دغدغه‌های محلی پررنگ‌تر شوند

روزنامه ایران در یادداشتی به قلم احمد مسجد جامعی عضو شورای اسلامی شهر تهران نوشت:

یکی از اتفاقات نیکو در کار شورایاری‌های دوره قبل گزارش دهی مداوم بود که طبق روال در هر سه‌شنبه در جلسه علنی ارائه می‌شد. این گزارش دهی در آغاز با مقاومت‌هایی همراه بود و حتی تا پایان دوره در دستور جلسات ذکر نمی‌شد. اما به هر حال روالی را جا انداختیم که منجر به انتقال اطلاعات مردمی به صحن علنی و رسانه‌ها شد. اتفاق فرخنده‌ای که پس از نخستین سال شورای چهارم روند آن به تأخیر افتاده بود. به طوری که باعث شد در انتخابات اخیر هیأت رئیسه شورا، به این نکته اشاره و تأکید داشته باشم که لازم است شورایاران طبق روال گذشته در صحن شورا حاضر شوند و از مسائل محله و منطقه خودشان به اعضا گزارش بدهند. به هر حال در دوره چهارم شورای شهر تهران، ارائه گزارش با تغییراتی ادامه یافت، نخست آنکه در دستور جلسات قرار گرفت و دیگر آنکه بر خلاف شورای سوم و به جای 10 دقیقه آخر و در وقت خستگی جلسه، در نوبت نخست واقع شد. این نحوه گزارش‌گیری از نظر مدیریتی در نظام‌های اجرایی شبکه‌ای شیوه‌ای بدیع در کار شورایی است و در طول زمان مجموعه‌ای از نیازها و کمبودها و نارسایی‌ها یا نقاط قوت و ضعف را برجسته می‌کند و چون گزارشگران از اقشار و گروه‌های مختلف و از جایگاه‌های مکانی و مکانتی متفاوت هستند، به دقت و صحت کار می‌افزاید. بواقع در گزارش دهی دو شیوه متفاوت وجود دارد. نخست گزارش از بالا و به صورت متمرکز است. در این شکل مدیریت و متولیان اجرا به جای و از سوی همگان سخن می‌گویند و نیازها و مسائل و اولویت‌ها را بیان می‌کنند. در این حالت امکان اعمال نظر و نادیده گرفتن برخی از اولویت‌ها یا دست کم اعمال سلیقه، آگاهانه و ناخودآگاه وجود دارد.

در شکل دوم، بواقع گزارش دهندگان از گروه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی تشکیل می‌شوند و هر کدام از دغدغه محله‌های خود سخن می‌گویند. در این شکل گزارش دهی، هرچند تفاوت‌هایی بر اساس نوع نگاه گزارشگران وجود دارد، اما در مجموع در برابر گزارش دستگاه‌های رسمی، بیان‌کننده دیدگاه مستقیم ذی نفعان شهری است و به تعبیر معمول، گزارش از پایین به بالاست. ارزش این کار، علاوه بر دادن اطلاعات، مشارکت فعال در تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی است.

شورایاری‌ها، هرچند در نخستین تجربه‌های گزارش دهی، از حوزه عمل محلی و اجتماعی فراتر می‌رفتند اما بتدریج به نیازها و اولویت‌های محلات پرداختند. همکاران شورای سوم، این تذکر معمول آقای مهندس بیادی را به یاد دارند که در آن سالها مکرر خطاب به شورایاران می‌گفتند، با این طرح‌های شما، باید نیمی از اعتبارات شهر را به محله شما اختصاص دهیم. برگزاری جلسات منظم و طولانی با حضور همه اعضای هیأت رئیسه شوراهای محل، زمینه آموزش عملی برای شورایاری‌ها بود که حدود و چگونگی بیان خواست‌های خود را بشناسند، بخصوص که در این نشست‌ها، نمایندگان دستگاه‌های مختلف اجرایی حضور داشتند و عملاً زمینه ساز مدیریت یکپارچه محلی بودند. در پرسش و پاسخ بین اعضا و نمایندگان دستگاه‌ها صورت منطقی و قابل دفاع درخواست‌ها ترسیم می‌شد. از سوی دیگر اعضا اطلاعات دقیق تری از محیط و شرایط محله‌ها به دست می‌آوردند و به اندوخته‌های پیشین می‌افزودند. تکرار این روند به شکل‌گیری چارچوب‌های مشارکت جویانه و هماهنگ برای پشتیبانی از خواست شهروندان تبدیل شد. این نشست‌ها تنها به حوزه‌های اجرایی محدود نمی‌شد، بلکه در کنار این گفت‌و‌گوهای پژوهشی نیز صورت می‌گرفت. دوستان من بخوبی به خاطر دارند که در نخستین نشست‌های علمی، نحوه مواجهه همکارانم در شورایاری‌ها با ارائه دهندگان گزارش‌های پژوهشی تا چه حد متفاوت با سال‌های بعد بود؛ سال‌هایی که در آن پژوهشگران به دنبال گرفتن وقت برای ارائه و ارزیابی تحقیق خود بودند. تقریباً هر ماه نشستی با یک موضوع تعریف شده برگزار می‌شد. جالب آن است که این مجموعه نشست‌ها، هزینه‌ای هم در بر نداشت. دوره‌های آموزشی شورایاری‌ها نیز در نوع خود منحصر به‌فرد بود. به خاطر داشته باشیم که مجموعه همکاران شورایاری‌ها، از گروه‌های مختلف تحصیلی، دانشگاهی، حوزوی و سطوح متفاوت اجتماعی و اقتصادی و شغلی، با تفاوت‌های معنادار سنی بودند و طبعاً زنان نیز در کنار مردان در پیشبرد برنامه‌های محله‌شان مشارکت فعال داشتند.

