طمع مال‌ سازان به آخرين باغ نياوران

باغ‌ها مي‌ميرند؛ مال‌ها سبز مي‌شوند؛ صدها هزار شهروند قرباني آلودگي هوا مي‌شوند. اين داستان مردمي است كه با بي‌توجهي يا منفعت‌طلبي با دستان خود براي خود گور مي‌كنند. مردمي كه محيط‌زيست خود را نابود مي‌كنند تا ليست اموال‌شان را نجومي كنند.

نگين زمردي كه محو شد

شميران نگين زمردي تهران، محله‌اي اعيان‌نشين است كه پادشاهان بسياري از سلسله قاجار تا پهلوي را به‌خود ديده است. تا سه دهه قبل، شميران با باغ‌هاي خود هوش از سر مردم تهران مي‌برد اما طي 12 سال گذشته، مال‌سازان چنان بر پيكر شميران و باغ‌هايش تاخته‌اند كه ديگر اثري از آن زمرد سبز باقي نمانده‌ است. كافي است يك‌بار گذرتان از نياوران به تجريش افتاده باشد آن‌گاه متوجه عمق فاجعه هجوم مال‌سازان به اين منطقه مي‌شويد. به‌جاي هر باغ شميران، يك مال پر زرق و برق سبز شده است. مال‌هايي كه شايد تعداد آن‌ها به عدد 40 برسد. نكته قابل توجه اينجاست كه بسياري از كسبه محله نياوران از كسادي بازار خود گله‌مند هستند. كم نيستند برندهاي مطرحي كه به اميد سودهاي نجومي در محله عيان‌نشين نياوران فروشگاهي راه‌اندازي كرده‌اند اما حتي يك‌سال به‌طول نينجاميده است كه تمامي اميدهاي آن‌ها نااميد شده و به‌دليل كسادي بازار، قفل بزرگي بر در اين فروشگاه‌ها زده شده است. تراكم فشرده مال‌ها و كسادي بازار موضوعي است كه هيچ‌گاه مال‌سازان به آن توجه نكرده‌اند.

باغ نياوران قرباني «اطلس‌ مال»

مال‌ها نفس شميران را بريده‌اند. آخرين قرباني عطش سيري‌ناپذير مال‌سازان در نياوران، باغي بود كه سال‌ها به‌عنوان پاركينگ «كاخ نياوران» از آن استفاده مي‌شد. پروژه عظيمي به‌نام «اطلس‌ مال» از ميان اين باغ سر برآورد؛ پروژه‌اي كه ابتدا قرار بود محل ايستگاه مترو محله نياوران باشد اما به يك‌باره تبديل به يك مال شد. اين پروژه كه تاكنون به‌بهره‌برداري نرسيده، موجب نشست و ترك خوردن كاخ نياوران شده است. به‌گفته كارشناسان با افتتاح «اطلس مال» شاهد اتفاقات ناخوشايند‌ ديگري خواهيم بود. به‌تازگي خبرهايي از يك قرباني جديد به‌گوش مي‌رسد؛ اين‌بار مال‌سازان به باغ «برال» در محله «اراج» نياوران چشم طمع دوخته‌اند. هر لحظه ممكن است به‌دليل قانون «حقوق مالكانه» مجوز ساخت پروژه‌اي همانند «اطلس مال» در اين باغ صادر شود. باغي كه اگر افكار عمومي نسبت به حفظ آن حساسيت نشان ندهد، محكوم به فناست.

داستان باغ «برال»

اما چگونه باغ «برال» تاكنون از دسترس مال‌سازان در امان مانده است و هم‌اكنون مال‌سازان سوداي ساخت يك مال عظيم در آن دارند. اين باغ كجاست؟ در منتهي‌اليه شمال غربي محله «اراج» نياوران، باغ معروفي به‌نام «برال» وجود دارد. اين باغ متعلق به تيمسار «برال يهودي» بوده است كه پس از انقلاب، به اسراييل مهاجرت مي‌كند و املاكش در نياوران مصادره مي‌شود.

مالكيت باغ «برال» نيز در اختيار وزارت دفاع و سپاه قرار مي‌گيرد. در دهه 60 ساخت و سازهايي به‌صورت سوله و ساختمان‌هاي اداري به‌نام مجمتع «شهيد شاه‌آبادي» در اين باغ انجام مي‌شود اما باوجود اين ساخت و سازها ، حدود نيمي از اين ملك همچنان به‌عنوان باغ باقي مي‌ماند. نكته جالب و مهم درباره اين باغ اين است كه قنات اصلي محله اراج در اين باغ واقع شده است و يكي از دلايل حفظ نيمي از اين باغ مي‌تواند وجود همين قنات باشد.

