علي اكبر عبدالرشيدي؛
سخني درباره يارانه
شايد «يارانه» از آن دست واژههاي جديدي است که براي ما ايرانيان آشنا و جاافتاده است. اما بهتر اين که به اندازه‌اي که در مورد ثبت نام يارانه صحبت مي‌شود در مورد خود يارانه و به خصوص يارانه معيار هم صحبت شود.
در عرف، يارانه را شکلي از کمک يا حمايت مالي مي‌دانند که با هدف ارتقاي سياست‌هاي اقتصادي و اجتماعي دولت‌ها به منظور افزايش رفاه «بخشي» از جامعه تخصيص داده مي‌شود و شايد به همين دليل آنرا «هدفمند» مي‌دانند. در دائرةالمعارفها، يارانه کمکي تعريف شده است که دولت‌ها به فرد يا گروه گزينش شدهاي از جامعه مي‌پردازند تا بخشي از محروميتها و کمبودهاي اين افراد يا اين گروه‌ها در چارچوب تامين عدالت اقتصادي ـ اجتماعي رفع شود. دولت‌هايي که از سياست يارانهاي استفاده کردهاند عموماً قصد افزايش رفاه عمومي به خصوص در بخش اشتغال، مسکن، تحصيل، درمان، بهداشت و مانند آنرا داشتهاند.
يارانه، هرچه هست، با اشکال مختلف مستقيم و يا غيرمستقيم، از جمله دادن وام بلاعوض، وام بدون سود، وام با سود کمتر از معمول، معافيت مالياتي، پرداخت حق بيمه و مانند آن کاربرد دارد. فراموش نشود که يکي از هدف‌هاي پرداخت يارانه جلوگيري از بروز تورم و کاهش آثار شوم تورم بر عموم مردم اعلام شده است. پرداخت يارانه نقدي مستقيم گويا يک شکل از يارانه است نه همه يارانه.
پرداخت يارانه در کنار طرفداران، منتقدان و مخالفاني هم دارد. به زعم مخالفان يکي از مخربترين آثار يارانه نقدي و مستقيم بالابردن هزينه دولت‌ها است که طي آن منابع به جاي مصرف شدن در بخش‌هاي ضروري با اولويت‌هاي مشروع از دست دولت‌ها خارج و گاه خود موجب تورم بيشتر هم مي‌شود.
1- يارانه توليد: اين نوع يارانه با هدف توليد بهينه، مصرف انرژي کمتر، حفظ سطح قيمت محصول و در نهايت کمک به مصرف کننده پرداخت مي‌شود. اما براي تامين همين هدف عدهاي طرفدار پرداخت يارانه به مصرف کننده براي خريد بيشتر و در نتيجه رونق بازار هستند و تعدادي خواهان پرداخت يارانه به توليد کننده براي توليد ارزانتر و بيشتر براي تامين نياز مردم و افزايش صادرات در بازارهاي رقابتي هستند.
اگر يارانه به بخش توليد تعلق گيرد مازاد عرضه راه صادرات را در پيش مي‌گيرد و به اقتصاد کشور کمک مي‌کند. اما اگر عرضه نتواند تقاضاي فزاينده تحت تاثير يارانه را تامين کند موجب افزايش واردات مي‌شود.
پرداخت يارانه به توليد کننده بيشتر در کشورهاي پيشرفته و صنعتي و پرداخت يارانه به مصرف کننده بيشتر در کشورهاي در حال توسعه مرسوم بوده است که از طريق ارزان فروشي با هدف تامين عادلانه اين خدمات و کالاها براي عموم مردم صورت مي‌گيرد.
2- يارانه صادرات: برخي کشورها مانند چين با پرداخت يارانه بابت توليد کالا و خدمات صادراتي، موجبات متوازن کردن موازنه پرداخت‌ها و يا برهم زدن اين موازنه به نفع صادرات را فراهم مي‌کنند.
3- يارانه اشتغال: کشورهاي داراي آمار بالاي بيکاري، يارانه را با هدف ايجاد فرصت‌هاي شغلي و رونق دادن به بخش تحقيق و توسعه تخصيص ميدهند.
4- يارانه مالياتي: برخي معافيت‌هاي مالياتي نيز مي‌تواند زير عنوان يارانه تعريف شود. تخصيص بخشي از ماليات موسسات به بهداشت و درمان و رفاه کارکنان آن موسسه يکي از معروف‌ترين اشکال اين نوع يارانه است. در بعضي از کشورها توليد و عرضه لباس بچه، غذا و دارو از ماليات بر ارزش افزوده معاف مي‌شوند.
