جامعه آرمانی از دیدگاه پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت(ع)

 روزنامه شرق در یادداشتی به قلم علی‌اکبر گلقندشتی-پژوهشگر نوشت:

در آموزه‌های پیامبراسلام(ص) و اهل‌بیت(ع)، انسان موجودی یکه‌وتنها در نظر گرفته نشده است؛ حتی پیامبرمهربانی(ص)، انزوا و دوری از جامعه را به‌صورت آشکار نکوهش کرد. تلاش برای ساختن جامعه‌ای شاد، پویا، بدون خشونت، مسوولیت‌پذیر و پاسخگو از آرمان‌های پیامبر(ص) بود و آن بزرگوار در راه تحقق آنها سختی‌های فراوانی را تحمل کردند. متاسفانه در پایان قرن‌اول هجری به‌دلیل طبیعت بشری (گرایش انسان‌ها به لذت‌های زودگذر) و نابودشدن اخلاق مسلمانان توسط تشنگان قدرت، شهرهای اسلامی از آرمان‌های پیامبر مهر و محبت خالی شدند. امام‌صادق(ع) علاوه‌بر تولید و تقویت پایه‌های تمدن اسلامی در فقه، اقتصاد، حدیث، اخلاق، عرفان و...، با تاکید و بیان‌های فراوان، آرمان‌های پیامبراسلام(ص) را به شاگردانش ‌آموزش می‌داد و‌ رعایت آنها را از پیروانش می‌خواست. امام‌صادق(ع) زندگی اجتماعی بدون رعایت حقوق شهروندان را «غیرخدایی» می‌داند و وظایفی برای رعایت این حقوق بیان می‌کند. ایشان چون رهبر جامعه اسلامی بودند این وظایف را در قالب حقوق مومن بیان کرده‌اند ولی این حقوق شامل تمام انسان‌ها می‌شود.

مسلمانان باید این حقوق را نسبت به تمام افراد جامعه یا حداقل نسبت به افرادی که با آنها رفت‌وآمد دارند، رعایت کنند. در نگاه امام‌صادق(ع) دو اصل «بی‌تفاوت‌نبودن در مقابل مشکلات انسان‌ها» و «محبت‌کردن»، برای ساختن جامعه اسلامی مهم است. امام‌صادق(ع) در نامه خود به شیعیان (امام از شیعیان می‌خواهد این نامه را برای یکدیگر بخوانند، نامه نخست کتاب روضه کافی) می‌نویسد: «بر شما باد دوستی با مستمندان از مسلمین؛ زیرا هر کس آنان را خوار شمارد و بر آنها بزرگی کند از دین خدا لغزیده و خداوند او را خوار گرداند و به‌سختی بر او خشم کند با اینکه پدر ما رسول‌خدا(ص) فرمود: پروردگار من مرا مامور کرده که مستمندان مسلمین را دوست داشته باشم.»

اصل‌دوم مهربانی است. امام‌صادق(ع) اصل و بنیان جامعه را رواج محبت در جامعه می‌داند و به مسلمانان، راه‌های محبت‌کردن مانند دیدوبازدید، دعوت به میهمانی، هدیه‌خریدن برای همدیگر و... را آموزش می‌دهد. در کتاب اصول کافی آمده است: «معلی بن‌خنیس» می‌گوید: از امام‌صادق(ع) پرسیدم حق مومن بر مومن چیست؟ حضرت فرمود: «می‌ترسم که بدانی و عمل نکنی و آنها را تباه ‌سازی.» گفتم: «لاحول و لاقوه‌الا‌بالله» (یعنی انشاءالله به یاری خدا عمل خواهم کرد). فرمود: «مومن بر گردن مومن هفت‌حق دارد که همه واجب است و اگر هرکدام را ضایع و تباه کند از ولایت خدا بیرون رفته و طاعت الهی را نافرمانی کرده است:  

اول: اینکه آنچه برای خود دوست می‌داری برای او هم دوست بداری و آنچه بر خود نمی‌پسندی برای او هم نپسندی.

دوم: اینکه با جان و مال و زبان و دست و پایت او را یاری کنی.

سوم: آنکه در پی جلب رضای او باشی و او را به خشم نیاوری و دستورش را اطاعت کنی.

چهارم: آنکه برای او «چشم» و «راهنما» و «آینه» باشی.

پنجم: آنکه چنین نشود که تو سیر باشی و او گرسنه، تو سیراب باشی و او تشنه، تو پوشیده باشی و او عریان!

ششم: آنکه اگر خادمی داری که کارهای تو را انجام می‌دهد اما مسلمانی را می‌شناسی که تنهاست، خدمتگزار خودت را بفرستی که لباس‌هایش را بشوید. برایش غذا بپزد و برایش جا بیندازد.

هفتم: آنکه قسم‌خوردن او را بپذیری، دعوتش را قبول کنی، در بیماری‌اش به عیادتش بروی، در مرگش برای تشییع‌جنازه حاضر شوی و اگر حاجت و نیازی دارد، در رفع آن نیاز بکوشی و نگذاری که او از تو درخواست کند. هرگاه چنین کردی ولایت تو به ولایت خدا متصل می‌گردد.

مردم ایران هیچ‌زمان رفع نیاز طبقات پایین‌دست جامعه را فراموش نکرده‌اند. حساسیت فرهیختگان و مردم به کودکان کار، کارتن‌خواب‌ها و افراد بدسرپرست و... شاهد درستی این ادعا است. ولی صدافسوس در جامعه ما، برخی افراد محبت و مهربانی را با رعایت نکردن حقوق افراد در جامعه کم‌رنگ می‌کنند. این مصیبت بیشتر توسط برخی سیاستمداران آنها انجام می‌گیرد. فراموشی حقوق به غیر از آثار منفی در روان و وجدان فرد فراموشکار، در نابودی اخلاق هم تاثیر دارد. برخی افراد در مصاحبه، سخنرانی، یادداشت در سایت و روزنامه و بنرهای تبلیغاتی سخنانی را درباره افراد می‌گویند که اگر آن سخن درباره خود آنها بیان شود، آشفته می‌شوند. این سخنان مطابق آموزه‌های اسلامی تهمت و از مصادیق رعایت‌نکردن حقوق مومن است. امام‌صادق(ع) درباره ناشایست‌بودن این رفتارها می‌فرمایند: «هرگاه مومنی برادر مومن خویش را متهم سازد و به او تهمت بزند ایمان از قلب او محو می‌شود همچنان که نمک در آب ذوب می‌گردد.» خوب است رابطه خود را با این راهنمایی‌ها همانگونه که ایشان می‌خواستند از جنبه شخصی و شناسنامه‌ای خارج کنیم و با عمل به گفته‌های آن امام همام، خود و جامعه را نجات دهیم.