فروش باغ «برال» به شركت «شستان»

پاي باغ «برال» زماني به شهرداري تهران كشيده شد كه مالك آن تصميم به فروش آن گرفت. براساس شواهد، سه‌ سال پيش وزارت دفاع اين ملك را به شركت «شستان» واگذار مي‌كند. هلدينگ «شستان» نيز اين ملك را به شركت «سمت و سوي» واگذار مي‌كند. مالكان جديد براي خريد آن مبلغ هنگفتي پرداخت مي‌كنند. آن‌ها با روياي ساخت مجتمع تجاري در فضاي صد درصدي اين ملك، اين مبلغ هنگفت را پرداخت مي‌كنند. اما پس از آنكه مالك براي صدور مجوز به شهرداري تهران مراجعه مي‌كند، متوجه اين مساله مي‌شود كه اسناد ملك به‌صورت باغ بوده و در طرح تفصيلي شهر تهران نيز اين ملك به‌صورت لكه فضاي سبز ديده شده است. پرونده اين ملك به كميسيون ماده پنج براي صدور مجوز ارجاع داده مي‌شود. كميسيون ماده پنج مجوز ساختي تنها براي 30 درصد از اين ملك صادر مي‌كند و اعلام مي‌كند كه 70 درصد باقي مانده از ملك نيز طبق قانون بايد به شهرداري واگذار شود. تمامي درخت‌هاي باغ، پلاك‌كوب و شناسنامه‌دار هستند. طبق قانون، صدور هرگونه مجوز، قطع يا جابه‌جايي درخت‌ها منوط به اعلام نظر كميسيون ماده هفت است.

پروانه پيشنهادي، پاسخگوي هزينه‌هاي گزاف نبود

شهرداري براي اعلام نظر كارشناسي طبق قانون، اين پرونده را به يكي از شركت‌هاي مشاوره خود واگذار مي‌كند. پرونده درخواست مجوز براي ملك، به شركت مهندسي و مشاوره‌اي به‌نام «پارس‌بوم» براي اظهار نظر كارشناسي ارجاع داده مي‌شود. اين شركت نيز با واگذاري بيش از 30 درصد از ملك مخالفت كرده و عنوان مي‌كند، بخشي از اراضي اين ملك بايد براي اجراي برخي از پروژه‌هاي عمراني شهر آزادسازي شود. پس از انجام اصلاحي‌هاي مورد نظر، مالك مي‌تواند در آن 30 درصد از ملك ساخت و ساز انجام دهد. از آنجايي كه مالك براي اين ملك هزينه گزافي پرداخت كرده است، ساخت و ساز تنها در 30 درصدملك مقرون به‌صرفه نبود وبه همين دليل به نظر كارشناسي اعتراض كرده و دوباره اقدام به رايزني‌ با شهرداري براي گرفتن درصد بيشتر مي‌كند. پس از پيگيري‌هاي مالك براي تصرف بيشتر از 30 درصد، سرانجام شهرداري به مالك پيشنهاد احداث دهكده سلامت( هتل بيمارستان) را مي‌دهد. در صورت اجراي چنين طرحي مالك مجاز به ساخت تمامي سطح پس از اصلاح و اجراي پروژه دهكده سلامت خواهد بود. براساس شواهد تاكنون هيچ‌گونه توافقي با مالك از سوي شهرداري صورت نگرفته است و طي سه سال گذشته باغ به‌صورت متروكه رها شده است.

سرنوشت شوم باغ با حقوق مالكانه

اما نگراني كه درباره اين باغ وجود دارد، مساله حقوق مالكانه است. طبق قانون شهرداري بايد ظرف مدت زمان 18 ماه حق و حقوق مالكانه را پرداخت كند. اين كار با تملك ملك از سوي شهرداري يا صدور مجوز براي مالك انجام مي‌شود. به‌دليل آنكه اين مدت زمان طي شده است، شهرداري بايد براي اين باغ تصميم‌گيري كند. باتوجه به اينكه شهرداي درحال حاضر حتي هزينه‌هاي جاري خود مانند پرداخت حقوق پرسنل را از بانك شهر وام مي‌گيرد و خزانه شهرداري خالي است، توانايي تملك اين باغ را ندارد و تنها راه باقي مانده صدور مجوز است. اگر وضعيت پرونده باغ «برال» همچنان بلاتكليف بماند، مالك مي‌تواند در دستگاه قضايي از شهرداري به‌دليل عدم صدور مجوز شكايت كند. اگر مالك وارد پروسه قضايي شود،مي‌تواند براي صدور مجوز از دستگاه قضايي حكم بگيرد. در اين صورت شهرداري نيز ملكف به‌ صدور پروانه ساختماني براي اين باغ است.