5- يارانه کشاورزي: پرداخت يارانه به بخش کشاورزي تقريباً هيچ مخالف و منتقدي ندارد چرا که در نظر اقتصاددانان اين يارانه در حقيقت حمايت از رفاه کشاورز و خانواده او است که محق‌ترين فرد براي دريافت اين کمک‌ها است.
حمايت از بخش کشاورزي از قرن نوزدهم در بين دولت‌ها مرسوم بوده و همچنان از اهميت برخوردار است. بيشترين يارانه بخش کشاورزي معمولاً به کشاورزاني داده مي‌شود که زمين کمتر، محصول مهمتر اما محدودتر و درآمد پائينتري دارند. نيمي از درآمد پنبهکاران آمريکايي از محل يارانه دولتي تامين مي‌شود.
6- يارانه بخش شيلات: به گزارش صندوق بينالمللي حيات وحش در سال 2002 يارانه بخش شيلات در سراسر جهان شامل پرداخت مستقيم و نقدي، تخصيص وام، تامين بيمه، تامين سرمايه، کمک به بازاريابي و بسياري از خدمات آموزشي و مديريتي بوده است.
7- يارانه ورزشي: در برخي از کشورهاي جهان پرداخت يارانه براي رونق امر ورزش و سلامت عمومي از اولويت برخوردار است. اين يارانه گاه معطوف به ورزشي خاص مي‌شود و زماني همه رشته‌هاي ورزشي را در بر مي‌گيرد. ساخت ورزشگاه‌ها و امکانات ورزشي و دادن معافيت‌هاي مالياتي از انواع همين نوع يارانه است.
8- يارانه فرهنگي: در بعضي از جوامع يارانهاي براي امور فرهنگي و رسانهاي در نظر گرفته مي‌شود. بعضي از مشاغل مرتبط با امر فرهنگ نيز از پرداخت تمام يا بخشي از ماليات متعلقه معاف مي‌شوند.
9- يارانه بهداشتي- درماني: علاوه بر آثار پرداخت انواع يارانه بر بالا بردن بهداشت و درمان مردم، نوعي از يارانه نيز به طور مشخص به عموميت دادن امکانات بهداشتي و درماني اختصاص داده مي‌شود که گاه شامل مجاني شدن و يا ارزان بودن خدمات بهداشتي و درماني پايه براي عموم طبقات آسيب‌پذير جامعه مي‌شود.
10- يارانه حمايت از مادران و نوزادان: اين يارانه براي کاهش ميزان مرگ و مير در کودکان، و پيشگيري از آسيب‌هاي جسمي و روحي غيرقابل جبران در کودکان که موجب هزينههاي بيشتر در سنين بالاتر است در نظر گرفته مي‌شود. کمک به تاسيس مراکز نگهداري کودکان بيسرپرست يا استثنايي يا مراکز پيش دبستاني، مجاني بودن، ارزان بودن و يا معاف از ماليات بودن مايحتاج کودکان و نوزادان و پرداخت يارانه نقدي به مادران به خصوص مادران سرپرست خانواده از جمله خدماتي است که در نتيجه اين يارانهها حادث مي‌شود.
11- يارانه سوخت فسيلي: در دائرةالمعارفها اصطلاحي به همين عبارت وجود دارد و آن هر نوع اقدام دولت‌ها براي پائين نگاه داشتن هزينه توليد سوخت فسيلي به منظور پائين نگاه داشتن هزينه پرداختي مصرف کنندگان و از سوي ديگر افزايش سرمايه‌گذاري و بالارفتن درآمد توليد کنندگان است.
يارانه انرژي يکي از گرانترين يارانه‌هاست. در برخي کشورهاي درحال توسعه با درآمد سرانه کم نيز تمايل براي پائين نگاه داشتن قيمت سوخت فسيلي مصرفي تبديل به يک رسم شده است. اين يارانه به صورت فروش ارزان سوخت به مشتري، از طريق دادن معافيت‌هاي مالياتي به توليد کنندگان داخلي صورت مي‌گيرد.
با حذف اين يارانه از يك سو حجم مصرف سوخت در يك كشور خود به خود كنترل مي‌شود و از ديگر سو مي‌توان وجوه آن را در توسعه آموزش، مصرف بهينه انرژي و بهبود زيرساخت‌هاي جامعه صرف كرد.
بدين ترتيب مي‌توان انواع يارانه را در حوزههاي مختلف اقتصادي و اجتماعي تعريف کرد. اما مهم اين است که يارانه همان طور که بارها تعريف، تعيين و تقنين شده بايد «هدفمند» باشد. تخصيص يارانه غيرهدفمند شايد زيبنده نام يارانه نباشد و بهتر آن باشد که نامي ديگر براي آن انتخاب شود.
منبع:روزنامه اطلاعات
ارسال نظر