مجموعه این اقدامات بتدریج ادبیات گزارش دهی را در میان شورایاران رواج داد و آنها را به سرمایه‌های ارزشمند مدنی- محلی تبدیل کرد.

خوشبختانه مجموعه گزارش‌های ارائه شده در صحن سومین دوره شورای شهر، البته پس از ویرایش و تکمیل توسط گزارش دهندگان، چاپ و منتشر شده است و خود امکان ارزیابی بهتر از سیر گزارش دهی و مشکلات و اولویت‌های محلات از نگاه شورایاران را پیش روی قرار می‌دهد. در دوره چهارم شورا، با تثبیت جایگاه شورایاری‌ها، گزارش دهی به طور رسمی در دستور جلسات و در ردیف نخست قرار گرفت و زمینه بحث و گفت‌و‌گوی جدی‌تر اعضا درباره آنها را رقم زد و بدین صورت تأثیرگذاری گزارش‌ها افزایش یافت. بخصوص که در صورت جلسات نیز به این گفت‌و‌گوها توجه می‌شد. بدین شیوه بود که استمرار گزارش دهی شورایاری‌ها به تکمیل این روند منجر شد. این رویکرد مبنای بسیاری از تصمیم گیری‌های محلی و اجرایی در مدیریت شهری قرار گرفت.

اما این روند، مدتی متوقف شده بود. بخشی از این موضوع به برگزاری انتخابات چهارمین دوره شورایاری‌ها بر می‌گردد. به هر حال اینک که این انتخابات پایان یافته و بیش از یک سوم منتخبان از برگزیدگان دوره پیشین هستند و تجربه انجام این کار را دارند، انتظار می‌رفت هر چه سریعتر روال گزارش دهی دبیران کار خود را دوباره آغاز کند. یکی از وظایف اصلی ستاد شورایاری‌ها، آموزش و توانمندسازی آنهاست و بی‌تردید یکی از مهم‌ترین این راه‌ها، فراهم ساختن امکان حضور آنها در جلسات علنی و گزارش دهی آنها در صحن است و نظرات آنها می‌تواند دوباره مبنای تصمیم‌گیری و عمل قرار گیرد. اما گزارش دهی شورایاران تحت شرایط خاصی انجام می‌شد، به عنوان نمونه اعضای شورایاری منطقه جزو میهمانان شورا بودند و در جایگاه تماشاگران به نظاره می‌نشستند. این امر فرصتی را فراهم می‌کرد تا شورایاران در پایان جلسه بتوانند درباره مسائل و مشکلات محله هایشان با اعضای شورای شهر تهران گفت‌و‌گو کنند و این مسائل را با آنها در میان بگذارند. نماینده‌ای نیز از سوی شهردار منطقه در صحن شورا حاضر می‌شد تا اگر در خلال گزارش دهی عضو شورایاری نیاز به پاسخ دادن به مسائل طرح شده بود به این مسائل طرح شده پاسخ بدهد. اما براساس تجربه‌های قبلی، گزارش دهی شورایاران باعث تغییر ادبیات متقابل شهرداران مناطق و شورایاران می‌شد، ادبیاتی که احترام متقابل بین آنها را تقویت می‌کرد. در عین حال براساس شکل گرفتن روال گزارش دهی و گزارش‌گیری در صحن شورا، همه شهرداران مناطق و مدیران شهرداری می‌دانستند که اگر پاسخگوی مسائل و موضوع‌های مطرح شده توسط نمایندگان محلی نباشند، شورایاران این مسائل را در صحن علنی شورا و در حضور اعضا و خبرنگاران مطرح می‌کنند و مدیریت شهری نیز باید در مقام پاسخگویی برآید. از این‌رو طبیعی است که هیچ شهرداری علاقه نداشته باشد این موضوع به صحن علنی شورا کشیده شود.