داستان «اطلس مال»

تكرار سرنوشت پروژه «اطلس‌مال» در باغ «برال» كابوسي براي همه شهروندان تهراني است. اما پروژه «اطلس‌مال» چگونه موفق شد مقابل كاخ نياوران و در يك باغ مجوز بگيرد. پروژه عظيمي كه سر از سريال تلويزيوني پرمخاطبي چون پايتخت درآورد. داستان «اطلس مال» از تغيير طرح تفصيلي شهر تهران آغاز مي‌شود. طبق پیش‌بینی و جانمایی صورت گرفته در طرح تفصیلی شهر تهران، زمیني كه اين مال در آن احداث شده است براي احداث ایستگاه مترو نياوران درنظر گرفته شده بود. پس از فروش اين باغ به شرکت اطلس ایرانیان برای احداث پروژه «اطلس مال»، مکان ساخت ایستگاه مترو نياوران به محل دیگری منتقل شد. در پی اعتراض شهروندان ساکن منطقه نیاوران به احداث پروژه «اطلس مال» بررسی نحوه واگذاری و فروش زمین این پروژه در دستور کار شورای عالی شهرسازی و معماری قرار گرفت.مالکیت این پروژه در تاریخ 29/7/89 از شهرداری تهران به شرکت سرمایه‌گذاری اطلس ایرانیان (به نمایندگی بانک انصار) واگذار و در تاریخ 28/12/91 پروانه ساخت آن توسط شهرداری منطقه يك صادر مي‌شود.

چرا مخالف اجراي «اطلس مال» بودند؟

مخالفان اجراي اين پروژه دلايل بسياري را براي اين مخالف عنوان مي‌كردند كه مهم‌ترين آن‌ها درباره تغییر مکان ایستگاه مترو بود. باتوجه به وجود قنات‌های بسیار زیاد در این منطقه، بي‌شك مهندس مشاور این پروژه از نظر طراحی و مکان‌یابی، این مکان را مناسب برای احداث ایستگاه مترو تشخیص داده است.همچنين این زمین در مالکیت شهرداری تهران بوده و اختصاص دادن آن به شرکت مترو برای ساخت ایستگاه قطعا به صرفه بوده و هزینه زیادی را متوجه بودجه شهرداری تهران که بیشتر آن از فروش تراکم و شهر فروشی تامین شده است، نخواهد داشت. کاربری این زمین طبق طرح تفصیلی پارکینگ است و با احداث پارکینگ طبقاتی روی ایستگاه مترو، بار ترافیکی منطقه به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یافت.خرید زمینی با متراژ بالا به‌جای زمین فروخته شده به پروژه اطلس مال جهت احداث ایستگاه مترو، قطعا هزینه زیادی را برای شهرداری و شرکت بهره‌برداری راه آهن شهری تهران و حومه (مترو) خواهد داشت.

ترك كاخ نياروان به‌خاطر«اطلس مال»

كارشناسان مديريت شهري تنها مخالفان اجراي پروژه «اطلس مال» نبودند. سازمان ميراث فرهنگي نيز يكي از مخالفان اين پروژه بود. اين پروژه به حریم ثبت ملی شده کاخ نياوران تجاوز كرده است. به‌گفته ريیس مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، اتفاقات بد در حوزه کاخ به همین نشست‌ها محدود نمی‌شود و ممکن است اتفاق بدتری بیفتد. پروژه «اطلس مال» وضعیت ژئوتکنیک، ژئوفیزیک و آب‌های سطحی و زیرزمینی منطقه را تحت‌تاثیر قرار داده و آن‌ها را به هم زده است. یکی از عوامل نشست زمین و ایجاد برخی ترک‌ها در صاحبقرانیه و بخش‌هایی از مجموعه کاخ نیاوران،ساخت این طرح بوده است. براساس مطالعات انجام شده، قنات‌هایی که زیر کاخ صاحبقرانیه قرار گرفته‌اند، به یک مجتمع به نام اطلس مال می‌رسند.

سخن آخر

6 هزار هكتار از باغ‌هاي تهران پس از تصویب طرح برج باغ‌ها در شورای شهر دوم نابود شده‌اند. حال زمان آن رسيده است كه مسئولان از خواب غفلت بيدار شده و براي حفظ اندك باغ‌هاي باقي مانده تهران تدبيري بينديشند.اگر باغ‌هاي فعلي نابود شوند، ديدن آسمان آبي تهران براي همه شهروندانش رويايي دست نيافتني خواهد شد.