند که رفتار ایران در دوره ی پسابرجام بایستی متناسب با استانداردهای بین المللی مورد قبول آن ها باشد.

3. ایدئولوژی زدایی از رفتار ایران
آمریکایی ها پروژه ی مهار قدرت نرم را از دو مسیر ایدئولوژی زدایی از رفتار ایران (از منظر محتوای انقلاب اسلامی) و کنترل رفتار امنیتی تهران (در بُعد استراتژیک آن) پیش می برند.
یکی از برنامه هایی که آمریکایی ها در یک سال اخیر به شدت به دنبال آن بودند، روند انقلاب زدایی از رفتارهای ایران در منطقه است. به عبارتی آمریکایی ها در راستای همان گزاره ی نرمالیزه کردن رفتار ایران، به دنبال این هستند تا بخشی از بدنه ی نظام را به سمت «شرمندگی بین المللی» (shaming) بابت رفتارهای انقلابی ایران ببرند تا به واسطه ی همین شرمندگی بین المللی، ایران دست از حمایت از محور مقاومت بردارد. این موضوع در اظهارات جان کری نیز نمود داشته است. وی در فروردین 1395 در دیدار با خالدبن احمد آل خلیفه، همتای بحرینی خود، در منامه هدف باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، از دیدار با سران کشورهای عرب خلیج فارس را در نشست کمپ دیوید، بررسی چگونگی حرکت پس از توافق هسته ای و دنبال کردن «تغییر رفتارهای ایران در رابطه با فعالیت های دیگر تهران» به خصوص در منطقه اعلام کرد.

جان کربی، سخن گوی وزارت خارجه ی آمریکا، در پاسخ به فشار روانی آمریکا بر ایران، اظهار داشت: «آنچه شاید به برداشته شدن برخی از این بقایای جو روانی کمک کند، توقف فعالیت های ثبات زدای ایران خواهد بود؛ اقداماتی که آن ها همچنان ادامه می دهند.»
آدام زوبین، معاون موقت وزارت خزانه داری آمریکا در امور اطلاعات مالی و امور تروریسم، در شهریور 1394 در بخشی از اظهاراتش در نشست رأی اعتماد گفت که هرکدام از بانک های ایرانی که از تخفیف تحریمی وفق سند برجام برخوردار می شوند، در صورت کشف شواهدی از حمایت از حزب الله لبنان و یا نیروهای سپاه قدس، مجدداً تحریم خواهند شد. «باید ببینیم ایران چگونه رفتار می کند، اما انتخاب با آن هاست.» در سطحی دیگر، سخن گوی کاخ سفید طی اظهارنظری در 8 تیر 1395 بیان داشت: «اگر ایران می خواهد به بازارهای بین المللی دسترسی داشته باشد، باید رفتارهای خود را کنترل کند.» از نظر آمریکایی ها، رفتار ایران در منطقه بایستی مهار و کنترل شود و این موضوع بدون فشار از طریق تحریم ها علیه ایران ممکن نخواهد بود؛ چراکه آمریکایی ها به خوبی از کارآمدی تحریم ها نزد برخی نخبگان ایران مطلع هستند.

4. حفظ وضعیت هشدار برای مبادلات تجاری و اقتصادی
یکی دیگر از تکه های مدل آمریکا برای رفتار با ایران، حفظ ایران در وضعیت هشدار برای کشورهای دیگر و شرکت های بین المللی اقتصادی است. آمریکایی ها برای نیل به این مهم، از حربه ی «خطر سرمایه گذاری» بهره جسته اند. آن ها برای عملی کردن تز خویش، از رفتارهای ایران به عنوان عامل تهدیدزا در منطقه یاد می کنند و از یک سو اجازه ی سرمایه گذاری به شرکت های بین المللی نمی دهند و از دیگر سو، دلیل عدم ورود شرکت های بین المللی را ریسک بالای سرمایه گذاری در ایران قلمداد می کنند. آمریکایی ها فضا را تا حدی مسموم کردند که بسیاری از اروپایی ها اظهار داشتند: «تحریم ها برداشته شده است، اما هیچ چیز هنوز روشن نیست.»

جان اسمیت، مدیر «دفتر کنترل دارایی های خارج» (OFAC)، وابسته به وزارت خزانه داری آمریکا، در روز 14 جولای، مصادف با 25 بهمن، در اظهارنظری در جمع نمایندگان کنگره ی ایالات متحده ی آمریکا بیان کرد «دفتر کنترل دارایی های خارج آمریکا» (OFAC) همچنین درخصوص محدودیت های شرکت های تجاری در مراوده با ایران عنوان داشته است که «آن ها (شرکت های تجاری) باید اطمینان یابند که هیچ پرداخت یا تراکنشی به دلار که مرتبط با ایران باشد، از طریق مؤسسات مالی آمریکایی صورت نمی گیرد.» در بالاترین سطح نیز اوباما در حاشیه ی نشست امنیت هسته ای در واشنگتن، در پاسخ به سؤال خبرنگاران درخصوص ایران بیان داشت که «ایران تاکنون متن توافق را رعایت کرده است، اما روح توافق مستلزم این است که ایران به جامعه ی جهانی و شرکت ها سیگنال هایی بفرستد مبنی بر اینکه اقدام به انجام طیفی از اقدامات تحریک آمیزی که شرکت ها را هراسان می کند، نخواهد کرد.»

این موضوع حتی سروصدای برخی از اروپایی ها را نیز به دنبال داشته است؛ تاجایی که «یورونیوز» نوشت: «با وجود ایفای تعهدات مندرج در برجام از سوی ایران و لغو یا تعلیق بخش بزرگی از تحریم های بین المللی و یکجانبه علیه تهران، بسیاری از بانک ها و مؤسسات مالی بین المللی کماکان از ورود به بازار این کشور اجتناب می کنند. این نهادها عمدتاً نگرانی از مواجهه با تحریم های غیرهسته ای آمریکا علیه ایران را به عنوان دلیل عدم معامله با این کشور توصیف می کنند.»

**نتیجه گیری
مجموع مدل های رفتاری آمریکا در برابر ایران نشان دهنده ی این است که آمریکایی ها نه تنها تعهداتشان در قبال ایران را، که طی برنامه ی جامع اقدام مشترک، ملزم به اجرای آن بودند، اجرا نکردند، بلکه رفتار خصمانه ی خویش در قبال ایران را همچون 37 سال گذشته و بلکه با قوت و سازمان دهی بیشتر و دقیق تر به پیش می برند و به نظر نمی رسد که خصومت آن ها تقلیل یابد. بنابراین لازم است برای احقاق حق مردم ایران، منطق عاقلانه و مشخصی برای رفتار کردن در قبال بدعهدی های آمریکا اتخاذ شود.